Tek Parti İktidarı Döneminde Çok Partili Siyasal Hayata Alternatif Katılım Modelleri

Yıl 2018, Cilt: 9 Sayı: 24, 308 - 329, 31.12.2018

Ali Çiftçi

Öz

Siyasi tarihimizde 2. Meşrutiyet’le birlikte başlayan çok partili siyasal hayat Cumhuriyetin ilanından birkaç yıl sonra kesintiye uğramış ve 1925’te tek partili siyasal dönem başlamıştır. 1930 yılından itibaren iç ve dış gelişmelerin zorlaması ile tek partili siyasal sistemin gözden geçirilmesi gündeme gelmiştir. 1930’da Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) ile başlatılan çok partili sistem denemesi başarılı olamamıştır. SCF’nin kapanmasından sonra CHP yönetimi bir muhalefet partisine sistemi sıkı bir şekilde kapalı tutmuş ama bir anlamda çoğulculuğu andıran bazı siyasal model uygulamalarına yer vermiştir. Sözü edilen bu modeller, müstakil mebusluk uygulaması, Müstakil Grup denemesi, milletvekili adayları belirlenirken ikinci seçmenlerin görüşüne başvurulması, seçilecek milletvekili kontenjanından fazla aday gösterilmesi gibi yöntemlerdir. Bu çalışmada, tek parti iktidarı döneminde CHP yönetiminin halkın siyasal karar süreçlerine tam olarak katılmasına izin vermek yerine uygulamaya koyduğu sınırlı katılım modelleri ele alınacaktır. Elimizdeki çalışmanın özgün yanı, tek parti iktidarı döneminde uygulanan sınırlı siyasal katılım modellerini bir arada ele alıp toplu olarak incelemesidir.

Anahtar Kelimeler

Çok Partili Hayat, Siyasal Katılım, Müstakil Grup, Tek Partili Dönem, Serbest Cumhuriyet Fırkası

Alternative Political Participation Models to Multi-Party Life in the Single-Party Period Turkey

Öz

In Turkish political history, the multi-party political life which started with the 2nd Constitutionalist period was interrupted a few years after the declaration of the Republic and the single-party political period started in 1925. From 1930 onwards it has come to the fore to go through the single-party political system with the force of internal and external developments. With the establishment of the Free Republican Party (SCF-FRP) in 1930, a short multi-party system experiment was conducted, but it was not successful. After the closure of the SCF, the CHP administration tightly closed to an opposition party political system, but in a sense it embraced several political model practices that resembled pluralism. The mentioned models are methods such as independent member of parliament practice, Independent Group experiment, the second voters' opinion when parliamentary candidates are determined, and more candidates to be elected from parliamentary seats. In this study, the limited participation models that the CHP administration put into practice instead of allowing the public to fully participate in political decision-making processes will be addressed during the single-party period. The original side of our work is the collective examination of limited political participation models applied during the single-party era.

Anahtar Kelimeler

Single Party Period, Multi-Party Political Life, Political Participation, Independent Gruop, The Free Republican Party

