Feminist Film Eleştirisi Bağlamında “Nar Bahçesi” Filminin Göstergebilimsel Analizi: Azerbaycan Sinemasında Kadınlar Nerede?

Yıl 2024, Cilt: 15 Sayı: 3, 845 - 860, 08.10.2024

Burak Türten

Öz

Feminist film eleştirisi, kadınların sinema filmlerindeki temsil biçimini ve konumunu analiz etmek için kullanılan bir yaklaşımdır. Filmler toplumsal cinsiyet rollerini vurgulayan ve pekişmesini sağlayan özelliklere sahiptir. Bu çalışma Azerbaycan sinemasının öne çıkan eserleri arasında yer alan “Nar Bahçesi” filmine odaklanmaktadır. Film, Azerbaycan sinemasında kadın temsiline dair güçlü öğeler içermesi nedeni ile amaçlı örnekleme yöntemi ile belirlenmiştir. Çalışmanın amacı Azerbaycan sinemasında toplumsal cinsiyet temsilini “Nar Bahçesi” filmi özelinde Kadının Yaşamdaki Konumlandırılması, Eril Cinsiyet Normları ve Kadının Cinsel Konumlandırması temaları dahilinde incelemektir. Çözümlemede filmde yer alan toplumsal cinsiyet dinamikleri, kadın ve erkeğe dair kültürel temsiller; feminist film eleştirisi ve Laura Mulvey'in görsel haz ve anlatı sineması kavramları bağlamında çözümlenmektedir. Göstergebilim yöntemi kullanılarak yapılan çözümleme sonucunda, yönetmenin filmde kadın karakteri pasif bir obje olarak konumlandırdığı ve onu evde hizmetçi, nar bahçesinde işçi, aile içerisinde ise yalnızca çocuk doğurma ve büyütme aracı olarak gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Aile yapısının baskın olduğu sosyal düzlemde, kadın karakterin sadece erkeklerle ilişkilendirilerek temsil edildiği ve kendi kimliğinin göz ardı edildiği gözlemlenmiştir. Toplumsal cinsiyet bağlamında kendi kaderini tayin edemeyen, duygularını açıkça ifade edemeyen, cinsel dürtülerini özgürce yaşayamayan ve baskılanan bir kadın temsili söz konusudur.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan sineması, Feminist film eleştirisi, Toplumsal cinsiyet, Nar Bahçesi, Görsel Haz ve Anlatı Sineması

Semiotic Analysis of the Film "Pomegranate Orchard" in the Context of Feminist Film Criticism: Where are the Women in Azerbaijani Cinema?

Öz

Feminist film criticism is an approach used to analyze the representation and position of women in cinema. Films have features that emphasize and reinforce gender roles. This study focuses on the film "Pomegranate Orchard", one of the prominent works of Azerbaijani cinema. The film was selected by purposive sampling method because it contains strong elements of female representation in Azerbaijani cinema. The aim of the study is to examine gender representation in Azerbaijani cinema within the themes of Women's Positioning in Life, Masculine Gender Norms and Sexual Positioning of Women in the movie "Pomegranate Garden". In the analysis, gender dynamics, cultural representations of women and men in the film are analyzed in the context of feminist film criticism and Laura Mulvey's concepts of visual pleasure and narrative cinema. As a result of the analysis using semiotics, it is concluded that the director positions the female character in the film as a passive object and shows her as a servant at home, as a worker in the pomegranate garden, and only as a means of childbearing and childrearing within the family. In the social plane where the family structure is dominant, the female character is represented only in relation to men and her own identity is ignored. In the context of gender, there is a representation of a woman who cannot determine her own destiny, cannot express her emotions openly, cannot freely experience her sexual impulses and is oppressed.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani cinema, Feminist film criticism, Gender, Pomegranate Garden, Visual Pleasure and Narrative Cinema

