Cultural Geography of Wheelless Pottery Making in Gümüşhane Dölek Village: Adaptation, Culture and Ecology

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 1, 188 - 208, 10.02.2022

Yilmaz Arı

Öz

Gümüşhane Dölek Village is one of the few places in Anatolia where traditional wheelless pottery is still alive. This study aims to reveal the culture that developed around pottery made in that village. In this context, long-term fieldwork was conducted in the relevant village and the history and culture of pottery-making was tried to be understood through in-depth interviews with pottery masters and sellers. In this context, pottery production processes, forms, marketing and the role of pottery in shaping the culture of the society were emphasized. The results of the study show that the daily life in the village is largely shaped around pottery activities; however, it has recently shown that there has been a decline in pottery, especially due to migrations and technological developments. It has been determined that the modernization efforts planned by official institutions with top-down approaches to stop this decline did not yield any tangible results. In order to keep pottery alive and sustainable, there is a need for support programs that prioritize the needs of local people, are compatible with sustainable development goals and do not put pressure on natural resources that are used for pottery production.Çalışmanın diğer dildeki özeti burada yer almalı Özet en az 120 en fazla 200 kelime olmalı Çalışma hangi dilde yazılmış ise o dildeki özeti yukarda yer almalıdır.

Anahtar Kelimeler

Cultural Geography, Pottery, Gudu, Gümüshane Dölek Village

Gümüşhane Dölek Köyü’nde Çarksız Çömlekçiliğin Kültürel Coğrafyası: Adaptasyon, Kültür ve Ekoloji

Öz

Gümüşhane merkez Dölek Köyü, geleneksel çarksız çömlekçiliğin Anadolu’da halen yaşamakta olduğu az sayıdaki yerden birisidir. Çalışma Gümüşhane Dölek Köyü’nde yapılan çömlekçiliğin başlıca özelliklerini ve çömlekçilik etrafında gelişen kültürü ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu kapsamda Dölek Köyü’nde uzun dönemli saha çalışmaları yapılmış ve uzun zamandır çömlekçilik yapan bazı ustalar ve çömlek satıcıları ile konu hakkında derinlemesine görüşmeler yapılmıştır. Bu kapsamda çömlek üretim süreçleri, formları, pazarlanması ve çömlekçiliğin toplum kültürünün şekillenmesindeki rolü üzerinde durulmuştur. Çalışma sonuçları, çömlekçiliğin köy kültürünün ana öğelerinden birisi olduğunu; ancak son zamanlarda özellikle dış göçler ve plastik ve metal teknolojisindeki gelişmelere bağlı olarak çömlekçilikte bir gerileme olduğunu göstermiştir. Önemli bir kültürel miras olan çömlekçilikteki bu gerilemenin kırsal kalkınma ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri ile uyuşmadığı düşünülmektedir. Çömlekçiliği yaşatabilmek ve sürdürülebilir kılmak için yerel halkın ihtiyaçlarını önceleyen, sürdürülebilir kalkınma hedefleri ile uyumlu ve çömlekçilik için kullanılan doğal kaynaklar üzerinde baskı oluşturmayacak destekleme programlarına ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Coğrafya, Çömlekçilik, Gudu, Gümüşhane Dölek Köyü

