İRAN’IN İKİNCİ KARABAĞ SAVAŞI TUTUMU: TAKKE DÜŞTÜ KEL GÖRÜNDÜ

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 84 - 103, 26.02.2021

Yalçın Sarıkaya

https://doi.org/10.46849/guiibd.872423

Cited By: 4

Öz

2020 yılının sonunda yaşanan İkinci Karabağ Savaşı ile Azerbaycan 28 yıl boyunca Ermenistan’ın işgalinde kalmış olan topraklarını bu işgalden kurtarmak yönünde önemli bir kazanım elde etmiştir. Ateşkesi getiren Kasım 2020’deki mutabakat Rusya arabuluculuğunda imzalanmış, Türkiye ise bu mutabakat metninde belirtilmese de barış misyonunun gözetimi maksadıyla Karabağ’a asker gönderme imkânı elde etmiştir. Literatürde Güney Kafkasya’nın en önemli bölgesel aktörlerinden kabul edilen İran, bu savaş süresince izlediği siyaseti denge anlayışı ile izah etmeye çalışsa da, hem Azerbaycan kamuoyunun güçlü tepkisi ile karşılaşmış, hem kendi içindeki Türk nüfusun tepkisine maruz kalmış, hem de sonuca etki eden bir aktör olma imkânını yitirmiştir. Savaş başlayana kadarki İran resmi söylem ve yaklaşımı, savaşın başlamasıyla büyük bir testten geçmiş, İranlı yetkililerin ikilemler içeren, mütereddit ve şüphe içeren adımları Tahran’ın Azerbaycan’a ilişkin tutumundaki kusurları gün yüzüne çıkarmıştır. Bununla birlikte Azerbaycan’ın ve Türkiye’nin savaştan sonra ve tesis edilmesi muhtemel barışta İran’ı da bir paydaş olarak görmek istedikleri tespit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

İran dış politikası, Karabağ Sorunu, Karabağ Savaşı, Güney Azerbaycan

THE IRANIAN ATTITUDE TOWARDS THE SECOND KARABAKH WAR: THE GLOVES ARE OFF

Öz

With the Second Karabakh War that took place at the end of 2020, Azerbaijan achieved an important gain in liberating its territories, which had been occupied by Armenia for 28 years, from this occupation. The cease-fire agreement has been signed under Russia’s mediation in November 2020. Although was not mentioned in this memorandum text, Turkey has achieved the purpose of the possibility of sending troops to Karabakh for supervision of the peacekeeping mission. Considered as one of the most important regional actors of the South Caucasus in the literature, Iran tried to explain its policy during this war with an understanding of balance, but it was faced with the strong reaction of the Azerbaijani public, and it was subjected to the reaction of the Azerbaijani Turkish population within itself and has lost the possibility of being an actor that has an effect on the result. Iran’s official rhetoric and approach until the start of the war have passed a great test with the start of the war, and the dilemma, hesitant and suspicious steps of the Iranian authorities have brought to light the flaws in Tehran’s attitude towards Azerbaijan. However, both Azerbaijan and Turkey show their tendencies to see Iran as a stakeholder after this war and in the process of possibly constructed peace.

