Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

The Use Of “Shem u Pervane” In Fuzuli's Ghazals

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 3, 1254 - 1264, 29.09.2025

Öz

Fuzûlî is one of the distinguished poets of Turkish literature, who is believed to have spent his life in the Kerbela, Hilla, Najaf, and Baghdad regions in the 16th century. Fuzûlî produced highly successful works in various poetic forms, especially ghazals, qasidas, and mathnawis. However, he became famous for his ghazals, in which he saw metaphorical love as a bridge to divine love. “Shem u pervane” is a metaphor that emerged when poets, writing poetry by candlelight at night, observed moths circling around the flame. This study aims to explore the significance of "shem ü pervane" as one of the principal motifs evoking the classical literary tradition, particularly in the context of Fuzuli's Turkish gazelles. For this purpose, brief information about Fuzûlî and his understanding of art is first provided, followed by an explanation of the concepts of “Shem” and “Pervane”. "Shem ü pervane" as a theme was explained, then the use of “shem ü pervane” in Fuzuli's Turkish ghazals was examined, and the tagging method was used to identify the relevant couplets. In this way, during the analysis, the couplets were classified and re-read when necessary to think with the couplets they were related to.

Kaynakça

  • Aksoy, D. (2010). Klasik Türk edebiyatında şem’ ü pervâne motifi (Yüksek Lisans Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Akyüz, K., Beken, S., Yüksel, S., & Cunbur, M. (2000). Fuzûlî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Andrews, W. (2001). Şiirin sesi toplumun şarkısı (2. baskı). (T. Güney, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Armutlu, S. (1998). Zâtî’nin Şem’ ü Pervânesi (Doktora tezi). Elazığ: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Armutlu, S. (2010). Şem’ ü Pervâne. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38, 495-497.
  • Armutlu, S. (2018). Klâsik Fars ve Türk edebiyatında şem’ ü pervâne mesnevileri. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
  • Armutlu, S. (2020). Lâmi‘î Çelebi Şem’ ü Pervâne, İstanbul: Kitabevi Yayınevi.
  • Belenkuyu, B. (2020). Hikmet burcundaki mesnevici Bursalı Lamii Çelebi. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
  • Çakıroğlu, T. O. (2013). Fuzûlî divânında âh kavramı. Turkish Studies, 8 (9), 1969-1982. [http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5222], Erişim tarihi: 10.01.2025.
  • Çavuşoğlu, M.(1986). Divan şiiri. Türk Dili. Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). Ankara: TDK, 415-416-417, 1-16.
  • Çiftçi, H. (2004). Şem’ ile pervâne ve ilgili Farsça, Türkçe atasözleri ve örnek şiirler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(33), 33-57.
  • Doğan, M. N. (2002). Fuzûlî’nin poetikası. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Eliaçık, M. (2010). Fuzûlî'nin Sıhhat u Marazında Ahlât-ı Erbaa'nın işlenişi. Mardin: Mukaddime, 1(1), 125-141.
  • Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı şiir tarihi (III-V). (A. Çavuşoğlu, Hzr.). Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Gök, Ö. (2013). Fuzûlî'nin Sıhhat u Maraz'ı ile Derviş Siyâhî'nin Mecma- ı Tıbb'ında Ahlât - ı Erbaa'nın işlenişi (Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Gölpınarlı, A.(1940). Hüsn ü Aşk=Sıhhat u Maraz, Muhammed b. Süleyman el-Bağdadi Fuzûlî, İÜ Tıp Tarihi Enstitüsü.
  • Görmez, M., Özafşar, M. E., Ünal, İ. H., Ünal, Y. & Erul, B. (2020). Hadislerle İslam. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • İsen, M. (Ed.) (2005). Eski Türk edebiyatı el kitabı (3. Baskı). Ankara: Grafiker Yayınları.
  • İsmail Hakkı Bursevî. (2004). Mesnevi şerhi-Rûhü’l-Mesnevî. (İ. Güleç, Hzr.). İstanbul: İnsan Yayınları. Kanar, M. (1995). Fehmî ve Şeyh Abdullah-ı Şebisterî-i Niyâzî’nin Şem’ u Pervâne mesnevileri. İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Karaca, D. (2018). Klasik Türk şiirinde şem ve pervane kullanımları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 11, Sayı: 61, 129-146.
  • Karahan, A. (1995). Fuzûlî-muhîti, hayatı ve şahsiyeti. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Kılınç, A. (2017), Fuzûlî’nin Türkçe divanı edisyon kritik ve konularına göre Fuzûlî divanı, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
  • Köksal, F. (2005). Klâsik Türk edebiyatını isimlendirme meselesi. Klâsik Türk Şiiri Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Kurnaz, C. (1990). Halk ve divan şiirinin müşterekleri üzerine denemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Levend, A. S. (1980). Divan edebiyatı (kelimeler ve remizler-mazmunlar ve mefhumlar). İstanbul: Enderun Kitabevi.
  • Mazıoğlu, H. (1986). Fuzûlî ve Türkçe Divanı’ndan seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Mazıoğlu, H. (1997). Fuzûlî üzerine makaleler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Mermer, A., & Koç Keskin, N. (2005). Eski Türk edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Onay, A. T. (1996). Mazmunlar ve izahı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Özcan, N. (2009). Münir Nurettin Selçuk. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36, 361-363.
  • Altuntaş, H. & Şahin, M. (2012). Kur’an-ı Kerim meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
  • Öztuna, Y. (1969). Münir Nurettin Selçuk. Türk Musikisi Ansiklopedisi. Ankara: Millî Eğitim Basımevi. 2, 217-218.
  • Pala, İ. (2000). Pervâne. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü (7. baskı). Ankara: Ötüken Yayınevi.
  • Pala, İ. (2004). Ah mine’l-aşk (6. baskı). İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Şemseddin Sami. (2006). Kamus-ı Türki. (15. baskı). İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • Şentürk, A. A., & Kartal, A. (2009). Eski Türk edebiyatı tarihi (3. baskı). İstanbul: Dergâh Yayınevi.
  • Tarlan, A. N. (2001). Fuzûlî divanı şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Tekin, G. A. (1991). Şem’ ü Pervâne Feyzî Çelebi. (doktora tezi). Harvard Üniversitesi.
  • Yılmaz, O. (2021). Zâtî Şem’ u Pervâne. İstanbul: Kapı Yayınları.