Kaynakça

• Acartürk, B. (2012). Toprağın binlerce yıllık macerası. Acta Turcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 4(1), 1-17.
• Akyol, P. K. (2012). Kullanım şekilleri ve geleneğiyle kültürümüzde toprak. Acta Turcıca Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 4(1): 316-333.
• Ali, V. E. (2012). Continuity and change in traditional pottery in Igboland, Nigeria: pottery forms and decoration. Saarbrücken: Lambert Academic Publishing.
• Ali, V. E. (2014). A critical survey of the growth, decline, and sustainability of traditional pottery practice among the Igbo of South Eastern Nigeria. The Journal of Modern Craft, 7(2), 123-139.
• Arı, Y. (2014). Coğrafyada saha öğretimi ve saha araştırmaları. Coğrafya Araştırma Yöntemleri içinde (s. 303-317). Arı, Y. Kaya, İ, (Ed.). Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği.
• Arı, Y. (2017). Çevresel determinizmden politik ekolojiye: son 100 yılda Dünya’da ve Türkiye’de insan-çevre coğrafyasındaki yaklaşımlar. Doğu Coğrafya Dergisi, 22(37), 1-34.
• Arı, Y. (2018). 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi (2. Baskı). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Arı, Y. (2020). Modern yaşamın dayatmalarına meydan okuyan bir Gümüşhane klasiği: Dölek Güveci. Gümüşhane Vizyon, 4(26), 37-39.
• Arı, Y. (2021). Somut olmayan kültürel mirasın korunması ve sürdürülebilirliği: Gümüşhane Dölek Köyü’nde geleneksel çömlekçilik. Milli Folklor, 33 (17), 190-203.
• Aslan, E. E. (2012). Avanos çömlekçiliğinde kaybolan bir değer: kara fırın. İdil Sanat Ve Dil Dergisi, 1(4), 1-13.
• Balaban, Y. (1997). Dölek Köyü’nde yaşamakta olan ilkel çömlekçilik sanatı. Yayımlanmamış Lisans Tezi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Başgelen, N. (2006). Seramiğin bulunup geliştiği Anadolu’nun benzersiz dönemi Neolitik Çağ. Seramik Türkiye Dergisi, 13, 108-113.
• Başkıran, H. (2012). Türkiye'de; Sorkun Köyü, Gökeyüp Kasabası, Uslu Köyünde açık ateşte pişirim ve konu üzerine yeni bir öneri. Anadolu Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, 2(2), 109-123.
• Batmaz, A. (2016). Van/Bardakçı Köyü’nde seramik pişirimi. Uluslar Arası Geçmişten Geleceğe Sanat Sempozyumu Ve Sergisi, Bildiriler Kitabı, S. 59-66.
• Baykal, F. (1990). Kırsal yerleşim coğrafyası açısından bir araştırma: Gökeyüp Köyü (Salihli/Manisa) ve ilkel çömlekçiliğin köy ekonomisindeki yeri. Ege Coğrafya Dergisi, 5(1): 55-74.
• Buner, Ö. P. Ve Okca, A. K. (2016). Gölbaşı (Ankara) çömlekçiliğinin korunması, sorunları ve çözüm önerileri. Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 9(17): 278-296.
• Can, M. (2013). Geleneksel Türk el sanatlarının turizme ve ekonomiye katkısı. Sosyal ve BeşeriBilimler Dergisi, 5(2): 259-266.
• Ceylan, S. (2014). Mamak (Çanaklı) beldesinde (Ağlasun-Burdur) geleneksel yöntemlerle sürdürülen toprak kap üretiminin kırsal turizm bağlamında irdelenmesi. Doğu CoğrafyaDergisi, 19(32), 231-242.
• Clough, R. (1992). Firing temperatures and the analysis of Oceanic ceramics: a study of Lapita ceramics from Reef/Santa Cruz, Solomon Islands. PoterieLapita et peuplement, 177-192.
• Crane, H. (1987). Traditional pottery making in the Sardis region of western Turkey. Muqarnas Online, 5(1), 9-20. Çağrıcı, M., Dönmez, İ. K., , Gümüş, S. ve Karaman, H. (2020). Kuran Yolu Türkçe Meal ve Tefsir 5. Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Çakır, D. (2009). Geçmişten günümüze Trakya Bölgesi'ndeki çömlekçilik merkezleri (Doctoral dissertation, DEÜ Güzel Sanatlar Enstitüsü).
