The Effect of ARDSI Supports on Regional Development and Firm Growth Performance: Isparta Sample

Yıl 2020, Cilt: 11 Sayı: 3, 676 - 698, 25.10.2020

Gökhan Özkul , Ahmet Ali Bozkurt

Öz

Rural areas have become a significant factor of regional development by actuating local resources together with the new rural paradigm. The survival of rural areas, especially with agriculture has led to the implementation of regional development policies in these regions through the agricultural sector. In this respect, programs are started to be applied that include projects which can not be implemented due to insufficient fund by covering the implementation of ARDSI and IPARD supports to use agricultural sector as an effective tool of regional development. In this study, the contribution of the firms benefiting from IPARD I program in Isparta to the regional economy and the effect of the support to the growth performance of the beneficiary firms was examined with descriptive statistics, chi-square test and logit analysis. According to the survey findings obtained from 109 firms, the average number of employment of the firms increased twice, the annual turnover increased by 20%, and the growth performance (sales volume, cash flow, profit margin, employment level, investments, recognition and including position in the sector) of approximately 80% of the firms receiving support and it is concluded that there is no significant relationship between the type of measures that are supported and the firm growth performance criteria other than investments. On the other hand, it was found that the variables of education, type of business, family business, grant amount, skill development and innovation, and contribution to agriculture sector had a significant effect on the growth performances of the supported firms.

Anahtar Kelimeler

Regional Development, Rural Development, Firm Growth Performance, ARDSI Supports, IPARD Program

TKDK Desteklerinin Bölgesel Kalkınmaya ve Firma Büyüme Performansına Etkisi: Isparta Örneği

Öz

Kırsal alanlar, yeni kırsal paradigma ile birlikte yerele özgü kaynakları harekete geçirmek suretiyle bölgesel kalkınmanın önemli bir unsuru haline gelmiştir. Kırsal alanların özellikle tarım sektörü ile varlıklarını idame ettirmeleri, bölgesel kalkınma politikalarının bu bölgelerde tarım sektörü aracılığıyla uygulanmasına neden olmuştur. Dolayısıyla Türkiye’de de bölgesel kalkınmada tarım sektörünün etkili bir araç olarak kullanılabilmesi için sermaye yetersizliği yüzünden gerçekleştirilmesi mümkün olmayan projelerin TKDK IPARD destekleriyle hayata geçirilmesini kapsayan programlar uygulanmaya başlanmıştır. Bu bağlamda çalışmada Isparta’da IPARD I programından faydalanan firmaların bölge ekonomisine sağlamış olduğu katkı ile desteklerin yararlanıcı firmaların büyüme performanslarına etkisi betimleyici istatistikler, ki-kare testi ve logit analizi ile incelenmiştir. 109 firmadan elde edilen anket bulgularına göre firmaların destek öncesine göre istihdam sayılarının ortalama olarak iki kat arttığı, yıllık cirolarının %20 arttığı, destek alan firmaların yaklaşık %80’inin firma büyüme performansının (satış hacmi, nakit akışı, kar marjı, istihdam seviyesi, yatırımları, tanınırlığı ve sektördeki konumunu kapsayacak şekilde) arttığı ve destek alınan tedbir türü ile yatırımlar dışındaki firma büyüme performansı ölçütleri arasında anlamlı bir ilişki olmadığı sonucuna varılmıştır. Desek alan firmaların büyüme performanslarında ise eğitim, işletme türü, aile işletmesi, hibe miktarı, beceri gelişimi ve yenilikçilik ile tarım sektörüne katkı değişkenlerinin anlamlı etkiye sahip olduğu bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bölgesel Kalkınma, Kırsal Kalkınma, Firma Büyüme Performansı, TKDK Destekleri, IPARD Programı