Fuzûlî’nin Gazellerinde “Şem’ ü Pervâne” Kullanımı

Yıl 2025, Cilt: 16 Sayı: 3, 1254 - 1264, 29.09.2025

Öz

Fuzûlî 16. yy.da Kerbelâ, Hille, Necef ve Bağdat bölgesinde hayatını geçirdiği rivayet edilen Türk edebiyatının başarılı şairlerindendir. Fuzûlî başta gazel, kaside ve mesnevi olmak üzere birçok nazım şeklinde çok başarılı eserler vermiştir. Ancak mecazi aşkı İlahi aşka köprü olarak gördüğü gazelleriyle meşhur olmuştur. Şem’ ü pervâne; geceleri mum ışığında şiir yazan şairlerin, mum etrafında dönen pervâneleri görmesiyle oluşmuş bir istiaredir. Bu çalışmada Divan edebiyatını akla getiren başlıca mazmunlardan biri olan “şem’ ü pervâne”nin Fuzûlî’nin Türkçe gazellerindeki yeri incelenmiştir. Bu amaçla öncelikle Fuzûlî ve sanat anlayışı hakkında kısaca bilgi verilip şem’ ve pervâne kavramları açıklanmıştır. Bir mazmun olarak “şem’ ü pervâne”nin izahı yapılmış, ardından Fuzûlî’nin Türkçe gazellerinde şem’ ü pervâne kullanımları incelenmiş, ilgili beyitlerin tespitinde fişleme metodu kullanılmıştır. Bu sayede inceleme yapılırken beyitler tasnif edilip ilgili oldukları beyitlerle düşünülmek üzere yeri geldiğinde tekrar okunabilmiştir.

Etik Beyan

Çalışma Etik kurul onayı gerektirmemektedir.

