Examining mosque structures from an ergonomic point of view: the example of Marmara University Theology Faculty Mosque

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 4, 884 - 910, 15.10.2023

Sinem Tapkı

https://doi.org/10.17714/gumusfenbil.1233414

Öz

The concept of belief has an important place throughout human history. People have the right to worship, and the use of places of worship, their design, the accessibility of the disabled and their ergonomic suitability are important. In this study, it is aimed to determine the ergonomics of the mosque space, the current situation of the interior and exterior prayer rooms design with ergonomic criteria, and to analyze the quality of the place for worship. For this purpose, the mosque of Marmara University Faculty of Theology, was examined and the mosque design was evaluated. The study consists of two stages. The first stage is the theoretical part, and it has been researched that the interior and exterior spaces are suitable and accessible to everyone as a whole, in particular, by considering the design of places of worship, universal design principles and the relationship between places of worship, places of worship and ergonomics. In the literature, there has been a lack of ergonomic evaluation of prayer buildings. In the first stage of the study, ergonomic evaluation criteria consisting of anthropometric, physiological, psychological, informatics and behavioral titles were created in order to examine the relationship between ergonomics and place of worship. In the second stage of the study, the mosque was examined in the context of ergonomic criteria; on-site observations were made. At this stage; The physical condition of the space, user behaviors were observed, measurement studies were carried out for anthropometric suitability and analyzes were made for the ergonomic suitability of the space and user satisfaction for the users. Drawings were made on the observation form by the observer and photographs were taken. The Marmara University Faculty of Theology Mosque was analyzed not only as a place of worship, but as a whole.

Anahtar Kelimeler

Mosque, Mosque design, Barrier-free mosque, Ergonomics

Cami yapılarının ergonomik açıdan irdelenmesi: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Cami örneği

Öz

İnsanlık tarihi boyunca inanç kavramı önemli bir yer tutmaktadır ve insanların hayatlarını etkilemektedir. İnsanların ibadet etme hakları var olup ibadet mekanlarının kullanımı, tasarımı, engellilerin erişilebilirliği, ergonomik açıdan uygunluğu önem taşımaktadır. Bu çalışmada, cami mekanının ergonomik açıdan uygunluğu, iç ve dış ibadet mekanları tasarımının ergonomik ölçütlerle mevcut durumu tespit edilerek ibadet eylemine uygunluğu, mekan kalitesinin analizi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda İstanbul yer alan Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Cami incelenerek cami tasarımı değerlendirilmiştir. Çalışma iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşama teorik bölümdür ve ibadet mekanları tasarımı, evrensel tasarım ilkeleri ve ibadet mekanları, ibadet mekanları ve ergonomi ilişkisi ele alınarak cami yapıları özelinde iç ve dış mekanın bütüncül olarak herkesin kullanımına uygun ve erişilebilir olması araştırılmıştır. Literatürde ibadet yapılarının ergonomik açıdan değerlendirilmesinde eksiklik görülmüştür. Bu eksiklik çalışmanın ilk aşamasında, ergonomi ve ibadet mekanı tasarımı ilişkisinin incelenmesi için antropometrik, fizyolojik, psikolojik, enformatik, davranışsal başlıklarından oluşan ergonomik değerlendirme ölçütleri oluşturulmuştur. Çalışmada cami ergonomik ölçütler bağlamında incelenmiş; yerinde gözlem çalışması yapılmıştır. Bu aşamada; mekanın fiziksel durumu, kullanıcı davranışları gözlemlenmiş, antropometrik açıdan uygunluğu için ölçüm çalışmaları gerçekleştirilmiş ve kullanıcılara mekanın ergonomik açıdan uygunluğuna ve kullanıcı memnuniyetine yönelik analizler yapılmıştır. Gözlem formuna gözlemci tarafından çizimler yapılmış, fotoğraflar çekilmiştir. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Camisi sadece ibadet mekanı olarak değil yapı bir bütün olarak analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cami, Cami Tasarımı, Engelsiz Cami, Ergonomi.