• Çalık, İ. ve Ödemiş, M. (2018). Gümüşhane ilinin somut olmayan kültürel miras değerlerinin sürdürülebilir turizm çerçevesinde incelenmesine yönelik nitel bir araştırma. Mediterranean Journal of Humanities VIII/2, 233-249.
• Çalışıcı Pala, İ. (2017). Kastamonu Küçüksu çömlekçiliğinin günümüzdeki durumu ve kullanılan caba çamurunun güncel tasarımlarla değerlendirilmesi. Uluslar Arası Taşköprü Pompeipolis Bilim Kültür Sanat Araştırmaları Sempozyumu, Tam Metin Kitabı, içinde S. 3-21.
• Çetintaş, E. (2018). Sille çömlekçilik geleneği ve bugünü. Kalemişi-Türk Sanatları Dergisi, 6(13), 427-438.
• Çizer, S. ve Öney, D. (2010). Anatolian Pottery Centers. Research Project. https://www.academia.edu/39488469/Primitive_Pottery_Centers_in_Anatolia 15.04.2020 tarihinde erişildi.
• Çizer, S. (2006). Batı Anadolu’ da geleneklerini koruyan bir çömlekçilik merkezi Karacasu, Karacasu Geliştirme ve Eğitim Dergisi, 1, 482-492.
• Çizer, S.- Yarol, Y. (2005). Çömlekçiliğin halen yaşadığı bir merkez: Gökeyüp. Sanat Art, 12, 104-109.
• Diamond, J. (2003). Tüfek, Mikrop, Çelik. 8. Baskı. (Çeviri: Ülker İnce). Ankara: Tübitak.
• Djordjević, B., ve Zlatković, D. (2014). Traditional technology and its variations applied in making bread-baking pans in the Stara Planina Mountain (Serbia). In Traditional Pottery Making from the Ethno archaeological Point of View: scientific research and Safeguarding of Intangible Heritage. Proceedings of the First International Conference (Belgrade, 10th to 12th June 2011). B. Djordjević (ed.). Belgrade: National Museum (pp. 32-41).
• Enoch, O. F. (2012). The act of mass production in Kelantan traditional pottery, Malaysia. Arts and Design Studies, 3, 18-26.
• Eroğlu, E.- Köktan, Y. (2013). Geleneksel Türk el sanatlarından çömlekçilik(Sakarya Örneği). Akademik Bakış Dergisi, 36, 1-14.
• Güner, G. (1988). Anadolu’da yaşamakta olan ilkel çömlekçilik. Ak: İstanbul.
• Güner, Güngör. (2019). Anadolu’da ateş, su ve kilin ilk buluşma tarihi (MÖ. 6700). Seramik Türkiye, 55, 90-93.
• Gür, İ. (2007). Nineden toruna süregelen zanaat: güveç (gudu). Toprak Ana, Gebze Gümüşhane Dölek Köylüleri Yardımlaşma Kültür Ve Dayanışma Derneği Dölek Köyü Tanıtım Dergisi, 1, 16.
• Han, T. Elkılıç, G. ve Aybirdi, N. (2019). Eşlerin birbirlerine sosyo-edimsel hitap biçimleri üzerine tanımlayıcı bir çalışma. Milli Folklor, 31(123), 66-76.
• Haron, H., ve Mutalib, N. A. (2013). Technology and production process of Malay traditional heritage pottery in Malaysia. Jurnal Teknologi, 64(1): 81–88.
• Ibeanu, A. M. (2006). Pottery making in Nigeria: continuity and change. Journal of Ceramics 3,12–121.
• İbn-Haldun, (1990). Mukaddime I. Şark İslam Klasikleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
• Kolaç, E. (2009). Somut olmayan kültürel mirası koruma, bilinç ve duyarlılık oluşturmada Türkçe eğitiminin önemi. Milli Folklor, 21(82), 19-31.
• Koşay, H. Ve Zübeyir-Ülkü, A. (1962). Anadolu’da iptidai çömlekçilik. Türk Etnografya Dergisi, 5, 89-93.
• Kolaç, E. (2009). Somut olmayan kültürel mirası koruma, bilinç ve duyarlılık oluşturmada Türkçe eğitiminin önemi. Milli Folklor, 21(82), 19-31.
• Köşklü, Z. (2005). Eski Erzurum mutfağında tandır: Yapılışı, kullanımı ve Doğu Anadolu’daki yeri üzerine. Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 155-178.