Kaynakça

  • Aksoy, D. (2010). Klasik Türk edebiyatında şem’ ü pervâne motifi (Yüksek Lisans Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Akyüz, K., Beken, S., Yüksel, S., & Cunbur, M. (2000). Fuzûlî divanı. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Andrews, W. (2001). Şiirin sesi toplumun şarkısı (2. baskı). (T. Güney, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
  • Armutlu, S. (1998). Zâtî’nin Şem’ ü Pervânesi (Doktora tezi). Elazığ: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Armutlu, S. (2010). Şem’ ü Pervâne. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 38, 495-497.
  • Armutlu, S. (2018). Klâsik Fars ve Türk edebiyatında şem’ ü pervâne mesnevileri. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
  • Armutlu, S. (2020). Lâmi‘î Çelebi Şem’ ü Pervâne, İstanbul: Kitabevi Yayınevi.
  • Belenkuyu, B. (2020). Hikmet burcundaki mesnevici Bursalı Lamii Çelebi. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınevi.
  • Çakıroğlu, T. O. (2013). Fuzûlî divânında âh kavramı. Turkish Studies, 8 (9), 1969-1982. [http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5222], Erişim tarihi: 10.01.2025.
  • Çavuşoğlu, M.(1986). Divan şiiri. Türk Dili. Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). Ankara: TDK, 415-416-417, 1-16.
  • Çiftçi, H. (2004). Şem’ ile pervâne ve ilgili Farsça, Türkçe atasözleri ve örnek şiirler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(33), 33-57.
  • Doğan, M. N. (2002). Fuzûlî’nin poetikası. İstanbul: Ötüken Yayınları.
  • Eliaçık, M. (2010). Fuzûlî'nin Sıhhat u Marazında Ahlât-ı Erbaa'nın işlenişi. Mardin: Mukaddime, 1(1), 125-141.
  • Gibb, E. J. W. (1999). Osmanlı şiir tarihi (III-V). (A. Çavuşoğlu, Hzr.). Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Gök, Ö. (2013). Fuzûlî'nin Sıhhat u Maraz'ı ile Derviş Siyâhî'nin Mecma- ı Tıbb'ında Ahlât - ı Erbaa'nın işlenişi (Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale Üniversite Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Gölpınarlı, A.(1940). Hüsn ü Aşk=Sıhhat u Maraz, Muhammed b. Süleyman el-Bağdadi Fuzûlî, İÜ Tıp Tarihi Enstitüsü.
  • Görmez, M., Özafşar, M. E., Ünal, İ. H., Ünal, Y. & Erul, B. (2020). Hadislerle İslam. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
  • İsen, M. (Ed.) (2005). Eski Türk edebiyatı el kitabı (3. Baskı). Ankara: Grafiker Yayınları.
  • İsmail Hakkı Bursevî. (2004). Mesnevi şerhi-Rûhü’l-Mesnevî. (İ. Güleç, Hzr.). İstanbul: İnsan Yayınları. Kanar, M. (1995). Fehmî ve Şeyh Abdullah-ı Şebisterî-i Niyâzî’nin Şem’ u Pervâne mesnevileri. İstanbul: İnsan Yayınları.
  • Karaca, D. (2018). Klasik Türk şiirinde şem ve pervane kullanımları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. Cilt: 11, Sayı: 61, 129-146.
  • Karahan, A. (1995). Fuzûlî-muhîti, hayatı ve şahsiyeti. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Kılınç, A. (2017), Fuzûlî’nin Türkçe divanı edisyon kritik ve konularına göre Fuzûlî divanı, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
  • Köksal, F. (2005). Klâsik Türk edebiyatını isimlendirme meselesi. Klâsik Türk Şiiri Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Kurnaz, C. (1990). Halk ve divan şiirinin müşterekleri üzerine denemeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Levend, A. S. (1980). Divan edebiyatı (kelimeler ve remizler-mazmunlar ve mefhumlar). İstanbul: Enderun Kitabevi.
  • Mazıoğlu, H. (1986). Fuzûlî ve Türkçe Divanı’ndan seçmeler. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
  • Mazıoğlu, H. (1997). Fuzûlî üzerine makaleler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Mermer, A., & Koç Keskin, N. (2005). Eski Türk edebiyatı terimleri sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Onay, A. T. (1996). Mazmunlar ve izahı. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
  • Özcan, N. (2009). Münir Nurettin Selçuk. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 36, 361-363.
  • Altuntaş, H. & Şahin, M. (2012). Kur’an-ı Kerim meali. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
  • Öztuna, Y. (1969). Münir Nurettin Selçuk. Türk Musikisi Ansiklopedisi. Ankara: Millî Eğitim Basımevi. 2, 217-218.
  • Pala, İ. (2000). Pervâne. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü (7. baskı). Ankara: Ötüken Yayınevi.
  • Pala, İ. (2004). Ah mine’l-aşk (6. baskı). İstanbul: Kapı Yayınları.
  • Şemseddin Sami. (2006). Kamus-ı Türki. (15. baskı). İstanbul: Çağrı Yayınları.
  • Şentürk, A. A., & Kartal, A. (2009). Eski Türk edebiyatı tarihi (3. baskı). İstanbul: Dergâh Yayınevi.
  • Tarlan, A. N. (2001). Fuzûlî divanı şerhi. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Tekin, G. A. (1991). Şem’ ü Pervâne Feyzî Çelebi. (doktora tezi). Harvard Üniversitesi.
  • Yılmaz, O. (2021). Zâtî Şem’ u Pervâne. İstanbul: Kapı Yayınları.
Toplam 39 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Kültürel çalışmalar (Diğer)
Bölüm Makaleler
Yazarlar

Mehmet Tevfik Türküm 0009-0002-4856-3198

Bilal Elbir 0000-0002-8865-1240

Yayımlanma Tarihi 29 Eylül 2025
Gönderilme Tarihi 16 Şubat 2025
Kabul Tarihi 25 Eylül 2025
Yayımlandığı Sayı Yıl 2025 Cilt: 16 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA Türküm, M. T., & Elbir, B. (2025). Fuzûlî’nin Gazellerinde “Şem’ ü Pervâne” Kullanımı. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(3), 1254-1264.