İstanbul’da özel konumlarda yer alan bazı son dönem yapıları üzerinden Sinan’ın mimarlığını anlamak

Yıl 2022, Cilt: 12 Sayı: 4, 1058 - 1074, 15.10.2022

Seda Küçükkatırcı

https://doi.org/10.17714/gumusfenbil.972378

Öz

Sinan’ın Selimiye Camii tasarımı sonrasındaki tasarımları kapsayan son dönem eserleri; Sinan’ın geçmiş eserlerinden beslenirken öte yandan farklı tasarım denemeleriyle geçmiş temele yeni bir ufuk kazandırmıştır. Bu dönemde İstanbul dışında bazı yapılarının kalfaları tarafından yapılması; temel ilkelerden sapmalar oluştursa da İstanbul’daki son dönem yapılarının yapım süreçlerinde kalfalarıyla birlikte yer alan Sinan bu dönemde özel önemlere sahip yapıları kente kazandırmıştır. Araştırma kapsamında Sinan’ın hayatının son dönemlerine ait önemli görülen İstanbul kıyısında inşa ettiği ve kent silüetinde en ön katmanda bulunan dört yapısı; Azapkapı Sokullu Mehmet Paşa Camii, Şemsi Ahmet Paşa Camii, Kılıç Ali Paşa Camii ve Molla Çelebi Camii ve tarihi yarımadada bulunan Mesih Mehmet Paşa Camii ve Nişancı Mehmet Paşa Camii incelenecektir. Bahsedilen camilerin kıyı şeridine ve/veya tarihi yarımadada konumlanmış olmasının; plan düzleminde ve cephe kurgusu bağlamında ne tür etkiler ve yönelimler doğurduğu gözlemlenecek olup; aynı zamanda Sinan’ın bu son dönem camilerinde kullandığı taşıyıcı sistem kurgusu ve mekan düzenindeki farklılıklar karşılaştırmalı olarak incelenecektir. Sonuç bölümünde; çalışma boyunca detaylı incelenen ve önemli kentsel noktalarda bulunan cami ve külliye yapılarında uygulanan tasarım kararları üzerinden Sinan’ın son döneminde klasik dönem mimarlığına getirdiği yenilik ve gelişimler ortaya koyulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cami, Mimar Sinan, Sinan’ın son dönemi, Son dönem yapıları, Tarihi yarımada

Understanding Sinan's architecture through some last works in special locations in Istanbul

Öz

Sinan's last works, which include the designs after the Selimiye Mosque design; while being fed by Sinan's past works, the past has brought a new horizon to the foundation with different design experiments. In this period, some of the buildings outside of Istanbul were built by their assistants; Although there were deviations from the basic principles, Sinan, who took part in the construction processes of the last period buildings in Istanbul with his assistants, brought the structures of special importance to the city in this period. Within the scope of the research, the four structures that Sinan built on the coast of Istanbul, which are considered important in the last periods of his life, and which are at the forefront of the city silhouette; Azapkapı Sokullu Mehmet Pasha Mosque, Şemsi Ahmet Pasha Mosque, Kılıç Ali Pasha Mosque and Molla Çelebi Mosque, and the Messiah Mehmet Pasha Mosque and Nişancı Mehmet Pasha Mosque in the historical peninsula will be examined. The fact that the mentioned mosques are located on the coastline and/or on the historical peninsula; It will be observed what kind of effects and orientations it causes in the plan plane and in the context of height; At the same time, the structure of the structural system used by Sinan in these last period mosques and the differences in the layout will be examined comparatively. In the conclusion section; The innovations and developments that Sinan brought to the classical period architecture in his last period will be revealed through the design decisions applied in mosques and complexes in important urban points, which were examined in detail throughout the study.

Anahtar Kelimeler

Mosque, Architect Sinan, Last period of Sinan, Last period buildings, Historical peninsula

