1924-1926 Dönemi Bütçelerinin İçerik Analizi Yöntemi ile Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 32, 8 - 26, 24.06.2023

Hüseyin Güçlü ÇİÇEK Zühal CERİT

Öz

Bu çalışmada 1924-1926 dönemi Cumhuriyet bütçeleri ve bütçe süreçlerinin o günkü koşullar dikkate alınarak incelenmesi ve araştırılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda birincil kaynak olarak tespit ve tetkik edilen Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Cerideleri içerik analizi yöntemi ile incelenmiştir. Çalışma sonucunda bütçelerin dönemin sosyo-ekonomik şartlarını açık bir şekilde yansıttığı ve mali düzenin sağlanmasında etkin bir araç olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca 1926 mali yıl bütçesinin zor koşullara rağmen denk bağlanması dikkat çekicidir. Diğer taraftan tam anlamıyla bir bütçe hakkı kullanımının olduğunu da söylemek zordur.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Bütçeleri, Bütçe Hakkı, Denk Bütçe, Zabıt Cerideleri

Kaynakça

• Afetinan A. (1969), Medeni Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları. Türk Tarih Kurumu Yayınları XIV. Seri Sayı: 9. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara
• Afetinan, A. (1973), Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Cumhuriyetin 50. Yıldönümü Yayınları: 10. Başbakanlık Basımevi, Ankara.
• Afetinan, A. (1988), Medeni Bilgiler ve Mi Kemal Atatürk’ün El Yazıları (2. bs). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yayınları XVI. Dizi Sayı 9. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Akdoğan, A. (1989), Kamu Maliyesi (3. bs). Gazi Üniversitesi Yayın No: 135 İ.İ. Bilimler Fakültesi Yayın No: 50. Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Matbaası, Ankara.
• Akyüz, F. (2017), “Osmanlı’nın Günahlarından Kurtulmak: Cumhuriyet’in İç Borç Mahsubu”. Studies Of The Ottoman Domain, 7(12), 24-42 DOI: 10.19039/sotod.2017.51
• Anayurt, Ö. (1997), “1924 Anayasası’nda Meclis-Yürütme İlişkileri”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8(39), 673-694.
• Atay, F. R. (1969), Çankaya-Atatürk’ün Doğumundan Ölümüne Kadar. Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayii A.Ş. Basımevi, İstanbul.
• Aydemir, Ş. S. (1966), İkinci Adam İsmet İnönü 1884-1938 (1. Cilt). Remzi Kitapevi, İstanbul.
• Boratav, K. (1995), Türkiye İktisat Tarihi 1908-1985. Gerçek Yayınevi, İstanbul.
• BÜMKO (1992), Bütçe Gider ve Gelir Gerçekleşmeleri (1924-1991). T.C. Maliye ve Gümrük Bakanlığı Sayı: 1992/3, Ankara.
• Coşar, N. (1995), “Cumhuriyet Döneminde Denk Bütçe Politikasına Geçiş”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 11(31), 239–257.
• Cumhuriyet Halk Partisi (1938), On Beşinci Yıl Kitabı
• Çoker, F. (1994), Türk Parlamento Tarihi (Milli Mücadele ve T.B.M.M I. Dönem 1919-1923 (1. Cilt). Türkiye Büyük Millet Meclisi Vakfı Yayınları No:4.
• Duru, C., Turan, K. ve Öngeoğlu, A. (1982), Atatürk Dönemi Maliye Politikası 1. Kitap Mondros’tan Cumhuriyet’e Mali Sorunlar. TİSA Matbaacılık Sanayii Ltd. Şti, Ankara.
• Erçin, C, (1938), Bütçe Nazariyat ve Tatbikatı. T.C. Kültür Bakanlığı Siyasal Bilgiler Okulu Yayınlarından No: 2. Devlet Basımevi, İstanbul.
• Fevzioğlu, B. N. (1950), “Bütçenin Kontrolü Müessesesinin Umumi ve Nazari Tahlili”. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Dergisi, 5(1), 18-112.
