Hane Halkının Gıda İsrafı Yapmasındaki Aşamaların Belirlenmesi

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 36, 111 - 123, 30.09.2024

Dilek Kaya , Serkan Dilek

https://doi.org/10.70490/gumrukticaretdergisi.1522151

Öz

Üzerinde fazla durulmasa da gıda israfı dünyada ve Türkiye’de en önemli ekonomik sorunlardan biridir. Gıda israfı, hane halkının refahını azaltmakta; düşük gelirli kesimin gıdaya ulaşımını zorlaştırmakta; sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşılmasını engellemektedir. İsraf, İslamiyet’te yasaklanmış olmasına rağmen Müslüman toplumlarda da gıda israfının yaygın olduğu görülmektedir. Türkiye’deki gıda israfı, kendisinden daha zengin olan gelişmiş ülkelerden daha yüksektir. Sahip olduğu önem derecesine rağmen iktisat biliminde gıda israfının teorik yönü yeterince araştırılmamıştır. Gıda kaybı; üretimden hane halkına ulaştırılırken yapılabildiği gibi bizzat hane halkı tarafından da yapılabilmektedir. Hane halkı, gıda israfı yoluyla kendi hane refahını azaltmaktadır. Çalışmamızda amaç hane halkının gıda israfının aşamalarının belirlenmesidir. Bu amaçla uygulanan anket sonucunda gıda israfının planlama, alışveriş ve tüketim olmak üzere üç aşamada yapıldığı ortaya çıkmıştır. Yaş, eğitim, meslek ve gelir gibi demografik değişkenlerin de gıda israfını etkilediği görülmüştür. Çalışmamızın gıda israfı hakkında gelecekte yeni araştırmaların önünü açacağı; gıda israfına yönelik farkındalığı artıracağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Gıda İsrafi, Tüketim, İslam Ekonomisi, Hane Halkı Refahı

Determination of The Stages of Household Food Waste

Öz

Although not emphasized much, food waste is one of the most important economic problems in the world and Türkiye. Food waste reduces households' welfare, makes it difficult for low-income groups to access food, and prevents the achievement of sustainable development goals. Despite waste being prohibited in Islam, food waste is common even in Muslim societies. In Türkiye, food waste is higher than in developed countries which are wealthier than it. Despite its importance, the theoretical aspect of food waste has not been sufficiently researched in economics. Food loss can occur during transportation from production to the household or by the household itself. Households reduce their welfare through food waste. Our study aims to determine the stages of food waste in households. As a result of the survey conducted for this purpose, it was revealed that food wastage occurs in three phases: planning, shopping, and consumption. Demographic variables such as age, education level, occupation, and income were found to also influence food wastage. It is believed that our study will pave the way for future research on food wastage and increase awareness about this issue.

