Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Okullara Erişebilirlik Analizi: Gümüşhane Şehri

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 1, 210 - 223, 01.02.2023

Mehmet Deniz Mehmet Üzülmez

Öz

Bu çalışmada, Coğrafi Bilgi Sistemleri'nden yararlanılarak Gümüşhane şehrindeki kamu okullarından anaokulu, ilkokul, ortaokul ve liselerin Mekânsal Planlar Yapım Yönetmeliği’ne göre erişilebilir olup olmadığı ortaya konulmuştur. Çalışma mekânsal analiz bakış açısı ile betimsel bir araştırma olarak tasarlanmıştır. Çalışmanın amacına uygun olarak analizlerin yapılabilmesi için birincil ve ikincil verilerden yararlanılmıştır. Bu veriler şehirdeki anaokul, ilkokul, ortaokul ve liselerin konumları; tüm düzeylerdeki devlet okullarının öğretmen, öğrenci ve derslik sayıları; yerleşmede yer alan konutların konumları ve yerleşmedeki yolların haritasıdır. Okulların belirli bir mesafedeki erişilebilirlikleri test edileceğinden Service Area türü ağ analizi tercih edilmiştir. Verilerin analizinde ArcMap 10.2 yazılımına başvurulmuştur. Araştırmanın bulgularına göre yönetmeliğe uygun olarak erişim sağlayabilen binaların anaokullar için oranı %20, ilkokullar için %27, ortaokullar için %60 ve liseler için ise %87’dir. Bu bulgulara göre erişim oranlarının Türkiye’de yürütülen diğer çalışmalar ile benzerlik gösterdiği tespit edilmiştir. En düşük erişilebilirlik oranı Türkiye genelinde olduğu üzere anaokullarındadır. Yönetmeliğe göre okul seviyesi arttıkça uygun yaya yürüme mesafesi de arttığından erişilebilirlik problemi olan bina sayısı azalmaktadır. Araştırma sahasında erişilebilirlik durumunun istenenden düşük olmasının en önemli sebebi okul sayılarının azlığıdır. Bununla birlikte Ulaşım ağı sıkıntısı görülmeyen yerleşmede binaların dar bir sahaya yayılmış olması ve okulların bu dar sahada bulunması erişilebilir alanlarının sınırlanmasına sebep olmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ağ analizi- Network analiz, Erişilebilirlik, Gümüşhane, Okul yeri

Accessibility Analysis to Schools with Geographic Information Systems: Gümüşhane City

Öz

In this study, it has been revealed whether the kindergarten, primary, secondary and high schools in the city of Gümüşhane are accessible according to the Spatial Plans Production Regulation, by using Geographical Information Systems. In this study, it has been revealed whether the kindergarten, primary, secondary and high schools in the city of Gümüşhane are accessible according to the Spatial Plans Production Regulation, by using Geographical Information Systems. The study was designed as a descriptive research with a spatial analysis perspective. Primary and secondary data were used to conduct analyzes in accordance with the purpose of the study. These data are the locations of kindergartens, primary schools, secondary schools and high schools in the city; is the map of the number of teachers, students and classrooms of public schools at all levels, the locations of the houses in the settlement and the roads in the settlement. Since the accessibility of schools at a certain distance will be tested, Service Area type network analysis was preferred. ArcMap 10.2 software was used in the analysis of the data. According to the results of the research, the rate of buildings that can provide access in accordance with the regulation is 20% for kindergartens, 27% for primary schools, 60% for secondary schools and 87% for high schools. According to these findings, it has been determined that the access rates are similar to other studies conducted in Turkey. The lowest accessibility rate is in kindergartens, as is the case throughout Turkey. According to the regulation, as the school level increases, the number of buildings with accessibility problems decreases as the appropriate pedestrian walking distance increases. The most important reason why the accessibility in the research area is lower than desired is the sparseness of the schools. However, the fact that the buildings are spread over a narrow area and the schools are located in this narrow area in the settlement, where there is no transportation network problem, causes the limitation of accessible areas.