Kaynakça

• Aslan, M. (2019). Sinemada Kadın: Başka Dilde Aşk Filmi Üzerine Bir İnceleme. Selçuk İletişim, 12(1), 199-215. Belingheri, P., Chiarello, F., Fronzetti Colladon, A., & Rovelli, P. (2021). Twenty years of gender equality research: A scoping review based on a new semantic indicator. PLoS ONE, 16(9), Article e0256474. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0256474
• Butler, J. (1990). Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity. New York: Routledge.
• Chernin P., Gigliott D., Melfi T., Topping J. & Williams P. (Yapımcı), Melfi T. (Yönetmen). (2017). Hidden Figures (Gizli Sayılar) [Sinema Filmi]. Amerika Birleşik Devletleri: Fox 2000 Pictures, Chernin Entertainment, Levantine Films, TSG Entertainment
• Crenshaw, K. (1989). The Concept of Intersectionality in Feminist Theory. Philosophy Compass, 9(4), 304-314.
• Crenshaw, K. (1991). Mapping the Margins: Intersectionality, Identity Politics, and Violence against Women of Color. Stanford Law Review, 43(6), 1241-1299.
• Donovan, J. (1997). Feminist Teori. (A. Bora, M. A. Gevrek, F. Sayılan, Çev.). İstanbul: İletişim.
• Fisk, J. (1996). İletişim Çalışmalarına Giriş (s.62). Ankara: Ark Yayıncılık.
• Freud, S. (1924). The Dissolution of the Oedipus Complex. Standard Edition, 19, 173-179.
• Fuke, O. (2023). The Films of Laura Mulvey and Peter Wollen. http://digital.casalini.it/9781839025273. Bloomsbury Publishing.
• Gill, J., & Baker, C. (2021). The power of mass media and feminism in the evolution of nursing’s image: A critical review of the literature and implications for nursing practice. Journal of Medical Humanities, 42(3), 371–386.
• Hartley, J. (2005). Communication, Cultural And Media Studies – The Key Concepts. Londra Ve New York: Routledge.
• Hatamov, M. (Yapımcı), Najaf, İ. (Yönetmen). (2017). Nar Bağı [Sinema Filmi]. Azerbaycan: AzerbaycanFilm.
• Hayward, S. (2000). Cinema Studies: The Key Concepts. Londra ve New York: Routledge.
• Hooks, B. (1992). Black Looks: Race and Representation. South End Press.
• Kabadayı, L. (2018). Film Eleştirisi Kuramsal Çerçeve ve Sinemamızda Örnek Çözümlemeler. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Knight, D. (1995). Women, Subjectivity, and the Rhetoric of Anti-Humanisn in Feminist Film Theory. New Literary History.
• Leahy, S., & Hayward, S. (2000). The Tainted Women: Simone Signoret, Site of Pathology or Agent of Retribution? In U. Siehlohr (Ed.), Heroines Without Heroes: Reconstructing Female and National Identities in European Cinema (ss. 77-90). Cassell.
• Lotman, Y. M. (2012). Sinema Göstergebilimi. Ankara: Nirengi Kitap.
• McCabe, J. (2004). Feminist Film Studies: Writing the Woman into Cinema. London and New York: Wallflower.
• Minor, V. H. (2013). Sanat Tarihinin Tarihi. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Mitchell, J. (1974). Psychoanalysis and Feminism: Freud, Reich, Laing, and Women. New York: Pantheon Books.
• Mulvey, L. (1975). Visual Pleasure and Narrative Cinema. Screen, 16(3), 6-18.
• Mulvey, L. (1997). Görsel Haz ve Anlatı Sineması. 25. Kare, Sayı 21, 38-46.
• Nelmes, J. (1998). Sinemada Cinsiyet ve Cinselliğin Sunumu. Sinemasal. (E. Yılmaz, Çev.). Kış 98, Sayı 2, 71-94.
• Özarslan, Z. (2013). Sinema Kuramları -2 Beyaz Perdeyi Aydınlatan Kuramcılar. İstanbul: Su Yayınevi.
• Özden, Z. (2020). Film Eleştirisi Film Eleştirisinde Temel Yaklaşımlar ve Tür Filmi Eleştirisi. Ankara: İmge Kitapevi Yayınları.
• Özkantar, Ö. (2022). Eril Bakışın Gölgesinde David Lynch Sineması ve Kadın: Göstergebilimsel ve Psikanalitik Bir Yaklaşım. Efe Akademi Yayınları.
• Öztürk, B., & Akbulut, Ö. (2022). Laura Mulvey’in Eril Bakış Perspektifinden Susuz Yaz Filminde Kadının Nesneleştirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 10(2), 1046-1067.
• Parsa, A. F., & Akçora, E. (2017). Popüler Feminizm Ve Film: Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Feminist İdeolojinin İmgesel Sunumu. In A. Göztaş (Ed.), İletişimde Serbest Yazılar (ss. 15-40). Konya: Liyeratürk Yayınları.
• Rıfat, M. (2013). Açıklamalı Göstergebilim Sözlüğü: Kavramlar, Yöntemler, Kuramcılar, Okullar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Rosenthal, B. (1979). [Review of the book Semiotic and Significs: The Correspondence between Charles S. Peirce and Lady Victoria Welby]. Journal of the History of Philosophy, 17(4), 487. https://doi.org/10.1353/hph.2008.0030.
• Silverman, K. (1988). The Acoustic Mirror: The Female Voice in Psychoanalysis and Cinema. Bloomington: Indiana University Press.
• Smelik, A. (2008). Feminist Sinema ve Film Teorisi ve Ayna Çatladı. (D. Koç, Çev.). İstanbul: Agora Yayınları.
• Stacey, J. (1994). Star Gazing: Hollywood Cinema and Female Spectatorship. London: Routledge.
• Stam, R. (2014). Sinema Teorisine Giriş. (Çev. S. Salman, Çiğdem Asatekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Stone, A. (2005). Feminist Film Theory: A Reader. Edinburgh University Press.
• Stone, A. (2005). Towards a Genealogical Feminism: A Reading of Judith Butler's Political Thought. Contemporary Political Theory, 4, 4-24.
• Süllü, N. (1988). Sinemada Feminist Eleştiri. (Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Timisi, N. (2011). Sinemaya Feminist Müdahale: Laure Mulvey’de Psikanalitik Seyir-Ciden Teknolojik Seyirciye. In M. İri (Ed.), Sinema Araştırmaları: Kuramlar, Kavramlar, Yaklaşımlar (ss. 157-182). Derin Yayınları.
• Ural, A., & Kılıç, İ. (2011). Bilimsel Araştırma Süreci ve SPSS İle Veri Analizi. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Wrenn, H. (2010). The Woman in Modernism. ELF Vol.2, 2010.
• Yıldırım, E. (2018). Toplumsal Yapının Aynası Olarak Sinema: Söylem Ve Eleştirel Söylem Analiz Yöntemlerine Göre Ayla Filminin Çözümlemesi. Inönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İnif E-Dergi), 3(1), 234-243.
• Yüksel, H. N. (2023). Güzel Sanatlarda Eril Hegemonik Bakış ve Karşı Duruş. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 6(1), 140-156.