Osmanlı Demiryollarında Alınan Asayiş Tedbirleri

Yıl 2022, Cilt: 13 Sayı: 3, 1126 - 1142, 17.10.2022

İbrahim Yılmaz

Öz

XIX. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı ülkesine giren demiryolları ekonomik ve sosyal hayata birçok yenilik ve kolaylıklar getirirken ülke asayişine de etkileri olmuştur. Osmanlı Devleti demiryolu sistemini oluşturan, hat, tren ve istasyonlarda asayişi sağlamak adına bir takım tedbirler almıştır. Bu çalışma XIX. yüzyılın ikinci yarısıyla XX. yüzyıl başlarını kapsamakta olup ikinci el kaynaklar ile Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivlerinden faydalanılmıştır. Çalışmada demiryolu sisteminde alınan asayiş tedbirleri üzerinde durulmaktadır. Çalışmanın sonunda, bu alanda asayişi sağlamak amacıyla özel bir mevzuatın yürürlüğe konulduğu, bu mevzuat hükümleri doğrultusunda demiryolu hatları, istasyonlar ve trenlerde hem terör olaylarına hem de adi suçlara karşı gerekli tedbirlerin alındığı, bu görevlerde polis, jandarma, zaptiye kuvvetleri ve askeri birliklerden faydalanıldığı tespit edilmiştir. Ayrıca alınan tüm tedbirlere rağmen özellikle Balkanlar ve Hicaz bölgesinde demiryolu hatları ile trenlerin bir takım terör saldırılarına maruz kaldığı, demiryolu sistemini oluşturan tüm alanlarda adi suçların da eksik olmadığı ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Demiryolları, Asayiş

Public Security Measures That Were Taken on Ottoman Railways

Öz

In the second half of the XIXth century, the railways that made their way into the Ottoman Empire brought many innovations and conveniences to the economic and social life and had an impact on the country's security. In order to maintain order and safety, the Ottoman Empire took some safety measures at the lines, trains and stations that make up the railway system. This study covers the second half of the XIXth century and the beginning of the XXth century, and the Ottoman Archives of the Directorate of State Archives were used as well as second-hand sources. The study focuses on the public safety measures taken on the railway system. The results of the study reveal that in order to ensure public order at these locations, specific legislation entered into the force, and in accordance with the provisions of said legislation, railway lines, stations and trains have taken the necessary precautions against both terrorism and ordinary crime, and the police, gendarmerie, military police forces and military units served on such duties. In addition, despite all the measures taken, railway lines and trains were subjected to a number of terrorist attacks, especially in the Balkans and the Hejaz region, and ordinary crimes were committed in all areas that make up the railway system.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Railways, Public Order