• Fevzioğlu, B. N. (1994), “Devlet Yönetiminde Vergi ve Bütçe”. Maliye Araştırma Merkezi Konferansları, 36, 1-8. Fişek, K. (1967), “Asya Feodalitesi ve Emperyalizm (Anadolu Toplumlarının Evrimi Üstüne Düşünceler)”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 22(1), 173-219.
• İba, Ş. (2021), “1924 Anayasası’nın Hazırlık ve Kanunlaşma Süreci Üzerine”. Yasama Dergisi, 44, 43-60.
• Koraltürk, M. (1997), Türkiye’de Sermaye Birikimi Sorununa Tarihsel Perspektiften Bir Bakış ve Ahmet Hamdi Başar’dan Seçmeler. Sermaye Piyasası Kurulu, Ankara.
• Kubalı, H. N. (1971), Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar ve Siyasi Rejimler). İstanbul Üniversitesi Yayınlarından No: 1604, Hukuk Fakültesi No: 351. Kutulmuş Matbaası, İstanbul.
• Kuyucak, H. A. (1952), Bütçe, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No: 513, İktisat Fakültesi Neşriyatı No: 60. İsmail Akgün Matbaası, İstanbul.
• Martin, J. M. (1952), “Türkiye Bütçesine Dair Bazı Umumi Mülahazalar”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 14(1-4), 59-67. (Çeviren Sevim Görgün).
• Öner, E. (2009), Bütçe Uygulama Aşamasında Parlamentonun İzleme/Gözetim Fonksiyonu: Komisyonların Rolü ve Bütçe Analiz Kapasitesi (Uluslararası Sempozyum Bütçe Sürecinde Parlamentonun Değişen Rolü içinde), 269–286. TBMM Basımevi, Ankara.
• Öz, E. (1996), Otoriterizm ve Siyaset: Türkiye’de Tek-Parti Rejimi ve Siyasal Katılma 1923-1945.Yetkin Basım Yayım ve Dağıtım, Ankara.
• Öztürk, K., (1993b), Türk Parlamento Tarihi TBMM- II. Dönem 1923-1927 (3. Cilt). Türkiye Büyük Millet Meclisi Yayınları No:3.
• Pelin, F. (1942). Finans İlmi ve Finansal Kanunlar (1. Kitap 2. bs.). İstanbul Üniversitesi Yayınlarından No: 166 İktisat Fakültesi No: 2, Güven Basımevi.
• Sarc, Ö. C. (1970), “50 Yıllık Cumhuriyet Döneminde Ekonomik ve Sosyal Bünyedeki Başlığa Değişmeler”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 30(1-4), 1-26.
• Sayar, N. (1954). Devlet Bütçesi, Prensipleri ve Tatbikatı (Amme Maliyesi 1. Cilt). T.C Maarif Vekâleti, Yüksek Ekonomi Okulu Yayınlarından, No:34/122. Sermet Matbaası, Şemsi Arkadaş, İstanbul.
• Sur, F. H. (1946), Maliye Dersleri (2. Cilt). Ankara.
• Sürgit, K. (1957), “Bütçe ve Türkiye Büyük Millet Meclisinde Görüşülmesi”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 12(4), 180-199.
• Tekin, Y. Ve Çiftçi, S. (2007), 1877’den Günümüze Türkiye’de Parlamento. Siyasal Kitabevi, Ankara.
• Tezel, Y. S. (2015), Cumhuriyet Döneminin İktisat Tarihi 1923-1950 (1.bs.). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Tunçay, M. (1981), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). Ankara Yurt Yayınları.
• Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (2002), Cumhuriyet Döneminin Ekonomik Büyüklükleri (1923-2002).
• Yaşa, M. (1980), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi 1923-1978. Akbank Kültür Yayını, İstanbul.
• Yerasimos, S. (1975), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye 2-Tanzimattan I. Dünya Savaşına- (çev. Babür Kuzucu). Gözlem Yayınları, İstanbul.
• Yüksel, N. (2010), “Cumhuriyet’in “İlk” Bütçesi: Coşku, Gurur ve Kaygı”. Maliye Dergisi, 159, 299-322
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 6, İçtima Senesi:1, İçtima: 107, (20/02/1340/1924a). ss. 166-184
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 6, İçtima Senesi:1, İçtima: 109, (23/02/1340/1924b). ss. 254-261
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 6, İçtima Senesi:1, İçtima: 111, (25/02/1340/1924c). ss. 329-362