Kaynakça

• Archnet Arşivi (2020a, 13 Haziran). Fındıklı Molla Çelebi Camii plan ve kesit çizimi, Erişim adresi https://archnet.org/sites/2779
• Aslanapa, O. (1988). Mimar Sinan'ın hayatı ve eserleri (Vol. 80). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Batur, A., & Batur, S. (1967). Sinan’a Ait Yapıların Listesi. Mimarlık, 49, 35-39.
• Bilgiç, E.D. (t.y.). Mimar Sinan camilerindeki strüktürel ve mekânsal yorumların mimarlık tarihindeki yeri. Yapı Dergisi Erişim Adresi https://yapidergisi.com/mimar-sinan-camilerindeki-strukturel-ve-mekansal-yorumlarinmimarlik-tarihindeki-yeri/
• Bilgili A.E. (2015). “Dünya mirası ve Mimar Sinan” yeni bir turizm rotası büyük usta Mimar Sinan, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayını, ISBN978-975-7641-50-6, İstanbul, Türkiye, 250-254
• Bowen, H. (1944a). Islam Ansiklopedisi. Istanbul, 1941. Erişim adresi https://islamansiklopedisi.org.tr/molla-celebi-kulliyesi
• Bowen, H. (1944b). Islam Ansiklopedisi. Istanbul, 1941. Erişim adresi https://islamansiklopedisi.org.tr/nisanci-mehmed-pasa-kulliyesi
• Bowen, H. (1944c). Islam Ansiklopedisi. Istanbul, 1941. Erişim adresi https://islamansiklopedisi.org.tr/mesih-pasa-kulliyesi
• Cansever, T. (2005). Mimar Sinan (Vol. 24). Albaraka Türk Yayınları
• Erarslan, A. (2018). Mimar Sinan’ın altıgen baldaken sistemli camilerinde taşıyıcı, örtü ve mekân ilişkisi. Journal of Ottoman Legacy Studies (JOLS), 5(13), 31-48. https://doi.org/10.17822/omad.2018.109
• Erdoğan, M. (1955). Mimar Davud Ağa'nın hayatı ve eserleri. Türkiyat Mecmuası, 12, 179-204.
• Ersoy, A. (1989). İstanbul'daki altı ve sekiz destekli camilerimizin gelişimi. Marmara Üniversitesi, Atatürk Eğitim Fakültesi.
• Erzen, J. N. (1981). Mimar Sinan Dönemi Cami Cepheleri, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İşliği
• Google Maps (2021a, 13 Haziran). Azapkapı Sokullu Mehmet Paşa Cami fotoğraf, Erişim adresi https://www.google.com/maps/
• Google Maps (2021b, 12 Haziran). Kılıç Ali Paşa Cami fotoğraf, Erişim Adresi https://www.google.com/maps/
• Kuban, D. (1988). Sinan'ın dünya mimarisindeki yeri. Vakıflar Yayınları
• Kuban, D., & Emden, C. (2007). Osmanlı mimarisi. Yapi-Endustri Merkezi.
• Kuran, A. (1988). Mimar Sinan'ın camileri. Hürriyet Vakfı Yayınları
• Menekşe, Ö. (2010). İstanbul camileri. Asbook Yayınları
• Meral, S., & Kishalı, E. (2020). Mimarlık tarihi ve mimari koruma ara kesitinde bir ınceleme: Üsküdar Şemsi Ahmed Paşa Külliyesi. Art-Sanat Dergisi, (13), 313-334. https://doi.org/10.26650/artsanat.2020.13.0013
• Necipoğlu, G., Arapi, A. N., Günay, R., & Güven, G. Ç. (2013). Sinan çağı: Osmanlı İmparatorluğu'nda mimari kültür. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. https://doi.org/10.16985/MTAD.201417927
• Orbeyi, N. (2016). Çift revaklı sinan camilerinde modüler sistem. METU Journal of the Faculty of Architecture, 33(2). https://doi.org/10.4305/ METU.JFA.2016.2.7
• Ögel, S. (1988). Sinan'ın mirası. Vakıflar Yayınları
• Şengün, C. F. (2015). Mesih Mehmet Paşa Külliyesi’nde sembolizm. Erişim Adresi https://iscat.info/PastConferences/ISCAT2015/ISCAT2015/papers/C1-ISCAT2015ID22.pdf
• Tuluk, Ö. İ. (2000). Mekana bağlı strüktür analizi: osmanlı dini mimarisinde örnekleme (15-17. yy.) [Doctoral dissertation, Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü]
• Tuluk, Ö. İ. (2007). Çağdaş cami tasarım anlayışı için bir model olarak Mimar Sinan. Yapı Dergisi, 5.1.2007. Turing ve Otomobil Kurumu. İstanbul
• Ülgen, A. S. (1989). Mimar Sinan yapıları (Katalog), yay. haz. F.Yenişehirlioğlu, E. Madran, TTK Yayınları, Ankara.