Anahtar Kelimeler

Iranian foreign policy, Karabakh war, Karabakh conflict, South Azerbaijan

Kaynakça

• AA [Anadolu Ajansı]. (2020). Azerbaijani leader visits lands freed from occupation, 16.11.2020, https://www.aa.com.tr/en/azerbaijan-front-line/azerbaijani-leader-visits-lands-freed-from-occupation/2046195 (Erişim Tarihi: 20.11.2020).
• Al Jazeera. (2021). Iran protests to Turkey over meddling poem recited by Erdogan, 12.11.2021, https://www.aljazeera.com/news/2020/12/11/iran-protests-to-turkey-over-meddling-poem-recited-by-erdogan (Erişim Tarihi: 20.11.2021).
• APA.AZ (2020). Lavrov: “Bu illər ərzində iranlı həmkarlarımla çoxsaylı təmaslarımızda Qarabağ mövzusuna maraq göstərildiyini xatırlamıram”, 12.12.2020, https://apa.az/az/dagliq_qarabag/Lavrov-Bu-illr-rzind-iranli-hmkarlarimla-coxsayli-tmaslarimizda-Qarabag-movzusuna-maraq-gostrildiyini-xatirlamiram-619347, (Erişim Tarihi: 12.12.2020).
• Aslanlı, A. (2013). Yeni Küresel Mücadelede Kafkasya ve Karabağ Sorunu, Eko Avrasya Yayınları, Ankara.
• Armenpress.am (2021). “Armenia’s territorial integrity is our red line” – Iranian FM says in Yerevan. 27.01.2021, https://armenpress.am/eng/news/1041595/ (Erişim Tarihi: 20.01.2021).
• Azernews, (2020). Military supplies for Armenia being shipped through Iran, 30.09.2020 https://www.azernews.az/karabakh/169670.html (Erişim Tarihi: 14.11.2020).
• Başar, U. (2020). İran, Karabağ Savaşının Kaybedeni mi?. Anadolu Ajansı, 23.11.2020, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/iran-karabag-savasinin-kaybedeni-mi/2052813 (Erişim Tarihi: 24.11.2020).
• BBC. (2020). Nomayendegân-e Ayetullah Hameney der Çehar Ostan: Qerabağ Motaelleq-e Comhur-e Azerbaycan Est. https://www.bbc.com/persian/iran-54342771 (Erişim Tarihi: 21.11.2020).
• Bigdeli, A. (1999). A. “Overview of Relations between the Islamic Republic of Iran and the Republic of Azerbaijan” Amu Darya, C.4, S.2, ss.162-169.
• Cabbarlı, R. (2020). Dağlık Karabağ Savaşı İran’daki Etnik Ayrışmayı Derinleştiriyor, 05.11.2020, https://www.21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/guney-kafkasya-iran-pakistan-arastirmalari-merkezi/daglik-karabag-savasi-i-ran-daki-etnik-ayrismayi-derinlestiriyor (Erişim Tarihi: 14.12.2020).
• Caner, M. (2020). İran’ın Karabağ Siyaseti Diplomatik Esneklikle İmkansızlıklar Arasına Sıkışmış Durumda. Anadolu Ajansı, 12.10.2020, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/iran-in-karabag-siyaseti-diplomatik-esneklikle-imkansizliklar-arasina-sikismis-durumda/2003507 (Erişim Tarihi: 23.11.2020).
• Clawson, P. ve Rubin, M. (2005). Eternal Iran: Continuity and Chaos, Palgrave Yayınları, ABD.
• Çıttır S. (2003). Ermenistan Dış Politikasının Temelleri ve Hedefleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Deutsche Welle. (2020). “Türkiye ile Şiir Krizi Çözüldü”, https://www.dw.com/tr/ruhani-t%C3%BCrkiye-ile-%C5%9Fiir-krizi-%C3%A7%C3%B6z%C3%BCld%C3%BC/a-55939318 (Erişim Tarihi: 20.01.2021).
• En.president.az (2021). Ilham Aliyev laid foundation stone for Fuzuli-Shusha highway and Fuzuli airport in Fuzuli district, visited the city of Shusha. (15.01.2021) https://en.president.az/articles/50184 (Erişim Tarihi: 20.01.2021).
• Freedman, R. O. (2001). “1990’larda Rusya-İran İlişkileri”, Avrasya Dosyası, C. 6, S.4, ss.356-374.
• Frye, R. N. (2005). Greater Iran: A 20th Century Odysee, Mazda Yay., ABD.
• Hürriyet Daily News. (2020). Turkey Proposes 6-way Caucasus Platform for Peace and Stability, 11.12.2020, https://www.hurriyetdailynews.com/turkey-to-be-patient-and-see-what-trend-emerges-after-biden-takes-office-erdogan-160776 (Erişim Tarihi: 24.12.2020).
