Gecekonduların Kentte Oluşturduğu Eşik Mekân Dizgeleri

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 4, 755 - 786, 29.12.2024

Sevda Kütük , İrem Küçük , Adnan Aksu

Öz

Kentlerin gelişimi, onları var eden dinamiklerin kendisinden kaynaklanan krizlerler içinde sekillenir. Bu krizleri çözmek ve kentlerin daha sağlıklı gelişim süreçleri izlemesini sağlamak için, kentlerin oluşumuna yönelik özgün kavrayışlar ve yapma biçimleri geliştirmek gereklidir. Kentsel krizleri sadece mevcut sorunları çözmek için değil, aynı zamanda daha dirençli, kapsayıcı ve canlı kent yapıları oluşturmak için bir fırsat olarak görmek,kentlerin geleceğin ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde evrimleşmeleri bakımından kritiktir. Bu anlayışla bu makale, gecekonduyu kentsel mekânsal üretim bağlamında ortaya çıkardığı yaratıcı oluşumlar açısından ele alır ve kentte oluşturduğu eşik mekân dizgeleri üzerinden inceler. İki temel bölüm halinde kurgulanan makalenin ilk bölümünde gecekondu hakkında araştırma derinleştirilir, yaratıcı yönlerinin kentsel mekansal üretim bağlamında ele alınmasının gerekliliği açıklanır. Gecekondunun yaratıcılığının, kentte yarattığı eşikler bağlamında okunabileceği savıyla, gecekondu ve eşik mekân birbiriyle ilişkili olarak ele alınır. İkisi arasındaki ortaklıklar belirlenir ve gecekonduyu eşikler üzerinden okumaya yönelik kavramsal bir dizge geliştirilir. İkinci bölümde ise, gecekondunun kentte yarattığı eşikler fiziksel ve sosyo-kültürel bağlamlarda ele alınarak, oluşum alanlarını, ilişkilenme biçimlerini, eylemsel örüntüleri ve mekansal nitelikleri ortaya koymak üzere görsel ve kavramsal haritalamalar yapılır. Barınma mekanları, müşterek mekanlar ve mahalle olarak üç kesit bağlamında yapılan haritalamalar, gecekondudaki eşikleri farklı bakış açıları oluşturarak betimler. Sonuç olarak, gecekondunun kentsel mekansal üretim bağlamında esinleyebileceği özgün yönler ve yaratıcı oluşumlar tartışılarak, kentleşme, kent planlaması ve politika oluşturma süreçlerine ilham verebilecek olası katkıları değerlendirilir.

Anahtar Kelimeler

gecekondu, eşik, eşik mekan, kent

Sequences of Threshold Spaces Formed by the Gecekondu in the City

Öz

The development of cities is shaped by crises arising from the dynamics that bring them into existence. In order to resolve these crises and to ensure that cities follow healthier development processes, it is necessary to develop unique insights and ways of doing about the formation of cities. With this understanding, this article analyses the gecekondu in terms of its creative formations in the context of urban spatial production, and examines it through the threshold spatial systems it creates in the city. In the first part of the article, which is structured in two main sections, the research on gecekondu is deepened and the necessity of addressing its creative aspects in the context of urban spatial production is explained. With the argument that the creativity of gecekondu can be read in the context of the thresholds it creates in the city, the commonalities between two are identified and a conceptual framework for reading gecekondu through thresholds is developed. In the second section, the thresholds created by gecekondu in the city are examined in physical and socio-cultural contexts, and visual and conceptual mappings are conducted to reveal formation areas, forms of relation, action patterns, and spatial attributes. The mappings, carried out in the context of three sections the thresholds in gecekondu from different perspectives. Finally, the original aspects and the creative formations that gecekondu can inspire within the context of urban spatial production are discussed, and the potential contributions that can inspire urbanization, urban planning, and policy-making processes are evaluated.