Kaynakça

• Acar, M. (2008). Tarım ve kalkınma. S. Taban ve M. Kar (Ed.), Kalkınma ekonomisi seçme konular (159-184) içinde, Bursa: Ekin Yayınevi.
• Akın, O. (2015). Kırsal kalkınma politikalarının AB politikaları çerçevesinde incelenmesi: Denizli ili örneği. Doktora Tezi, Namık Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tekirdağ.
• Akın, O. (2016). Denizli İli’nin kırsal kalkınma potansiyelinin AB’nin katılım öncesi mali yardım aracının, kırsal kalkınma bileşenine (IPARD) göre değerlendirilmesi. Pamukkale üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü dergisi, (25/1), 340-356.
• Akkoyun, H. (2018). AB tarım hibelerinin (IPARD) Rostow kalkınma modeline göre etkileri (Denizli ili örneği). Yüksek Lisans Tezi, Atılım Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Aldrich, J. H., & Nelson, F. D. (1984). Linear probability logit and probit models. Sage Publications.
• Aslan, S., Demirhan, Y. ve Ertaş, M. (2016). Avrupa Birliği katılım öncesi mali yardım aracı kırsal kalkınma bileşeni (IPARD I) ve Mardin iline etkileri. Akademik yaklaşımlar dergisi, 7(1), 232-254.
• Bahtiyar, K. (2014). Kırsal kalkınma uygulamaları üzerine bir değerlendirme: TKDK (Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu) örneği. Sosyal ekonomik araştırmalar dergisi, (28), 306-324.
• Bahtiyar, K. (2015). Kırsal tarım politikamızın AB’ye entegrasyonunda TKDK (Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu) Ankara İl Koordinatörlüğü örneği ve süreç analizi. Yüksek Lisans Tezi, Turgut Özal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• BAKA. (2020). 2018-2023 Yılı Isparta İli Yatırım Destek ve Tanıtım Stratejisi. [Çevrim-içi: https://www.baka.gov.tr/dokumanflipbook/isparta-ili-yatirim-destek-ve-tanitim-stratejisi/205], Erişim tarihi: 09.04.2020.
• Bilici, İ. (2016). Türkiye’de IPARD kapsamında desteklenen süt sığırı işletmelerinin ekonomik analizi, hibelerden yararlanma durumu ve kazanımları. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Samsun.
• Buyruk, H. (2016). Ekonomik kalkınma hedefinden bin yıl kalkınma hedeflerine: Eğitim-kalkınma ilişkisine dair bir çözümleme. Mülkiye dergisi, 40(1), 11-142.
• Cihangir, H., Bilgiç, B. ve Aba, T. (2015). IPARD makine ve ekipman desteklerinin Mardin tarımına etkisi. Tarım makinaları bilimi dergisi, 11(1), 25-31.
• Çelikkaya, S. (2015). Kamu harcamalarının bölgesel kalkınmaya olan etkileri: Türkiye örneği, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Çimen, A. O. (2017). IPARD programının kırsal alanda ekonomik kalkınmaya ve yararlanıcılara katkıları ve beklentiler üzerine bir araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları. Ankara: Pegem Akademi.
• Çütçü, İ. ve Telli, R. (2019). Avrupa Birliği tarımsal ve kırsal kalkınma destek programı (IPARD) ile tarım ihracatı ilişkisi: Türkiye örneği. İktisadi idari ve siyasal araştırmalar dergisi, 4(8), 101-117.
• Dağlıoğlu, E. (2008). IPARD programı kapsamında Türkiye’ye verilecek desteklere ilişkin ödeme süreci ve bu sürecin Türkiye açısından değerlendirilmesi. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Uzmanlık Tezi, Ankara.
• Demirbük, M. (2013). Kırsal kalkınma yatırımlarının desteklenmesi programının değerlendirilmesi Sivas ili örneği. Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tokat.
• Ercan, Ş., Öztep, R., Güler, D. ve Saner, G. (2019). Tarım 4.0 ve Türkiye'de uygulanabilirliğinin değerlendirilmesi. Tarım ekonomisi dergisi, 25(2), 259-265.
• Gujarati, D. N. (2001). Temel ekonometri, Ü. Şenesen ve G. Günlük Şenesen (Çev.), İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Gülçubuk, B., Köksal, Ö., Ataseven, Y., Gül, U. ve Kan, M. (2016). Kırsal kalkınma desteklerinin ulusal düzeyde etkileri: Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) projelerinin incelenmesi. Tarım ekonomisi araştırmaları dergisi, 2(1), 32-41.
