Relationships between “visual foci” on urban nodes and street systems: The case of Anatolian settlements

Yıl 2024, Cilt: 14 Sayı: 2, 550 - 567, 15.06.2024

Havva Özdoğan , Sonay Çevik

https://doi.org/10.17714/gumusfenbil.1398771

Öz

The streets, which are among the main determinants of the urban fabric, the morphological structures and interrelations of streets, and their forms of intersection/convergence may affect the stylistic structures of urban nodes. If settlements are compared as planned and unplanned settlements, it is seen that with their nonrecurrent unique configuration, unplanned settlements differ from planned settlements. This study is organized based on the hierarchical structure including “settlements, urban nodes in settlements, and visual foci on urban nodes”, and it covers the street spaces and squares forming with street intersection systems in traditional Anatolian settlements. In this context, typological and morphological structures in urban spaces of gathering, visual foci demonstrated by the visibility analyses of the space syntax in gathering spaces, the relationships between visual foci and street systems, typologies relating to the styles of the presence of visual foci in the urban space, and the morphological patterns of changes that emerge in visual foci by the transformation of street systems are investigated. In the scope of this study, it is seen that the intersection points/areas of street segments and the visual foci obtained using the space syntactic analysis method are similar to each other, the visual foci in street spaces are gathered on one side of the vertical planes surrounding these spaces, the visual foci in squares are gathered on two sides of the vertical planes surrounding the squares, and this situation has developed as a consequence of the natural dynamic street and static square structure.

Anahtar Kelimeler

Traditional Anatolian Settlements, Visual foci, Square, Square-street intersection systems, Street

Kentsel odak mekânlarındaki “görsel odakların” sokak sistemleriyle ilişkileri: Anadolu Yerleşmeleri örneği

Öz

Kentsel odak mekânı kavramı toplumsal yaşam ve yerleşme kültürüne bağlı olarak farklılaşabilmektedir. Kentsel dokunun ana belirleyicilerinden olan sokaklar, sokakların morfolojik yapıları ve birbirleriyle ilişkileri, kesişme-buluşma biçimleri kentsel odak mekanlarının biçimsel yapılarını etkileyebilmektedir. Yerleşmeler planlı ve plansız olarak sınıflandırıldığında plansız yerleşmelerin tekrarlanmayan kendine özgü biçimlenmeleriyle planlı yerleşmelerden farklılaştıkları görülmektedir. Çalışma “yerleşme alanı – yerleşme alanlarındaki odak noktaları – yerleşme alanlarındaki odak noktalarının görsel odakları” arasındaki hiyerarşik yapı üzerine kurgulanmakta, geleneksel Anadolu yerleşmelerdeki sokak kesişim sistemleriyle oluşan sokak mekanları ve meydanlar kapsamında yürütülmektedir. Bu kapsamda kentsel toplanma mekanlarına ait tipolojik ve morfolojik yapının ortaya konması, toplanma mekanlarında mekân dizimi visibility (görülebilirlik) analiziyle görsel odak noktalarının ortaya konması ve sokak sistemleri ile aralarındaki ilişkiler, görsel odak noktalarının kentsel mekânda bulunma biçimlerine bağlı tipolojiler, sokak sisteminin değişimiyle görsel odak noktalarında ortaya çıkan değişikliklere ait morfolojik seriler irdelenmektedir. Çalışma kapsamında sokak eksenlerinin kesişme noktalarının/bölgeleri ile mekan dizimi yöntemiyle elde edilen görsel odak noktalarının birbirine benzer oldukları, sokak mekanlarındaki görsel odaklarının sokak mekanını çevreleyen düşey düzlemlerin tek kenarında, meydanlardaki görsel odak noktalarının meydanı çevreleyen düşey düzlemlerin iki kenarında yoğunlaştıkları görülmekte, bu durumun dinamik-sokak ve statik-meydan doğal yapısının bir sonucu olarak ortaya çıktığı değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Anadolu yerleşmeleri, Görsel odak, Meydan, Meydan-sokak kesişim sistemi, Sokak