Anahtar Kelimeler

gecekondu, threshold, threshold space, city

Kaynakça

• [1] Alpar, İ. ve Yener, S.(1991). Gecekondu Araştırması. Ankara: Sosyal Planlama Başkanlığı.
• [2] Bektaş, Y., & Yücel, C. (2013). Ankara-Altındağ tepesi gecekondu bölgesi’nde mekânsal ayrışmanın gözlenmesine yönelik bir araştırma. Megaron, 8(2), 115-129.
• [3] Boettger, T.(2014). Threshold Spaces: Transitions in Architecture Analysis and Design Tools. Basel/Berlin/Boston: Walter de Gruyter GmbH.
• [4] Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Demirel, F., Karadeniz, Ş., & Çakmak, E. K. (2015). Bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
• [5] Dede, Y., Demir, S. B., Aydın, E., Güngör, F., Bukova Güzel, E., & Karakırık, E., (2015). Karma Yöntem Araştırmalarının Temelleri Foundations of Mixed Methods Research . DEDE, Yüksel, Beşir, Selçuk DEMİR (Ed.). Ankara: Anı yayıncılık.
• [6] Dee, C.(2004). Form and Fabric in Landscape Architecture: A Visual Introduction. London: Taylor & Francis.
• [7] Dereli, A. B. (2024). Vosviewer ile Bibliyometrik Analiz. Communicata, (28), 1-7.
• [8] Doyduk, S. (2019). Political Murals as Reflection of Cultural and Ideological Identity: The Case of Istanul's Gecekondu Neighbourhoods. Megaron, 14(3).
• [9] Erman, T. (2004). Gecekondu Çalışmalarında ’Öteki’ Olarak Gecekondulu Kurguları. European Journal of Turkish Studies [Online]. https://doi.org/10.4000/ejts.85
• [10] Fenik, A.(1949,13 Mayıs-22 Mayıs).Altındağ Röportajları. Zafer Gazetesi. Erişim adresi: https://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/2483
• [11] Gecekondu Kanunu, T.C. Resmî Gazete, 12362, 20 Temmuz 1966.
• [12] Hart, C.(1969).Zeytinburnu Gecekondu Bölgesi.İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları.
• [13] Hertzberger, H. (1991). Lessons for Students in Architecture. Rotterdam: 010 Publishers.
• [14] Işık, O., & Pınarcıoğlu, M. M. (2012). Nöbetleşe yoksulluk: Sultanbeyli örneği: Gecekondulaşma ve kent yoksulları: Sultanbeyli örneği. İstanbul: İletişim Yayınları.
• [15] Janson A. ve Tigges, F.(2014).Fundamental Concepts of Architecture:The Vocabulary of Spatial Situations.Basel: Birkhäuser.
• [16] Karpat, K.H. (2022). Gecekondu: Türkiye’de Kırsal Göç̧ ve Kentleşme. (Çev. Abdulkerin Sönmez). Ankara: Timaş Yayınları. (Eserin orijinali 1976’da yayımlandı).
• [17] Nişanyan,S.(2020).Nişanyan Sözlük: Çağdaş Türkçenin Etimolojisi. İstanbul: Liberus Yayınları.
• [18] Öğretmen, İ. (1957). Ankara’da 158 Gecekondu. Ankara: Ajans Türk Matbaası.
• [19] Özdemir, C. (2022,3 Temmuz). Gecekondular Üzerine Röportaj. Amasya Arkeoloji Müzesi, Amasya.
• [20] Stavrides, S.(2016). Kentsel Heterotopya: Özgürleşme Mekanı Olarak Eşikler Kentine Doğru.(Çev. Ali Karatay).İstanbul: Sel Yayınları. (Eserin orijinali 2010’da yayımlandı) [21] Şenyapılı, T.(1986). On Physıcal Aspects Of Souatters In Turkey.ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi,7(2),143-170.
• [22] Şenyapılı,T.(2004). “Baraka”dan Gecekonduya Ankara’da Kentsel Mekânın Dönüşümü: 1923- 1960. İstanbul: İletişim Yayınları.
• [23] Tekeli, İ.(1996). T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı Konut Araştırmaları Dizisi 2: Türkiye’de Yaşamda ve Yazında Konut Sorununun Gelişimi. Ankara: ODTÜ Basım İşliği.
• [24] Teyssot, G. (2008). Aldo van Eyck’s Threshold: The Story of an Idea. Log, 11, 33–48. http://www.jstor.org/stable/41765182
• [25] Tekeli,İ.,Gülöksüz, Y. ve Okyay, T.(2020).Dolmuşlu, Gecekondulu, İşportalı Şehir.Ankara: İdealkent Yayınları.
• [26] Van Eyck, A.(2019).Şehirlere kar yağdığında: oyun donanımı tasarımı ve oyun alanlarının düzenlenmesi hakkında.Pelin Derviş ve Selva Gürdoğan(Der.), İstanbul 95 okumaları: şehirde oyun(ss. 74-84).İstanbul:A4 Ofset Matbacılık.
• [27] Von Meiss, P.(1990). Elements of Architecture: From Form to Place.London: Taylor & Francis.
• [28] Öğretmen, İ. (1957). Ankara’da 158 Gecekondu. Ankara: Ajans Türk Matbaası.
• [29] Yasa, İ.(1970) ‘Gecekondu ailesi: Geçiş halinde bir aile tipolojisi’. AÜSBF Dergisi,25,9-18.
• [30] Dincel, H., ve Erdoğan, N. (1989). Türkiye'de Kentsel Mekânı Biçimlendirmede Gecekondunun Potansiyeli. Mimarlık, 238, 41-42.
• [31] Tibet, Kartal (Director). (1989). Gülen Adam [Movie].
• [32] Kütük, S. (2022). Sevda Kütük Photo Archive
• [33] Aksoy, Orhan (Director). (1978). Taşı Toprağı Altın Şehir [Movie].
• [34] Ankara Mamak Municipality (2007). Gecekondu Photo Archive
• [35] Pourbager, B.(2017). Babak Porbager Photo Archive
• [36] Akad, Lütfi Ömer (Director). (1973a). Düğün [Movie].
• [37] Tibet, Kartal (Director). (1978). Sultan [Movie].
• [38] Erakalın, Ülkü (Director). (1965). Veda Busesi [Movie].
• [39] Google Earth (2002). Ankara Mamak
• [40] Pinterest. (2024). Gecekondu.URL: https://tr.pinterest.com/search/pins/?q=gecekondu&rs=typed , Son Erişim Tarihi:24.12.2024.
• [41] Ökten, Zeki (Director). (1988). Düttürü Dünya [Movie].
• [42] Akad, Lütfi Ömer (Director). (1974). Diyet [Movie].
• [43] Samsun Canik Municipality (2017). Gecekondu Photo Archive
• [44] Saltresearch (2024). Gecekondu. URL: https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/8380?locale=tr. Son Erişim Tarihi:2.12.2024.
• [45] Eğilmez, Ertem (Director). (1973). Canım Kardeşim [Movie].
• [46] Akad, Lütfi Ömer (Director). (1973b). Gelin [Movie].
• [46] Çetin, Sinan (Director). (1982). Çiçek Abbas [Movie].