• Gülçubuk, B., Köksal, Ö., Ataseven, Y., Gül, U. ve Kan, M. (2017). Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu tarafından desteklenen projelerin istihdam yaratma açısından değerlendirilmesi. Gaziosmanpaşa üniversitesi ziraat fakültesi dergisi, 34(1), 189-200.
• Gülçubuk, B., Yıldırak, N., Kızılaslan, N., Özer, D., Kan, M., ve Kepoğlu, A. (2010). Kırsal kalkınma yaklaşımları ve politika değişimleri. Türkiye ziraat mühendisliği vıı. teknik kongresi, [Çevrim-içi: http://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/e443d6819ae22b2_ek.pdf], Erişim tarihi: 13.03.2018.
• Hall, B.H. (1986). The relationship between firm size and firm growth in the U.S. manufacturing center. NBER working paper series, Working paper no.1965.
• Ildırar, M. (2004). Bölgesel kalkınma ve gelişme stratejileri, Ankara: Nobel Yayın.
• IPARD, (2017), [Çevrim-içi: https://ipard.tarim.gov.tr/Ayarlar/mevzuat/IPARDProgram.doc], Erişim tarihi: 5.11.2017.
• Işık, N. ve Kılınç, E. C. (2011). Bölgesel Kalkınma’da ar‐ge ve inovasyonun önemi: Karşılaştırmalı bir analiz. Eskişehir Osmangazi üniversitesi iktisadi ve idari bilimler dergisi, 6(2), 9-54.
• Kafa, N. (2014). Kırsal kalkınma aracı olarak yoksul yanlısı turizm yaklaşımı Edremit Körfezi örneği, Doktora Tezi, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi, Balıkesir.
• Kalaycı, Ş. (2010). SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri. Ankara: Asil Yayın Dağıtım.
• Kara, M. (2008). Bölgesel rekabet edebilirlik kavramı ve bölgesel kalkınma politikalarına yansımaları. DPT Ekonomik Modeller ve Stratejik Araştırmalar Genel Müdürlüğü.
• Karakayacı, Ö. (2010). Ekonomik büyüme ve girişimcilik aktivitelerinde kümeleşmenin rolü: Bursa ve Konya sanayi kümeleri örneğinde karşılaştırmalı bir araştırma. Megaron, 5(3), 149-159.
• Karakayacı, Ö. (2018). Bölge planlamada kırsal alanların önemini yeniden keşfetmek: Yeni bölgecilik perspektifinde kuramsal tartışmalar. Planlama, Ek 1, 42-51.
• Keleş, O. C. (2018). Trabzon ilinde IPARD programı kapsamındaki arıcılık hibelerinin etkinliğinin belirlenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Kılıçkaplan, S. ve Hayırsever Baştürk, F. (2007). Gibrat yasası ve firmalarda büyüme. 8. Türkiye ekonometri ve istatistik kongresi, 24-25 Mayıs 2007, Malatya.
• Kleinbaum, D. G., Kupper, L. L., Muller, K. E., & Nizam, A. (1988). Applied regression analysis and other multivariable methods. Belmont, CA: Duxbury Press.
• Koçdemir, S. (2018). Girişimciliğin bölgesel kalkınmaya etkisi: TKDK il örnekleri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• Marsden, T., & Van Der Ploeg, J. D. (2008). Preface: Exploring the rural web. J. D. van der Ploeg, & T. Marsden (Ed.), Unfolding webs-the Dynamics of regional rural development (vii-ix) içinde, Koninklijke Van Gorcum.
• Nichter, S. ve Goldmark, L. (2009). Small firm growth in developing countries. World development, 37(9), 1453-1463.
• OECD. (2003). Entrepreneurship and local economic development. Paris: OECD.
• OECD. (2006). The new rural paradigm policies and governance. OECD Rural Policy Reviews, Paris: OECD.
• Olhan, E. (2012). Türkiye’de reformlar kapsamında yoksullaşan tarım sektörü. 10. tarım ekonomisi kongresi, Konya, 145-152.
• Öğüt, S. (1993). Evolution of agricultural development strategies. Çukurova üniversitesi iktisadi ve idari bilimler dergisi, 4(1), Adana, 19-30.
• Özdemir, Y. ve Gül, M. (2019). Measuring development levels of NUTS-2 regions in Turkey based on capabilities approach and multi-criteria decision-making. Computers & Industrial engineering, 128, 150-169.
• Özen, A. (2014). AB uyum sürecinde Türkiye’de uygulanan kırsal kalkınma politikalarındaki değişim ve kırsal kalkınma yatırımları kapsamında hibe projelerinin değerlendirilmesi; Aydın ili örneği. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Çanakkale.
• Özkul, G. (2013). Girişimsel fırsat tipleri ve belirleyici unsurları: Firma büyüme performansı ve bölgesel kalkınma perspektifinde TR61 bölgesi imalat sanayi sektörü üzerine ampirik bir araştırma, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta.