Kaynakça

• Bendjedidi, S., Bada, Y. & Meziani, R. (2018). Open spaces: spatial configuration, visibility analysis and use, case study of mass housing in Biskra, Algeria. International Review for Spatial Planning and Sustainable Development A: Planning Strategies and Design Concepts, Vol.6 No.4, 93-109. ISSN: 2187-3666 (online). DOI: http://dx.doi.org/10.14246/irspsda.6.4_93
• Benedikt, M. L. (1979). To take hold of space: isovists and isovist fields. Environment and Planning B Planning and Design, 6, 47-65. http://doi.org/10.1068/b060047
• Bertyák, Á. (2021). Urban morphology: the classical and modern research methodologies. Periodica Polytechnica Architecture, 52(2), 135–145. https://doi.org/10.3311/PPar.17988
• Büyükcivelek, A. B. (2012). Meydan-kent meydanı. M. Ersoy (Ed.), Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük, (342-345). Ninova Yayınları.
• Carmona, M., Heath, T., Oc, T. & Tiesdell, T. (2003) Public places-urban spaces the dimensions of urban design. Architectural Press.
• Cerasi, M. M. (1999). Osmanlı kenti Osmanlı İmparatorluğu’nda 18. ve 19. yüzyıllarda kent uygarlığı ve mimarisi, A. Ataöv (Çeviri), YKY Yayınları.
• Chiaradia, A. J. F. (2019). Urban morphology / urban form. A. Orum (Ed.), Wiley Blackwell Encyclopedia of Urban & Regional Studies. https://doi.org/10.1002/9781118568446.eurs0382
• Ciritci, İ. & Yücel, G. (2021). Merdivenli sokaklarda sosyal mekan oluşumuna etki eden unsurlar ve İstanbul’dan üç örnek için değerlendirme. İdealkent, 32, 12, 528-555. https://doi.org/10.31198/idealkent.780294
• Čulík, K., Kalašová, A. & Otahálová, Z. (2019). Street space from the view of human interaction. International Conference On Innovations In Science and Education, (399-404),Prague. https://doi.org/10.12955/cbup.v7.1391
• Çevik, S. (1984). Sokaklarda Mekan Oluşumuna Trabzon Ölçeğinde Tipolojik Bir Yaklaşım Örneği [Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Çevik, S. (1991). Mekan-kimlik-kimliklendirme Trabzon sokakları örneği [Doktora Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Çevik, S., Ertürk, Z., Ertürk, S. & Usta, A., (1992). An indroduction of the modernisation of traditional open spaces, in management maintenance and modernisation of building. CIB Conference, Rotterdam.
• Dinçeli, D. (2020). Görsel düşünme ve algı. idil, 67, 545–552. https://doi.org/10.7816/idil-09-67-11
• Ergen, Y. B. (2011). Anadolu’da kültür birlikteliğinin konut ve kentsel yerleşim dokusuna etkisi. Kent ve Toplum, Mayıs-Haziran: 85-102.
• Hillier, B. (1996). Space is the machine. Cambridge University Press.
• İnalcık, H. & Arı, B. (2005). Türk-İslam-Osmanlı şehirciliği ve Halil İnalcık’ın çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 3, Say 6, 27-56.
• Jacobs, J (1961). The death and life of great American cities. New York, USA: Random House.
• Kara, H., (1995). Kentsel buluşma mekanları: köşeler ve odak noktaları [Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Kostof, S. (2007). The city shaped urban patterns and meanings through history. Bulfinch Press.
• Kuban, D. (1968). Anadolu - Türk şehri: tarihî gelişmesi, sosyal ve fizikî özellikleri üzerinde bazı gelişmeler. Vakıflar Dergisi, 7, 53-73. https://hdl.handle.net/11352/1494
• Kuntay, O. (1994). Yaya mekanı. Ayıntap Yayıncılık.
• Lynch, K. (1985). Good city form. MIT Press.
• Lynch, K. (2012). Kent imgesi, İ.Başaran (Çeviri). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Marcus, C.C. & Francis, C., (1990). People places design guidelines for urban open space. Van Nostrand Reinhold, New York.
• Marshall, S. (2005). Streets patterns. Spon Press.
• Moughtin, C. (2003). Urban design street and square. Architectural Press.
• Ocakcı, M. & Aydın Türk, Y. (2012). Kentsel kimlik. M. Ersoy (Ed.), Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük, (226-228). Ninova Yayınları.
• Ocakçı, M. (2012). Kent dokusu. M. Ersoy (Ed.), Kentsel Planlama Ansiklopedik Sözlük, (189). Ninova Yayınları.
• Özdoğan, H. (2023). Organik dokulu yerleşmelerde tipo-morfolojik dizilim kodlarının incelenmesi: Manisa-Kula örneği, Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 38 (3), 1533-1546 . https://doi.org/ 10.17341/gazimmfd.1076163
• Pinelo, J. & Turner, A. (2010). Introduction to UCL Depthmap 10 Version 10.08.00r. https://archtech.gr/varoudis/depthmapX/LearningMaterial/introduction_depthmap-v10-website.pdf
• Sadeghi, G., & Li, B. F. (2019). Urban morphology: comparative study of different schools of thought. Current Urban Studies, 7, 562-572. https://doi.org/10.4236/cus.2019.74029
• Şişman, M. (2015). Mekan dizimi yönteminin bir mimari tasarım aracı olarak kullanılması üzerine bir deneme [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü].
• Zucker, P. (1959). Town and square from agora to the village green. Columbia University Pres.