Kaynakça

• BOA (Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi). BEO.( Bab-ı Ali Evrak Odası) 376/28161, 536/40199, 584/43772, 1919/143918, 1986/148888, 1990/149245, 2065/154803, 2071/155304, 2154/161545, 2156/161644, 2346/175903, 2379/178377, 4010/300690, 4018/301283, 4045/303318 BOA.DH (Dahiliye Nezareti) EUM (Emniyet-i Umumiye Müdüriyeti) 2.Şb. (İkinci Şube Evrakı) 51/7
• BOA.DH.EUM.AYŞ (Dahiliye Emniyet-i Umumiye Asayiş Kalemi Evrakı) 49/2
• BOA.DH.EUM.MTK. (Dahiliye Emniyet-i Umumiye Muhaberat ve Tensikat Müdüriyeti Evrakı) 42/9
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)DH.EUM.SSM (Seyrüsefer Kalemi). 37/90
• BOA.DH.EUM.THR. (Dahiliye Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi Evrakı) 73/38, 73/43, 75/39
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)DH.H (Dahiliye Nezareti Hukuk Evrakı). 3/9
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)DH.İD. (Dahiliye Nezareti İdare Evrakı). 4/2, 138/17
• BOA.DH.MKT.(Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi) 611/50, 1020/11, 1177/13, 1872/ 93, 1877/31, 1916/29, 1956/60, 1996/26, 2027/82, 2037/49, 2335/131, 2609/29, 2701/35, 2755/96
• BOA.DH.ŞFR. (Dahiliye Nezareti Şifre Evrakı) 151/63, 170/82, 277/11, 282/5, 555/71, 555/94
• BOA.DH.TMIK.M. (Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Muamelat Evrakı) 49/12, 140/11
• BOA.DH.TMIK.S (Dahiliye Nezareti Tesri-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Islahat Evrakı ) 36/62, 36/107
• BOA.MV. (Meclis-i Vükela Mazbataları) 64/69, 109/115, 241/17
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)İ.AS. (İrade Askeri Evrakı) 22/56, 38/6, 38/12,
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)İ.HUS. (İrade Hususi). 99/102, 109/32
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)İ.KAN. ( İrade Kanun ve Nizamat) 4/5
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)İ.ZB.( İrade Zaptiye) 3/11
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)ŞD. (Şura-yı Devlet Evrakı). 2746/55
• BOA.TFR.I.AS. (Rumeli Müfettişliği Jandarma Müşiriyet Ve Kumandanlık Evrakı). 19/1854
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)TFR.I.SL.( Rumeli Müfettişliği Selanik Evrakı). 45/4428
• BOA.(Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi)TFR.I.KV. (Rumeli Müfettişliği Kosova Evrakı). 125/12412
• BOA.Y.MTV. (Yıldız Mütenevvi Maruzat Evrakı). 50/3, 136/108, 262/151
• BOA.Y.PRK.ASK. (Yıldız Perakende Evrakı Askeri Maruzat Evrakı) 76/9, 204/61, 222/51
• BOA.ZB.( Zaptiye Nezareti Evrakı). 7/11, 19/46, 361/68, 374/70, 375/20
• Alyot, H. (2008). Türkiye’de zabıta, tarihi gelişim ve bugünkü durum. (II. Baskı), Kozan Ofset.
• Demiryolları usulü zabıtasına dair 8 Safer 1284 tarihli nizamnamenin ikinci maddesine müzeyyel fıkarat-ı nizamiye, Düstur 1/8, s.294.
• Engin, V. (1993). Rumeli demiryolları, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık,
• Ergüven, S. (2019). Şam- Hama demiryolu imtiyazı, inşası ve işletilmesi, yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul
• Çetin, E. Türk basınında Hicaz demiryolu (1900-1918), yüksek lisans tezi. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri
• Gülsoy. U. (1994). Hicaz demiryolu, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık
• Hudud kapularıyla demiryolu muvakkıflarında ve iskelelerde emniyet müfettişliği teşkilat ve vezaifi hakkında nizamname, Düstur 2/7 s. 639
• Hudud kapularıyla demiryolu muvakkıflarında ve iskelelerde emniyet müfettişliği teşkilat ve vezaifi hakkındaki nizamnamenin esbab-ı mucibe layihası, Polis Mecmuası, 28 Temmuz 1915, Sayı: 49,
• Karal, E.Z. (2011). Osmanlı tarihi IX. cilt, ikinci meşrutiyet ve birinci dünya savaşı (1908-1918). Türk Tarih Kurumu Basımevi
• Kolay, A. (2011). İzmir-Kasaba ve uzantısı demiryolu hatları (1863-1897). doktora tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul
• Kanberoğlu, N. (2018). Osmanlı Devleti’nin II. meşrutiyet dönemi demiryolu politikaları 1908-1914 . Vakanüvi s-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Prof.Dr. Azmi Özcan öğrencileri özel sayısı, 158-187, https://dergipark.org.tr/tr/pub/vakanuvis/issue/39776/471428
• Memalik-i mahrusa demiryollarının usul-ü zabıtasına dair nizamname, Düstur 1/2, s. 340-347
• Yılmaz, İ. (2017) Selanik polis tarihi ( 1876-1912), doktora tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya