Vekalet Teorisi İçin Felsefi Bir Temel Olarak Diyojenik Yaklaşımın Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 14 Sayı: 3, 739 - 751, 09.10.2023

Uğur Keskin , Orkun Şen

Öz

Vekalet teorisi, işbirliği davranışlarında bulunan bir asil ile bir vekilin karşılıklı ilişkilerini ele almaktadır. Bireyler arasındaki bu ilişkinin örgütsel yansımaları da bulunmakta, söz konusu iktisadi etkileşim, yönetim bilimi bağlamında ele alınan teorik yönler barındırmaktadır. Bu yönüyle vekalet teorisi, asil-vekil ilişkilerinde gündeme gelen sorunları incelemekte ve etkileşime dayalı ilişkiden kaynaklanan maliyetleri asgari düzeye indirgemeyi amaçlamaktadır. Antik çağ düşünürü Diyojen, günümüzde ele alınan vekalet teorisi kapsamında karşılığı bulunan birçok davranış biçimine hem öncülük etmiş hem de davranışı açıklayan görüşler öne sürmüştür. Diyojen’in öne sürdüğü görüşler, günümüz teorileri ile ele alındığında oldukça geniş bir kapsam ortaya koymaktadır. Dolayısıyla bu makalede Diyojen’in yaşama dair ve felsefi görüşleri, vekalet teorisi kapsamında sözleşme maliyetleri ve sınırlı rasyonellik özelinde ele alınmıştır. Nitel bir inceleme olan bu makalede araştırma deseni olarak doküman incelemesine başvurulmuştur. Makalede, vekalet teorisinde belirgin bir yere sahip olan sözleşme maliyetleri ve sınırlı rasyonellik kavramlarının, Diyojenik yaklaşımdaki karşılığı üzerine çeşitli aktarım, değerlendirme ve yorumlar ortaya konulmuştur. Sonuç olarak Diyojen’in vekalet teorisi kapsamında günümüzde tartışılmakta olan konuları, yüzyıllar öncesinde çevresindekileri aydınlatma çabası kapsamında ve yaşamsal pratik olarak zaten sergilemekte olduğu kanaatine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İktisadi Örgüt Teorileri, Vekalet Teorisi, Diyojen

Teşekkür

Değerlendirmeleriniz için teşekkür ederiz. Saygılarımızla.

Evaluation of Diogenic Approach as Philosopy Basis For Agency Theory

Öz

The agency theory deals with the interrelations of a principal and an agent who engage in cooperative behavior. This relationship between individuals also has organizational reflections and the economic interaction in question contains theoretical aspects that are discussed in the context of management science. In this respect, agency theory examines the problems that come to the for in principal-agent relations and aims to minimize the costs arising from the interaction-based relationship. The ancient thinker Diogenes both pioneered many forms of behavior that have equivalents within the scope of the agency theory, which is discussed today, and put forward views that explain the behavior. The views put forward by Diogenes reveal a wide scope when considered with today's theories. Therefore, in this article, Diogenes's philosophical views on life are discussed in terms of contract costs and limited rationality within the scope of agency theory. This article is a qualitative review that document analysis was used as a research design. In the article, various transfers, evaluations and interpretations are presented on the Diogenic approach of the concepts of contract costs and bounded rationality, which have a prominent place in agency theory. As a result, it has been reached the conclusion that Diogenes has already exhibited the issues that are being discussed within the scope of the theory of agency centuries ago within the scope of his efforts to enlighten the people around him and as a vital practice.

Anahtar Kelimeler

Economic Organization Theories, Agency Theory, Diogenes

Kaynakça

• Aelianus = Historical Miscellany, Çev. Nigel G. Wilson, Loeb Classical Library 486, Cambridge, MA, Harward University Press, 1997.
• Alexander, S. (2017). Parayı tahrif et diyojen’in kayıp diyalogları. Çev. Onur İşci, Heretik Yayınları, Ankara.
• Almond, I. (2019). İbni Arabi ve Derrida tasavvuf ve yapısöküm. Çev. Kadir Filiz, Ayrıntı Yayınları, İstanbul.
• Altheide, D. L. (1996). Qualitative media analysis. A Sage University Paper.
• Arslan, B. ve Çetin, E. (2021). Vekalet teorisinde fırsatçılık kavramı ve oyun teorisi arasındaki ilişki. Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 4(2), 439-454.
• Aubert, A. B., Rivard, S., & Patry, M. (1996). A transaction cost approach to outsourcing behaviour: some empirical evidence. Information Management, 30, 51-64.
• Babacan, M., & Eriş, E. D. (2006). Pazarlamada vekalet teorisi ve kavramsal bir model geliştirme. H.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 24(1), 89-110.
• Bayladı, D. (2007). Felsefenin beşiği anadolu. İstanbul: Say Yayınları.
• Biryukov, P. İ. (2018). Sinoplu filozof diyojen, Çev. Nazgül Enterieva ve Yasemin Sarıkaya, Etkin Yayınevi, Ankara.
• Bosse, D. A., & Phillips, R. A. (2016). Agency theory and bounded self-interest. Academy of Management Review, 41(2), 276-297.
• Butler, E. (2018). Kısaltılmış milletlerin zenginliği ve epey kısaltılmış ahlaki duygular kuramı. Liberte Yayınları, Ankara.
• Cevizci, A. (2000). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Cod. Vat. Gr.: Codex Vaticanus Graecus = SSR Online. (D164, D175, D235, D253b, D256b, D269c-d, D359).
• Conrad, J. (2021). Gizli ortak. Çev. Selen Birce Yılmaz, Kapra Yayıncılık, İstanbul.
• Çağlayan, S. (2020). Sinopeli diogenes. Kırmızı Kedi Yayınevi İstanbul.
• Çelik, N., & Bedük, A. (2014). Vekâlet teorisi yaklaşımı ile işlem maliyeti arasındaki ilişki. Sakarya İktisat Dergisi, 3(1), 43-67.
• Çevik, C. C. (2020). Sunuş-Kinik Felsefe Fragmanları. Derleyen ve Çeviren C. Cengiz Çevik, Türkiye İş Bankası Yayınları, içinde ss. vii-xxiii, İstanbul.
• Çoban, C. (2018). Vekalet teorisi ve turkcell örneği. Journal of Politics, Economy and Management, 1(1), 9-24.
• Çopuroğlu, F., & Korkmaz, İ. H. (2018). Vekalet teorisi, sermaye yapısı ve firma performansı arasındaki ilişkinin incelenmesi. G.Ü. İslahiye İİBF Uluslar arası e-Dergi, 2(2), 21-33.
• Çotuksöken, B. (2015). Sinoplu diogenes ve mermi uygur. Harun Tepe ve Betül Çotuksöken (Yayıma hazırlayanlar). Sinoplu filozof diogenes içinde. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, ss. 109-117’deki bildiri.
• Dhilly, O. (2015). Diyojen’in fıçısı ve diğer felsefe öyküleri. Çev. İsmail Yerguz, İstanbul: Say Yayınları.
• Durhan, G. (2020). Aristoteles ve platon’da analoji. Çizgi Kitabevi, İstanbul.
• Edinsel, K. (2014). Sosyolojik düşünme ve çözümleme. Kabalcı: İstanbul.
• Eisenhardt, K. M. (1989). Agency theory: an assessment and review. Academy of Management Review, 14(1), 57-74.
• Epiktetos. (2009). Kılavuz kitap. Çev. Birdal Akar, Şule Yayınları, İstanbul.
• Ergun, D. (2013). Sosyoloji el kitabı. İmge: Ankara.
• French, P. (1995). Ethics and agency theory (review). Business Ethics Quarterly, 5(3), 621-627.
• Gündüz, Ş. (2018). Founder’s syndrome at the backstage of agency theory: a threat to corporate governance and corporate social responsibility. Business & Management Studies: An International Journal, 6(1), 1-16.
• Hacı Bektaş Veli. (1996). Fevaid (yararlı öğütler). Haz. Baki Öz, Can Yayınları, İstanbul.
• Heath, J. (2009). The uses and abuses of agency theory. Business Ethics Quarterly, 19(4), 497-528.
• Hill, C. W. L., & Jones, T. M. (1992). Stakeholder-agency theory. Journal of Management Studies, 29(2),131-154.
• Kalemci, R. A. (2012). İşlem maliyetleri kuramı. Der. H.Cenk Sözen ve H.Nejat Basım, Örgüt kuramları içinde, s. 117-140, Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Keleş T. N., & Kut, N. (2008). Ortak çıkarlar. Ed. C. Hodgkinson, (Çev. Ed. İ. Anıl ve B. Doğan), Yönetim felsefesi içinde, Beta: İstanbul.
• Keskin, H., Akgün, A. E., & Koçoğlu, İ. (2016). Örgüt teorisi. Nobel Yayıncılık, Ankara.
• Ketenci, T. (2015). Her şeyi isteyen kral ve hiçbir şeyi istemeyen kral: isteme kavramı üzerine bir deneme. Harun Tepe ve Betül Çotuksöken (Yayıma hazırlayanlar). Sinoplu filozof diogenes içinde, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, s. 119-131’deki bildiri.