Anahtar Kelimeler

Food Waste, Wastefullness, Consumption, Islamic Economics, Household Welfare

Kaynakça

• Abacı, H., (2016), Giyim‐Kuşamda İsraf. II. Uluslararası Helal Ürün Ekonomisi Sempozyumu (Giyim‐Kuşam), 190‐211
• Açıkalın, S., & Erdoğan, L. (2004). Veblen’ci gösteriş amaçlı tüketim. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 4(7), 1-18.
• Ak, Ö, Görmüş, Ş. (2020). Muhafazakâr kesimin aşırı tüketim alışkanlıklarını belirleyen nedenler ve israf boyutu: Türkiye Malezya karşılaştırması. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(39): 1485-1500.
• Akalın, G., & Dilek, S. (2007). Belirsizlik altında tüketicilerin kararları. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 3(6), 33-48.
• Akmese, H., & İlyasov, A. K. (2022). Açık büfe servis sisteminde gıda israfı: Rus misafirler üzerine bir inceleme. Journal of Global Tourism and Technology Research, 3(1), 1-14.
• Aydın, F., & Yıldız, Ş. (2011). Sivas ilinde ekmek tüketim alışkanlıkları ve tüketici dinamiklerinin belirlenmesi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 42(2), 165-180.
• Cankılıç, İ. (2020). Kur’an-ı Kerîm’de İsraf Kavramı ve İnançla İlişkisi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 29(2), 597-629.
• Çalışkan, D., & Hatırlı, S. A. (2023). İsraf Ekonomisinin teorik analizi. Selçuk Üniversitesi Akşehir Meslek Yüksekokulu Sosyal Bilimler Dergisi, (15), 53-64.
• Daysal, H. & N. Demirbaş., (2021). Tüketicilerin gıda israfının önlenmesine yönelik tutum ve davranışlarının belirlenmesi: İzmir ili örneği, Ege Univ. Ziraat Fak. Derg., 58 (2): 253-261, https://doi.org/10.20289/zfdergi.717528
• Dilek, S., Küçük, O., Işık, S., & Çakmak, F. (2018). An Islamıc Approach To Consumption Theory. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 4(2), 33-42.
• Dilek, S., Küçük, O., & Özdirek, R. (2017). Homo Economicus mu? İslami İnsan mı?. Uluslararası Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3(4), 635-641.
• Dilekoğlu, S., & Ateş, E. (2022). Gıda israfının belirleyicileri: Sosyoekonomik değişkenler açısından bir değerlendirme. Tarım Ekonomisi Dergisi, 28(1), 41-53.
• Dölekoğlu, C. Ö. (2017). Gıda kayıpları, israf ve toplumsal çabalar. Tarım Ekonomisi Dergisi, 23(2), 179-186.
• Durmuş, H. (2022). Aşırı tüketim ve israf; çözüm olarak orta yollu tüketim. International Journal of Islamic Economics and Finance Studies, 8(3), 272-298.
• Erdem, E. (2017). Müslüman Bireyin İktisadi Davranış Hususiyetleri ve İslam Piyasa Geleneği. İslam İktisadı ve Piyasa. Editör: Yusuf Enes Sezgin, Firdevs Bulut. İktisat Yayınları.
• Ertürk, A., Arslantaş, N., Sarıca, D., & Demircan, V. (2015). Isparta ili kentsel alanda ailelerin ekmek tüketimi ve israfı. Akademik Gıda, 13(4), 291-298.
• Eskikurt, A., & Akgül, M. (2019). Kur’ân-ı Kerîm’de İsraf Wasting ın Quran. The Journal of Academic Social Science, 26(26), 527-537.
• FAO. (2020). Türkiye’nin Gıda Kayıpları ve İsrafının Önlenmesi Azaltılması ve Yönetimine İlişkin Ulusal Strateji Belgesi ve Eylem Planı. https://www.tarimorman.gov.tr/ABDGM/Belgeler/Uluslararas%C4%B1%20Kurulu%C5%9Flar/G%C4%B1dan%C4%B 1%20Koru%20Strateji%20Belgesi%20ve%20Eylem%20Plan%C4%B1.pdf date:07.07.2024
• Hamilton, C., Denniss, R. & Baker, D. (2005). Wasteful consumption in Australia. The Australia Institute Discussion Paper Number 77.
• Kara, S. H. (2020). Kur’an-ı Kerim Işığında İsraf ve Cimriliğin İktisadi Sonuçları. İslam Ekonomisi ve Finansı Dergisi, 6(2) 237-272
• Kau, A. K., Tang, Y. E. ve Ghose, S., (2003), Typology of Online Shoppers. Journal of Consumer Marketing, 20(2), 139-156.
• Kaya, S. (2021). Çevre Sorunları Bağlamında Kur’an Temelli İsraf Anlayışı ve Vicdani Boşluğun Telâfisi Meselesi. Sürdürülebilir Çevre Dergisi, 1(1), 37-48.
• Kayhan, V. (2006). Kur’ân’a göre İsraf ve İktisat. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 6(3), 149-195.
• Khan, M.A. (2020). Theory of Consumer Behavior: An Islamic Perspective. MPRA Working Paper. Paper no:104208. https://mpra.ub.uni-muenchen.de/104208/ date:07.07.2024
• Koivupuro, H. K., Hartikainen, H., Silvennoinen, K., Katajajuuri, J. M., Heikintalo, N., Reinikainen, A. & Jalkanen, L. (2012). Influence of socio-demographical, behavioural and attitudinal factors on the amount of avoidable food waste generated in Finnish households. International Journal Consumer Studies, 36(2), 183-191
• Küçük, O. (2016). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ekin Yayınları
• Sancaklı, S. (2013). Hadisler çerçevesinde israf olgusunun analizi. Journal of the Faculty of Divinity, 4(1), 45-86
• Saruhan S.M. (2003). İslam Ahlakında İsraf ve Cimriliğin Tedavisi, İslami Araştırmalar Dergisi, 16(4), 640-66.
• Sugözü, İ.H. (2017). İslam Ekonomisi ve Adil Ekonomik Düzen, Turkish Studies Academic Journals, 12 (8):185-210.
• Tekiner, İ. H., Mercan, N. N., Kahraman, A., & Özel, M. (2021). Dünya ve Türkiye’de gıda israfı ve kaybına genel bir bakış. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 3(2), 123-128.
• Terzi, H., & Altunışık, R. (2016). Müslüman Tüketicilerin İsraf Kavramına Bakışı: Türkiye, Katar ve Endonezya Ölçeğinde Kültürlerarası Bir Mukayese. Journal of History Culture and Art Research, 5(2), 86-103.
• Tümer, E. İ., Aytop, Y., & Yavuz, K. B. (2019). Ekmek İsraf Etme Durumunun ve İsrafta Etkili Olan Faktörlerin Belirlenmesi: Kahramanmaraş Kent Merkezi Örneği. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 6(3), 432-439.
• UNEP (2024). Food Waste Index Report. UN Environment Programme. https://www.unep.org/resources/publication/food-waste-index-report-2024 Date:07.07.2024
• Ündevli, A., Kadam, G., Bekdik, Y. L., Yılmaz, H. İ., & Çobanoğlu, F. (2019). Gıda İsrafının Belirlenmesi: Aydın İli Örneği. Turkish Journal of Agricultural Economics, 25(2), 169-184
• Yıldız, A. (2020). İslâm Ahlâkı Açısından İnfak, İsraf ve İstidraç kavram örgüsü. The Journal of Social Sciences, 38(38), 86-109.