• Kurin, R. (2004). Safeguarding intangible cultural heritage in the 2003 UNESCO convention: a critical appraisal. Museum International, 56(1-2), 66-77.
• Miroğlu, İ. (1975). XVI. Yüzyılda Bayburt Sancağı (Vol. 1). İstanbul: Üçler Matbaası.
• Myers, S. H. (1977). A survey of traditional pottery manufacture in the mid-Atlantic and northeastern United States. Northeast Historical Archaeology, 6(2), 1-13.
• Nicklin, K. (1971). Stability and innovation in pottery manufacture. World Archaeology 3(1), 13–48.
• Norton, F. N. (1956). Ceramics for the artist potter. London: Addison-Wesley Publishing Company.
• Ödemiş, M., Çalık, İ. (2019). Çömlekçilik (Guduculuk) el sanatının sürdürülebilir turizm kapsamında incelenmesi: Gümüşhane Dölek köyü örneği. Türk Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(4), 1274-1288. Oğuz, M. Ö. (2013). Terim olarak somut olmayan kültürel miras. Milli Folklor, 25(100), 5-13.
• Ölçer, S. (2018). Trakya'da yok olmaya yüz tutmuş bir meslek: çömlekçilik. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 55-70.
• Öney, D. (2020). Anadolu çömlekçiliğinde gelenek ve inanışlar. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 26(45), 620-629.
• Öter, Z. (2010). Türk el sanatlarının kültür turizmi bağlamında değerlendirilmesi. Milli Folklor, 22(86), 174-185.
• Özkul Fındık, N. ve Köşklü, Z. (2013). Gümüşhane\Dölek Köyü’nde çömlekçilik. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (31), 51-67. Özbek, Ö. ve Çevik, S. (2018). Somut olmayan kültürel mirasın taşıyıcısı olarak geleneksel el sanatları: Gönen. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(4), 588-603.
• Pattison, W. D. (2003). Coğrafyanın dört geleneği (Çev. Yılmaz Arı). Ege Coğrafya Dergisi, 12(2), 119-125.
• Rye, O. S. (1976). Keeping your temper under control: materials and the manufacture of Papuan pottery. Archaeology & Physical Anthropology in Oceania, 11(2), 106-137.
• Semple, E. (2005). Fiziki çevrenin insana etkileri (Çev. Yılmaz Arı). Y. Arı (Ed.). 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi İçinde (S. 23-38). Konya: Çizgi Kitabevi.
• Soykan, F. (2003).Kırsal turizm ve Türkiye turizmi için önemi. Ege Coğrafya Dergisi,12, 1-11.
• Sökmen, S. (2015). Bitlis İli Kavakbaşı ve Günkırı beldelerinde ilkel çömlekçilik ve günümüzdeki durumu. Kalemişi-Türk Sanatları Dergisi, 3(6), 59-73.
• Şenel, V. (2000). Güzel köyüm Kabaköy. İstanbul: Gümüşhane Merkez Kabaköy Kültür Ve Yardımlaşma Derneği.
• Tapur, T. (2009). Konya’da tarihi bir yerleşim merkezi: Sille. Türk Coğrafya Dergisi, 53, 15-30.
• TDK (Türk Dil Kurumu). 2021. Dölek. https://sozluk.gov.tr/ 03.04.2021 tarihinde erişildi.
• Türkfiliz, H. (1997). Bir Gümüşhane klasiği Gudu. Kültür Vadisi Gümüşhane Dergisi, 12, 10-11.
• Uzun, S. ve Uzun, A. (2001). Gömme ekmek kültürü ve toprak pilekiler. Doğu Coğrafya Dergisi, 7(5), 375-389.
• Yalgın, A. R. (1940). Çok iptidai çömlekçilik. Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya Dergisi, 4, 193-201.
• Yardımcı, İ. ve Bardak, M. (2019). Geleneksel Karacasu çömlekçiliği ve gelin testisinin gelişimi ve günümüz yorumlamaları. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(2), 82-98.
• Yavan, N. (2014). Örneklem ve örnekleme yöntemleri. Coğrafya Araştırma Yöntemleri içinde (s. 155-174). Arı, Y. Kaya, İ, (Ed.). Balıkesir: Coğrafyacılar Derneği.
• Yılmaz, S. (2019). Hediyelik seramik objeler ve kent kimliği üzerine bir değerlendirme. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Özel Sayı,163-182.