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 6, İçtima Senesi:1, İçtima: 113, (27/02/1340/1924d). ss. 401-436
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 6, İçtima Senesi:1, İçtima: 114, (28/02/1340/1924e). ss. 467-485
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 10, İçtima Senesi: 2, İçtima: 13, (27/11/1340/1924f). ss. 395-410 (Fethi Okyar Hükümeti-1924 Yılı Hükümet Programı)
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 18, İçtima Senesi: 2, İçtima: 102 (14/04/1341/1925a) ss. 4-38
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 18, İçtima Senesi: 2, İçtima: 103 (15/04/1341/1925b) ss. 45-55
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 18, İçtima Senesi: 2, İçtima: 105 (18/04/1341/1925c) ss. 119-151.
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 25, İçtima Senesi: 3, İçtima: 99 (15/04/1926a) ss. 123-150.
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 25, İçtima Senesi: 3, İçtima: 103 (16/04/1926b), ss. 157-187
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 25, İçtima Senesi: 3, İçtima: 101 (17/05/1926c), ss. 195-240.
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 25, İçtima Senesi: 3, İçtima: 102 (18/05/1926d) ss. 250-265.
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 25, İçtima Senesi: 3, İçtima: 103 (19/05/1926e), ss. 277-309.
• TBMMZC, Devre: 2, Cilt: 25, İçtima Senesi: 3, İçtima: 105 (22/05/1926f) ss. 379-407.
• 1924 Anayasası (Teşkilatı Esasiye Kanunu), Kabul Tarihi: 20/04/1340 (1920)
• 1340 Mart Ayına Mahsus Muvakkat Bütçe Kanunu, Kanun No: 425, Kabul Tarihi: 27/02/1340, Cilt:2.
• 1340 Nisan Ayına Mahsus Muvakkat Bütçe Kanunu, Kanun No:457, Kabul Tarihi: 30/03/1340, Cilt: 2.
• Muvazene-i Umumiye Kanunu Sureti, Resmi Gazete Tarihi: 24/05/1924, No: 490, Sayı: 71 1341 Senesi Muvazene-i Umumiye Kanunu, Resmi Gazete Tarihi: 23/04/1925, No: 627, Sayı: 96.
• 14 Şubat 1327 Tarihli Usulü Muhasebe-i Umumiye Kanunu Muvakkatine Müzeyyel Kanun, Kanun No: 715, Kabul Tarihi: 14/01/1926, Resmi Gazete Tarihi: 24/01/1926, No: 279, Cilt: 4. 1926 senesi Muvazene-i Umumiye Kanunu, Resmi Gazete Tarihi: 06/06/1926, No: 848, Sayı: 391.
• Umumi İstihlak Vergisi Kanunu, Kanun No: 735, Kabul Tarihi: 10/02/1926, Resmi Gazete Tarihi ve No: 22/02/1926 No 304, Cilt: 4
• Eğlence ve Özel İstihlak Vergisi Kanunu, Kanun No: 737, Kabul Tarihi: 13/02/1926, Resmi Gazete Tarihi ve No: 24/02/1926 No 306, Cilt: 4
• Kazanç Vergisi Kanunu, Kanun No: 755, Kabul Tarihi: 27/02/1926, Resmi Gazete Tarihi ve No: 14/03/1926 No 321, Cilt: 4
• Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu Kanun No: 797, Kabul Tarihi: 03/04/1926, Resmi Gazete Tarihi ve No: 17/04/1926 No 348, Cilt: 4.
• Türk Dil Kurumu (2023), https://sozluk.gov.tr/ (Erişim tarihi: 28/05/2023)
• Luggat Osmanlıca Türkçe Sözlük (2023), https://www.luggat.com/ (Erişim tarihi: 25/05/2023)
• Kubbealtı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı (Kubbealtı Lugatı), http://www.lugatim.com/ (Erişim tarihi: 18/05/2023)
• Osmanlıca Türkçe- Türkçe Osmanlıca Sözlük (2023), https://www.kamusiturki.com/ (Erişim tarihi: 24/05/2023)
• Alverdi, İ. (2006), Misalli Büyük Türkçe Sözlük (H-N), Kubbealtı Lugatı, ss. 1127-2372. MAS Matbaacılık A.Ş., İstanbul.
• Karaağaç, G. (2008) Türkçe Verintiler Sözlüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.