Kaynakça

• Abdou, A. A. (2003a). Measurement of ascoustical characteristics of mosques in Saudi Arabia. Journal of Acoustical Society of America, 113(3), 1505-1517. https://doi.org/10.1121/1.1531982
• Abdou, A. A. (2003b). Comparison of the acoustical performance of mosque geometry using computer model studies. Eighth International IBPSA Conference, (pp. 39-46), Eindhoven.
• Al-Ajmi F.F., (2010). Thermal comfort in air - conditioned mosques in dry desert climate. Building and Environment, 45, 2407-2413. https://doi.org/10.1016/j.buildenv.2010.05.003
• Al-Homoud M., Abdous A.A., & Budaiwi I.M. (2009). Assesment of monitored energy use and thermal comfort conditions in mosques in hot - humid climates. Energy and Buildings, 41, 607-614. https://doi.org/10.1016/j.enbuild.2008.12.005
• Arkitera, (2016) Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Camii ve kültür merkezi. Arkitera. https://www.arkitera.com/proje/marmara-universitesi-ilahiyat-fakultesi-camii-ve-kultur-merkezi/
• Aşıkoğlu, N. (2000). İslam'a göre inancın toplumdaki yeri ve rolü. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1), 274-280.
• Atmaca, A.B. (2017). Dini yapıların ısıl konfor ve enerji tüketimi açısından incelenmesi ve değerlendirilmesi: Marmara İlahiyat Cami ve Hz.Ali Cami örnekleri [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Bolak, O. (1967). Camilerin aydınlatılması üzerinde bir araştırma. İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları.
• CAHRISMA (2003). Acoustical properties of domed spaces and optimum acoustical conditions for domed mosques. Combined Deliverable (D29-D34-D35), Project Number: ICA3-CT-1999-00007, İstanbul, Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Çelenk, H. (2000). Ergonominin verimliliğe ve motivasyona etkisi [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Çınar, H., Arslan, A.R., & Doğar, K. (2015). İbadethaneler: tekerlekli sandalye kullanıcılarının kullanımın memnuniyeti. Süleyman Demirel Üniversitesi Mühendislik Bilimleri ve Tasarım Dergisi, 3(3)- SI:Ergonomi, 319-327.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. (2010). Cami planlama ve tasarım kılavuzu. https://yonetimhizmetleri.diyanet.gov.tr/Documents/Cami+Planlama+ve+Tasarimi+Kilavuzu+2021.pdf
• Karabiber, Z. (1998). Camilerde akustik sorunlar. 4.Ulusal Akustik Kongresi. Antalya.
• Koçak, N.S.Y. & Özdemir, Ş. (2021). Çamlıca Camii’nin evrensel tasarım kapsamında değerlendirilmesi. Bartın University International Journal of Natural and Applied Sciences, 4(2), 133-145.
• Küçükerman, Ö. (1978). Kişi-çevre ilişkilerinde çağdaş gelişimler ve oturma eylemi [Doktora Tezi, İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi].
• Mülayim, A. (2017). İç mekan düzenlemesinde engellilere yönelik çözüm önerileri. Kirklareli University Journal of Engineering and Science, 3, 68-94.
• Neufert, E. (1983). Yapı bilgisi. Kelaynak Yayınevi.
• Taşdemir, A.S., & Eraslan, A. (2018). Çağdaş camii tasarımında yenilikçi bir yaklaşım Marmara İlahiyat Cami; plan ve iç mekân özellikleri. Anadolu Bil Meslek Yüksek Okulu Dergisi, 52, 55-70.
• Tifa. (2022) Yer çağdaş cami üzerine denemeler. https://www.tifa.studio/_files/ugd/4eb2d6_8d2b18feff4643128439ec677efee820.pdf
• Ulusoy, H., & Köymen, E. (2022). Şadırvan mimarisinin tarihsel süreci bağlamında abdest alma mekanları üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 55, 276-291.
• Uysal, E. (2015). Camilerde mimari akustik tasarım kriterleri ve bir örnek çalışma Hasan Tanık Cami [Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi].
• Uzun, Ç. (2010). Günümüz cami mimarisinin işlev-biçim ve teknoloji ilişkisi [Yüksek Lisanas Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi].
• Ünver, R., & Enarun, D. (1998). Lighting of mosques, a historical overview. CIBSE National Lighting (pp. 3-11), Lancester.
• Ünver, R., & Enarun, D. (1999). A comparative investigation of lighting of mosques and churches in İstanbul, 24Th. Session of the CIE (pp. 288-292). Warsav.
• Ünver, R. (2000). Aydınlatma ve dini yapılar. Tasarım Dergisi, 102, 138-145.