• Kasraie, N. (2005). “Greater Iran: Federated Commonwealth of Iranian States”, 21.02.2005, http://www.iranian.com/Kasraie/2005/February/Iran/index.html (Erişim Tarihi: 23.11.2020).
• Keskin, A. (2020). İran’ın Karabağ Siyasetinin 5 Yüzü, 12.10.2020, Fikir Turu, https://fikirturu.com/jeo-strateji/iranin-karabag-siyasetinin-5-yuzu/?fbclid=IwAR20GYeslDVo0E_dKODBl9MuoT-I2QypDaM3xqgsLOUbU-3BN8ULWTsEHz4 (Erişim Tarihi: 23.11.2020).
• Massispost. (2021). Armenia Iran Ink MoU to Expand Economic Relations, 24.01.2021, https://massispost.com/2021/01/armenia-iran-ink-mou-to-expand-economic-relations/ (Erişim Tarihi: 25.12.2021).
• Mehdi, S. Z. (2020). Iran Backs Azerbaijan’s Right to Liberate Karabakh, Anadolu Ajansı, 3.11.2020, https://www.aa.com.tr/en/middle-east/iran-backs-azerbaijan-s-right-to-liberate-karabakh/2029245 (Erişim Tarihi: 24.11.2020).
• Mesbahi, M. (2004). “Iran and Central Asia: Paradigm and Policy”, Central Asian Survey, C.23, S.2, ss.109-139.
• Middle East Monitor. (2020). Iran deploys troops on borders with Azerbaijan, Armenia, 26.10.2020 https://www.middleeastmonitor.com/20201026-irans-deploys-troops-on-borders-with-azerbaijan-armenia/ (Erişim Tarihi: 14.11.2020).
• Monique, C. & Racimora, W. (2013). The Armenia Iran Relationship: Strategic Implication for Security in the South Caucasus Region. http://www.esisc.org/upload/publications/analyses/the-armenian-iran-relationship/Armenian-Iran%20relationship.pdf (Erişim Tarihi: 12.11.2020).
• Moradian, I. (1999). “The Geo-Economy of the Great Economic Region: Iran-Armenia Relations”, Amu Darya, C.4, S.2, ss.170-179.
• Niayeş, Ü. (2019). “Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti İran’ın Siyasi-İdeoloji Baxışlarında-İran’ın Siyasive İdeolojik Penceresinden Azerbaycan Halk Cumhuriyeti”, Yeni Türkiye Azerbaycan Özel Sayısı, C.25, S.108, ss.307-318.
• Sarıkaya, Y. (2016). “Etnik ve Dinsel Mezhepsel Yapı”, İran, Toplum Devlet ve Siyaset, TODAİE Yay., Ankara.
• Sarıkaya, Y. (2020). 44 Gün Savaşı: Azerbaycan’ın Zaferi, TASAV Yay., Ankara.
• Shaffer, B. (2003). “Iran’s Role in the South Caucasus and Caspian Region: Diverging Views of the US and Europe”, Eugene Whitlock: (Der.) Iran and Its Neighbors: Diverging Views on a Strategic Region, Stiftung Wissenschaft Und Politik-German Institute for International and Security Affairs, Berlin.
• Shaffer, B. (2002). Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity, The MIT Press, Massachusetts.
• Soltan, E. (2001). “Hatemi’nin Rusya Ziyaret: Soyut Anlaşmaların Somut Sonuçları”, Stratejik Analiz, C. 1, S. 12, ss.184-205.
• Sputnik Armenia (2020). “Իրանում ՀՀ դեսպանը և ԻԻՀ անվտանգության խորհրդի քարտուղարը քննարկել են տարածաշրջանի հարցերը”, https://armeniasputnik.am/region/20201228/25925972/iranum-hh-despany-iih-anvtangutyan-xorhrdi-qartuxary-qnnarkelen-tartsashrjani-hartsery.html (Erişim Tarihi: 28.12.2020).
• The Economist. (1993). “Iran-Azeri-Wary” 329.7836, ss.49-50.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı. (2020). “Türkiye ve Azerbaycan sırt sırta verdikleri sürece Allah’ın izniyle zorlukları aşmaya, başarıdan başarıya koşmaya devam edecektir” https://www.iletisim.gov.tr/turkce/haberler/detay/cumhurbaskani-erdogan-turkiye-ve-azerbaycan-sirt-sirta-verdikleri-surece-allahin-izniyle-zorluklari-asmaya-basaridan-basariya-kosmaya-devam-edecektir (Erişim Tarihi: 20.12.2020).
• Yeni Şafak. (2021). “İranlı milletvekili Bilaş: Azerbaycan'dan o topraklar geri alınmalı ve ABD'nin Türkiye'ye yaptırımları desteklenmeli”, 22.12.2021, https://www.yenisafak.com/dunya/iranli-milletvekili-bilas-azerbaycandan-o-topraklar-geri-alinmali-ve-abdnin-turkiyeye-yaptirimlari-desteklenmeli-3590800 (Erişim Tarihi: 23.12.2021).