• Laertios, Diogenes. (2017). Ünlü filozofların yaşamları ve öğretileri. Çev. Candan Şentuna, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Lambert, R. A. (2007). Agency theory and management accounting. In Ed. C. S. Chapman, A. G. Hopwood ve M. D. Shieds, Handbook of management accounting research, Elseiver.
• Lengelle, M. (1993). Kölelik. Çev. Emine Su, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Loukianos (2021). Şölen-satılık filozoflar-astroloji. Çev. Emre Poyraz, Pinhan Yayınları, İstanbul.
• Marchand, Y. (2017). Diyojen köpek adam. Çev. Necmiye Alpay, İstanbul: Metis Yayınları.
• Meydan, C. H., & Çetin, F. (2012). Vekalet kuramı. Der. H. Cenk Sözen ve H. Nejat Basım, Örgüt kuramları içinde s. 141-161, Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Nilakant, V., & Rao, H. (1994). Agency theory and uncertanty in organizations: an evaluation. Organization Studies, 15(5), 649-672.
• Oğuz, F. (2007). Örgüt iktisadı: ekonomi, hukuk ve örgüt ilişkileri. Ed. A. Selami Sargut ve Şükrü Özen, Örgüt kuramı içinde, s. 193-235, İmge Kitabevi, Ankara.
• Panda, B., & Leepsa, N. M. (2017). Agency theory: review of theory and evidence on problems and perspectives. Indian Journal of Corporate Governance, 10(1), 74-95.
• Perker, A. (2021). Diyojen sen beni aşağılayabilirsin ama ben aşağılanmam vazgeçerek özgürleşmenin felsefesi. Destek Yayınları, İstanbul.
• Platon. (2017). Şölen-dostluk. Çev. Sabahattin Eyüboğlu ve Azra Erhat, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Plutarkhos. (2001). Büyük İskender hayatı ve savaşları. Kastaş Yayınevi, İstanbul.
• Plutarkhos. (2016). Gevezeler ve meraklılar. Çev. Güzin Aker, Kırmızı Kedi Yayınları, İstanbul.
• Saruhan, S. C., & Yıldız, M. L. (2009). Çağdaş yönetim bilimi. Beta: İstanbul.
• Schopenhauer, A. (2018). İsteme ve tasarım olarak dünya. Çev. Levent Özşar, Biblos Kitabevi Yayınları, Bursa.
• Seneca, L. A. (2018). Ahlak mektupları. Çev. Türkan Uzel, Jaguar Kitap, İstanbul.
• Solomon, D. (1986). Köpek Diogenes. Çev. Mete Tunçay. Köpek Diogenes Bir Oyun Bir İnceleme içinde (Çev. Mete Tunçay ve Nusret Hızır) s. 7-116, Kuzey Yayınları, Ankara.
• Soylu, K., Uçkun, S., Üzüm, B., Şeneldir, O., & Uçkun, G. (2018). Vekalet teorisine göre örgüt neden var?. Uluslararası Yönetim, Ekonomi ve Politika Kongresi, Bahar, s. 86-92.
• Stobaeus. ( - ). Anthologium. Ed. C. Wachsmuth ve O. Hense, Berlin, Weidmann, 1884-1912.
• Şişmanoğlu, E., Karayiğit, D. T., & Karabınar, S. (2020). Vekalet teorisi kapsamında ortaya çıkan vekalet maliyetlerinin muhasebesi ve raporlanması. Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi, 13(3), 975-987.
• Tan, F. Z., & Bal, K. (2021). Vekalet teorisi çerçevesinde yönetim kurulu çeşitlendirmesi ve finansal performans ilişkisi: yatırım kuruluşları örneği. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 8(1), 38-54.
• Tarhan Mengi, B. (2013). Bağımsız denetimin vekalet teorisindeki yeri. MÖDAV, 1, 97-108.
• Taylor, A. E. (2020). Epikuros madde, haz ve insan. Çev. Ceyda Üstünel, Fol Kitap, Ankara.
• Tepe, H. (2015). UNESCO Türkiye milli komisyonu ve anadolu’da felsefeye yolculuk. Harun Tepe ve Betül Çotuksöken (Yayıma hazırlayanlar). Sinoplu filozof Diogenes. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, s. 23-26’daki bildiri.
• Usta, S. (2005). Platon’dan Jambulus’a antikçağ ütopyaları. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Ürek, D., & Erigüç, G. (2018). Vekalet teorisinin sağlık sektöründeki yansımalarının ulusal ve uluslararası çalışmalar bağlamında değerlendirilmesi. Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 4(2), 180-194.
• Wasti, N. (2013). İktisadi örgüt kuramları. Ed. Deniz Taşcı ve Erkan Erdemir, Örgüt kuramı içinde s. 118. Anadolu Üniversitesi Yayınları, Ankara.
• Xenophon. (1984). Şölen Spartalıların anayasası. Çev. Bilge Umar, Sergi Yayınevi, İzmir.
• Vexliard, A. (1986). Doğmakta olan bir felsefe öğretisinin toplumsal psikolojisi. Çev. Nusret Hızır, Köpek diogenes bir oyun bir inceleme (Çev. Mete Tunçay ve Nusret Hızır) içinde, s. 7-116, Kuzey Yayınları, Ankara.
• Yaşbay Kobal, H., & Ataman, G. (2018). Vekalet teorisi ve kaynak bağımlılığı teorisi bağlamında, yönetim kurulunun yapısal özellikleri ile finansal kaldıraç ve karlılık oranları arasındaki ilişki: halka açık gıda şirketleri üzerinde bir araştırma (2005-2016 dönemi). Marmara Üniversitesi Öneri Dergisi, 13(50), 187-210.
• Zsidisin, G. A., & Ellram, L. M. (2003). An agency theory ınvestigation of supply risk management. The Journal of Supply Chain Management: A Global Review of Purchasing and Supply, Summer, 15-27.