Anahtar Kelimeler

Network analysis, Accessibility, Gümüşhane, School location

Kaynakça

• Arı, Y. (2022). Gümüşhane Dölek Köyü’nde çarksız çömlekçiliğin kültürel coğrafyası: adaptasyon, kültür ve ekoloji. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (1), 188-208.
• Altaş, N. T. (2008). Kentsel fonksiyonları az gelişmiş kasabaya bir örnek: Domaniç. Doğu Coğrafya Dergisi, 20, 279-302.
• Arıbaş, K. (2008). Bucak (Burdur) kent coğrafyası. Tablet Yayınları No:72.
• Arınç, K. (2014). Doğal, beşerî, iktisadi ve siyasal yönleriyle Akdeniz ve Karadeniz Bölgeleri. Erzurum: Biyosfer Araştırmaları Merkezi Coğrafya Araştırmaları Serisi No: 105.
• Avcı, S. (1993). Türkiye’de şehirleşme ve şehirli nüfusun dağılışı. Türk Coğrafya Dergisi, 28, 249-269.
• Boyraz, Z. & Çitçi, D. (2005). Kuruluş, gelişme ve şehirsel fonksiyonlar açısından Gürün Şehri. Doğu Coğrafya Dergisi, 14, 95-120.
• Bulut, İ. (1998). Torul’un coğrafi etüdü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay. No: 876, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları No: 95, Araştırma Serisi No: 35.
• Coşkun, O. (2014). Doğu Anadolu Bölgesi'nde kentleşme ve kentsel gelişim. Doğu Coğrafya Dergisi, 18 (30), 229-256.
• Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, (2016). Gümüşhane İli 2015 Yılı Çevre Durum Raporu. ÇED, İzin ve Denetim ve Yönetim Şube Müdürlüğü, Gümüşhane.
• Darkot, B. (1967). Şehir ayrımında nüfus sayısı ve fonksiyon kriteri. İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 8(16), 3-8.
• Deniz, M. (2018). Uşak şehrinde aile sağlığı merkezlerine erişilebilirliğin CBS ile Analizi. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 13(26), 475-491.
• Deniz, M., Topuz, M. ve Akbay, H. M. (2019). Ödemiş ilçesinde okul lokasyonlarının Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile analizi. Turkish Studies-Social Sciences, 14(6), 3009-3029.
• Doğanay, H. (1995). Türkiye beşerî coğrafyası. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayını.
• Doğanay, S. (2001). Gümüşhane şehir coğrafyası. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Duman, N. ve İrcan, M. R. (2020). Analysis of accessibility to schools in Karaköprü on the basis of geographic information systems (GIS). International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 42, 543-566.
• Elmacı, S. ve Bekdemir, Ü. (2008). Ortaçağ İslam âleminde şehir: İbn Haldun’un şehre bakışı. Doğu Coğrafya Dergisi, 13(19), 73-88.
• Emiroğlu, M. (1975). Türkiye’nin coğrafi bölgelerine göre şehir yerleşmeleri ve şehirli nüfus. Ankara Üniversitesi DTCF Coğrafya Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 7, 125-157.
• Ergüç, B., Aztopal, H. ve Metin-Başoğlu, S. (2019). Kentlerin erişilebilirlik yönünden analizi. TMMOB 6. coğrafi bilgi sistemleri kongresi, 23-25 Ekim 2019, Ankara.
• Geçen, R. (2019). Ağ analizi kullanılarak acil durumlarda itfaiye araçlarının erişebilirlik analizi: Ceyhan (Adana) Örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 28(2), 199-211.
• Göney, S. (1977). Şehir Coğrafyası, Yerleşme Coğrafyası. İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Gözenç, S. ve Günal, N. (1987). Türkiye’nin coğrafi bölgelerinde kır-şehir nüfusu ayrımı ile şehir nüfusunun 1/200,000 ölçekli haritada yükselti kademelerine göre tesbiti. İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü, 3(4), 27-37.