Kaynakça

• KaynaklarAğaoğlu, A. (2011), Serbest Fırka Hatıraları, İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul.Akdağ, Ö. (2013), “Konya’da 1935 Genel Seçimi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:10, ss. 253-279. Aydoğan, E. – Mahmutoğlu, T. B., (2013), “Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Yapılan Seçimler ve Karakteristik Özellikleri”, Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Sayı: 10, ss. 113‐142.Bezci, B. (2013), “Cumhuriyet Halk Partisi-Devleti Kuran Parti”, İç: İttihat ve Terakki’den Günümüze (Türkiye’de) Siyasal Partiler, Orion Yayınları, Ed.: Turgay Uzun, Ankara.Cem, İ. (1986), Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi, 9. Basım, İstanbul.Çavdar, T. (2013), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi, 1839-1950, İmge Kitabevi Yayınları, 5. Baskı, Ankara. Çoker, F. (1996), Türk Parlamento Tarihi, IV. Dönem, (1931-1935), C. I., Ankara. Demirel, A. (2014), Tek Partinin İktidarı, Türkiye’de Seçimler ve Siyaset (1923-1946), İletişim Yayınları, 2. Baskı, İstanbul. Demirel, A. (2012), Tek Partinin Yükselişi, İletişim Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.Duman, Ö. (2017), “Tek Parti Döneminde CHP’de Bir Parti İçi Demokrasi “Denemesi”: 1939 Seçimleri ve İkinci Seçmenlerle “İstişare”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Sayı 26, ss. 208-235.Ertem, B. (2013), “Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin İlk On Yılında Parlamento İçi Muhalefet Ve Bir Örnek: Serbest Cumhuriyet Fırkası”, Türkiye Sosyal Araştırmalar (TSA) Dergisi, Yıl: 17 S: 2, ss. 345-362.Fethi Okyar’ın Anıları, (1997), Haz: Osman Okyar-Mehmet Seyitdanlıoğlu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Baskı, Ankara.Goloğlu, M. (2009), Tek Partili Cumhuriyet, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-II, 1931-1938, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Baskı, İstanbul. Goloğlu, M. (2017), Devrimler ve Tepkileri, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-1, 1924-1930, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 4. Basım, İstanbul. İnan, A. (2009), Atatürk Hakkında Hatıralar ve Belgeler, Haz.: Arı İnan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 8. Baskı, İstanbul.Karabekir, K. (1995), Bir Düello ve Bir Suikast, Emre Yayınları, İstanbul.Karpat, K. H. (1967), Türk Demokrasi Tarihi, Afa Yayınları, 1. Baskı, İstanbul.Koçak, C. (2002), “Siyasal Tarih (1923-1950)”, İç. Türkiye Tarihi-Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cilt 4, 7. Basım, Yayın Yönetmeni: Sina Akşin, Cem Yayınevi, İstanbul.Mahmutoğlu, T. B., (2016), “Atatürksüz İlk Seçimler”, Atatürk Dergisi, Cilt 5, Sayı 1.Olgun, K. (2011), “Türkiye’de Cumhuriyet’in İlanından 1950’ye Genel Seçim Uygulamaları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XXVII, Sayı: 79, Ankara, ss. 1-36. Öymen, A. (2002), Bir Dönem Bir Çocuk, Doğan Kitap, 5. Baskı, İstanbul.Öz, E. (1992), Tek Parti Yönetimi ve Siyasal Katılım(1923-1945), Gündoğan Yayınları, Ankara.Payaslı, V. (2014), “Tek Parti İktidarı’ndan Doğmuş Bir Denetim Organı: Müstakil Grup (1939-1946)”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/28, ss. 175-197.Soyak, H. R. (2014), Atatürk’ten Hatıralar, Yapı Kredi yayınları, 7. Baskı, İstanbul.Tuncay, S. (2000), Parti İçi Demokrasi ve Türkiye, Gündoğan Yayınları, İkinci Baskı, İstanbul.Tuncer, E. (2003), Osmanlı’dan Günümüze Seçimler (1877-2002), TESAV Yayınları, 2. Baskı, Ankara.Tunçay, M. (1992), Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Cem Yayınevi, 3. Basım, İstanbul. Unat, K. (2011), “Cumhuriyet Halk Partisi’nde Nevi Şahsına Münhasır Bir Muhalif Grup: Otuzbeşler”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 48, ss. 839-867.Unat, K. (2015), “Tek Parti Döneminin Son Genel Seçimi: 1943 Seçimleri Ve Cumhuriyet Halk Partisi’nin Seçim Propagandaları”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 56, ss. 209-248. Vatandaş, C. (2015), Cumhuriyetin Tarihi, Pınar Yayınları, 10. Baskı, İstanbul.Yetkin, Ç. (1997), Serbest Cumhuriyet Fırkası, Atatürk’ün Başarısız Demokrasi Devrimi, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, 2. Basım, İstanbul. Yılmaz, M. (2012/2), “1931 Seçimlerinde Köylü ve Amele Mebusların Seçimi”, Hak-İş Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, Cilt: 1, Yıl: 1, Sayı: 2, ss.100-115.
• İnternet KaynaklarıHakkı Uyar, “SCF’nin Yayın Organı: Serbest Cumhuriyet Gazetesi”, (http://kisi.deu.edu.tr/hakki.uyar/3.pdf), (20.06.2018).
• Süreli Yayınlar Akşam, 24 Şubat 1943. Anadolu, 26 Şubat 1943. Zaman, 9 Şubat 1935.