• Salant, P., & Dillman, D. A (1994). How to conduct your own survey. New York: John Wiley and Sons. T.C. Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı. (2011). Katılım öncesi yardım aracı kırsal kalkınma (IPARD) programı (2007-2013). Ankara: TC Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yayını.
• Tan, S. Ekinci, Ö., Kurt, H. ve Karakoç, N. (2018). Çanakkale’de IPARD projesi kapsamında makine ekipman desteği Alan üreticilerin memnuniyet düzeyini etkileyen faktörlerin analizi. ÇOMÜ ziraat fakültesi dergisi, 6(1), 1-8.
• Tan, S. ve Tan, S. S. (2019). Avrupa Birliği ile mali işbirliği ve kırsal girişimcilik projeleri: Çanakkale ili IPARD örneği. Girişimcilik ve kalkınma dergisi. 14(1), 59-65.
• Tekin, A. (2011). Küreselleşen dünyada bölgesel kalkınma dinamikleri, kamu politikaları ve bölgesel kalkınma ajansları. Dumlupınar üniversitesi sosyal bilimler dergisi, (29), 37-48.
• TKDK Isparta İl Koordinatörlüğü. (2020). Kurum Başkanımız Dr. Muhammed Adak İl Koordinatörlüğümüzü Ziyaret Etti. [Çevrim-içi: https://isparta.tkdk.gov.tr/Duyuru.aspx?Id=22315], Erişim tarihi: 09.04.2020.
• TKDK. (2015). Kırsal kalkınma çalıştayı TKDK – D8 ülkeleri, 14-15 Mayıs 2015, Ankara.
• TKDK. (2017). Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu stratejik planı 2017-2021. Ankara.
• TKDK. (2018). [Çevrim-içi: http://www.tkdk.gov.tr/ProjeIslemleri/ImzalananSozlesmeler], Erişim tarihi: 11.12.2018.
• TKDK. (2019). Desteklenen Sektörler. [Çevrim-içi: https://www.tkdk.gov.tr], Erişim tarihi: 20.08.2019.
• Tolunay, A. (2002). Kırsal kalkınma çalışmalarında ölçütler ve göstergeler. Türkiye dağları ı. ulusal sempozyumu, Ilgaz dağı, 25-27 Haziran 2002, 167-172, Kastamonu.
• Tuna, Y. (1989). Tarım ürünleri fiyatlarına devlet müdahalesi ve Türkiye'de müdahale fiyat politikasının tarihçesi. İstanbul üniversitesi iktisat fakültesi mecmuası, 47(1-4), 346-349.
• TÜİK. (2020). Bölgesel İstatistikler. [Çevrim-içi: https://biruni.tuik.gov.tr/bolgeselistatistik/tabloOlustur.do], Erişim tarihi: 09.04.2020.
• UİB. (2017). Tarımın ve organik tarımın Türkiye ihracatındaki yeri, önemi, gücü, geleceği ve tarım sektörünün ihracatta karşılaştığı problemler sektörü geliştirmenin yolları. Ar-Ge Şubesi, Ocak.
• Uzgören, N. (2012). Bilimsel araştırmalarda kullanılan temel istatistiksel yöntemler ve SPSS uygulamaları. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Van Der Ploeg, J. D., Renting, H., Brunori, G., Knickel, K., Mannion, J., Marsden, T., Roest, K., Sevilla-Guzmán, E., & Ventura, F. (2000). Rural development: From practices and policies towards theory. Sociologia ruralis, 40(4), 391-408.
• Van Der Ploeg, J. D., Van Broekhuizen, R. E., Brunori, G., Sonnino, R., Knickel, K., Tisenkopfs, T., & Oostindië, H. A, (2008). Towards a framework for understanding regional rural development. J. D. van der Ploeg, & T. Marsden (Ed.), Unfolding webs-the Dynamics of regional rural development (1-28) içinde, Koninklijke Van Gorcum.
• Ward, N., & Brown, D. L. (2009). Placing the rural in regional development. Regional studies, 43(10), 1237-1244.
• Yenigül, S. B. (2017). Kırsal kalkınma politikalarında yeni yaklaşımlar ve bu yaklaşımların Türkiye’nin kırsal kalkınma politikalarına etkisi. Planlama, 27(1), 16-25.
• Yıldırım, A. (2016). IPARD programı kapsamındaki hibelerin etkinliğinin belirlenmesi üzerine bir çalışma: Erzurum, Kars ve Ağrı illeri örneği, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yontar, İ. G. ve Söztutar, M. (2018). Kırsal alanda girişimcilik, üretim ve kalkınma boyutlarıyla Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) – Manisa İl Koordinatörlüğü örneği. Sayıştay dergisi, (111), 43-77.
• Zengin, B. ve Savgın, E. C. (2016). Katılım öncesi AB kırsal kalkınma fonları IPARD kırsal turizm desteklerinin incelemesi. Akademik bakış uluslararası hakemli sosyal bilimler dergisi, (57), 84-100.