• Güner, İ. (1997). Iğdır’ın kentsel fonksiyonları ve fonksiyonel sınıflandırmadaki yeri. Türk Coğrafya Dergisi, 32, 79-98.
• Güngör, S., Güngör, Ş. ve Taşdelen, H.İ. (2020). Okullara erişebilirliğin CBS yardımı ile analizi: Nevşehir örneği. Şenay Güngör ve Fatih Adıgüzel (Ed.), Kapadokya Araştırmaları, İnsan ve Mekân içinde, (ss. 193-207). Literatürkacademia Nüve Kültür Merkezi Yayınları İnceleme- Araştırma 227.
• Güray, E. ve Kemeç, S. (2016, Ekim 5-7). Van metropolitan alanında bulunan okul öncesi, ilk ve orta dereceli okulların mekânsal erişilebilirlik analizi (582-588) [Konferans bildirisi]. 6. Uzaktan Algılama- CBS Sempozyumu (UZAL - CBS 2016), Adana, Türkiye.
• Harita Genel Müdürlüğü (2022). İl ve ilçe yüzölçümleri. https://www.harita.gov.tr/il-ve-ilce-yuzolcumleri.
• İmamoğlu, A., Eraslan, S. ve Çot, H. (2018). Günlenmeye bağlı oluşan şekiller ve yerleşme üzerine etkileri, Gümüşhane örneği. Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi, 7(1), 83-99.
• İrcan, M.R., Duman, N. (2021). Aile sağlığı merkezlerine (ASM) erişilebilirliğin coğrafi bilgi sistemleri (CBS) tabanında analizi: Karaköprü örneği. Mehmet Fatih Döker, Ebru Akköprü (Ed). Coğrafya Araştırmalarında Coğrafi Bilgi Sistemleri Uygulamaları II (ss. 29 -47). Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık. Karaboran, H. (1989). Şehir coğrafyası ve şehirsel fonksiyonlar. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 81-118.
• Koday, S. (2010). Gümüşhane ilinin eğitim coğrafyası. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 45-56.
• Koday, Z. (2010). Gümüşhane ilinde nüfus hareketleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(1), 57-69.
• Meteoroloji Genel Müdürlüğü (2022). Gümüşhane iklim verileri. T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Meteoroloji Genel Müdürlüğü.
• OpenStreetMap contributors. (2021). OpenStreetMap katılımcıları OpenStreetMap turkey-latest-free.shp.zip. OpenStreetMap. https://download.geofabrik.de/europe /turkey.html# adresinden erişildi.
• Özçağlar, A. (1997). Türkiye’de belediye örgütlü yerleşmeler (kasabalar-şehirler). Ankara: Erol Yayınevi.
• Resmî Gazete, (2014). Çevre ve şehircilik bakanlığından: mekânsal planlar yapım yönetmeliği. 05.06.2022 tarihinde https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2014/06/20140614-2.htm, adresinden edinilmiştir.
• Sagona, A. & Sagona, A. (2004). Archaeology at the North-East Anatolian frontier, an historical geography and a survey of the Bayburt Province, I (XXIV), Peeters Press.
• Saylan, K. (2014). Gümüşhane: idari, sosyal ve ekonomik tarih (1850-1918). Gümüşhane Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 2, Gümüşhane.
• Sargın, S. ve Demir, Ş. (2018). İnsan mekân ilişkisi ölçeğinde kent kimliği ve Gümüşhane örneği. The Journal of International Scientific Researches, 3(4), 221-239.
• Sarı, Y. E. ve Kayserili, A. (2021). Geleneksel Gümüşhane meskenlerinin kültürel coğrafya analizi. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7 (2) , 185-207.
• Selen, H. S. (1945). Türkiye'de köy yerleşmeleri ve şehirleşme hareketleri. Türk Coğrafya Dergisi, 7-8, 97-106.
• Sezer, A., Deniz, M. ve Topuz, M. (2018). Uşak şehrinde okullara erişilebilirliğin coğrafi bilgi sistemleri (CBS) ile analizi. Journal of History Culture and Art Research, 7(5), 470-494.
• Sezer, A., Deniz, M., Kocaman, E. ve Topuz, M. (2019). Analysis of accessibility of schools in Turgutlu City via geographical information system (GIS). International Journal of Geography and Geography Education (IGGE), 40, 190-207.
• Şahin, V. (2012). Gümüşhane’nin eğitime ait verileri ve bunlara coğrafi yapının etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 302-318.
• Şen, Ö. (2019). Güneydoğu Anadolu Bölgesi ilçelerinin coğrafi ve potansiyel erişilebilirlik analizi. Türk Coğrafya Dergisi (73), 61-66.
• Tuncel, M. (1991). Türkiye’de yer değiştiren şehirler ve Gümüşhane örneği. Geçmişte ve Günümüzde Gümüşhane Sempozyumu (13-17 Haziran 1990) Bildiriler Kitabı, 29-33, Ankara.
• Tuncel, M. (1996). Gümüşhane. Diyanet İslam Ansiklopedisi. 14, 273-276, İstanbul.
• Tuncer, B. ve Tapur, T. (2012). Çumra’da şehirleşme ve şehirsel fonksiyonlar. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 274-301.
• Tümertekin, E. (1965). Türkiye’deki şehirlerin fonksiyonel sınıflandırması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Tümertekin, E. (1973). Türkiye’de şehirleşme ve şehirsel fonksiyonlar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Türkiye İstatistik Kurumu, 2021. Genel Nüfus Sayımı ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi.
• Yasak, Ü. (2019). An analysis on the accessibility of family health centers in Kula city. Özdoğru, H; Çetin, T; Kara, H (Ed), New trends in Social sciences içinde (93-104). Lithuanian: SRA (Strategic Researches Academy) Academic Publishing.
• Yasak, Ü. (2020). Evolution of accessibility to educational institutions in city of Kula by Network Analysis. V. Krystev, M. S. Dınu, R. Efe, ve E. Atasoy (Ed.), Advances Social Science Research içinde (343-357). Sofia: St. Kliment Ohridski University Press.
• Yasak, Ü. (2021). Sürdürülebilir kentleşme bağlamında kentsel hizmetlere erişebilirlik: eğitim kurumlarına erişebilirlik yönüyle Muğla kenti üzerine bir analiz. Journal of Social and Humanities Sciences Research, 8 (74): 2353-2367.
• Yasak, Ü. ve Özdemir, M. H. (2017). Polatlı şehrinin mekânsal gelişimi ve şehir içi arazi kullanımı. Studies Of The Ottoman Domain, 7(13), 285-313.
• Yazıcı, H. (1995). Şehir coğrafyası açısından bir inceleme: Bayburt. Türk Coğrafya Dergisi, 30, 189-218.
• Yenice, M. S. (2012). Kentsel yeşil alanlar için mekânsal yeterlilik ve erişebilirlik analizi; Burdur örneği. Türkiye. SDÜ Orman Fakültesi Dergisi, 13, 41-47.
• Yücel, T. (1961). Türkiye’de şehirleşme hareketleri. Türk Coğrafya Dergisi, 21, 31-44.
• Zaman, M. ve Doğanay, S. (2011). Şehir coğrafyası açısından bir inceleme: Gümüşhane. Doğu Coğrafya Dergisi, 6(3), 245-285.
• Zeybek, H. İ., Bağcı, H. R. ve Şirin, M. (2018). Gümüşhane ilindeki başlıca turistik çekiciliklerin ulaşılabilirlik durumları. I. Uluslararası Sürdürülebilir Turizm Kongresi, Eylül 20-22, 2018, Gümüşhane.
• www. gumushane.ktb.gov.tr adresinden 22.01.2022 tarihinde elde edilmiştir.