UZLAŞMANIN VERGİYE GÖNÜLLÜ UYUMA ETKİSİ:ANKARA’DAKİ SMM, YMM VE SM’LER ÜZERİNE BİR UYGULAMA

Yıl 2019, Cilt: 8 Sayı: 15, 110 - 132, 10.07.2019

Onur Eroğlu , Hakkı Cibo

Öz

Türk Vergi
Sistemine ilk olarak 1963 yılında 205 sayılı yasa ile giren uzlaşma kurumunun
bugünkü uygulandığı şekliyle mükellefler arasında eşitsizliğe neden olduğu,
verginin kanunilik ilkesine aykırı olduğu, vergi denetimini, vergi inceleme
sonuçlarını etkisiz hale getirdiği konularında eleştirilmektedir. Uzlaşma kurumuna
yapılan bu eleştirileri vergiye gönüllü uyumu etkileyen faktörlerle birlikte
değerlendirildiğinde mükellefin vergiye gönüllü uyumunu da olumsuz yönde etkileyeceği
belirtilmektedir. Çalışmanın
amacı, uzlaşma kurumuna yönelik bu eleştirilerin mükelleflerin vergiye gönüllü
uyumunu olumsuz yönde etkileyip etkilemediğinin araştırılarak Vergi Usul
Kanunu’nda düzenlenen bu kuruma dikkatleri çekmektir. Bu anlamda Ankara’da
faaliyette bulunan 401 YMM, SMMM ve SM olan meslek mensuplarına yapılan anket
uygulaması verileri faktör analizi ile incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Vergileme, Uzlaşma, Vergiye Gönüllü Uyum

Kaynakça

• ACAR, İbrahim Attila ve Mehmet Emin MERTER (2004), “1990 Sonrası Dönemde Vergi Denetimi ve Vergi Denetiminde Etkinlik Sorunu,” Maliye Dergisi, 147, 5-27.
• AKBEY, Ferhat (2014), “Türkiye’de Vergi Denetimi ve Gelirleri Üzerine Bir İnceleme,” Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 29(1), 63-103.
• AKDOĞAN, Abdurrahman (2011), Kamu Maliyesi, 14.Baskı, Ankara: Gazi Kitapevi.
• AKTAN, Coşkun Can; Dilek DİLEYİCİ ve Özgür SARAÇ (2006), “Vergilere Karşı Tepkiler ve Vergilerin Ahlaki ve Sosyo-Psikolojik Sınırları,” iç. Coşkun Can Aktan, Dilek Dileyici, İstiklal Y. Vural (Ed.), Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi, Seçkin Kitabevi, 159-171.
• AKTAN, Coşkun Can ve Hilmi ÇOBAN (2006), “Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi Perspektiflerinden Vergiye Karşı Tutum ve Davranışlarını Belirleyen Faktörler,” iç. Coşkun Can Aktan, Dilek Dileyici, İstiklal Y. Vural (Ed.), Vergileme Ekonomisi ve Vergileme Psikolojisi, Seçkin Kitabevi, 137-158.
• ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz (1980), “Vergide Uzlaşma,” Danıştay Dergisi, 28-29, 3.
• ALİEFENDİOĞLU, Yılmaz (1981), “Türk Anayasası Açısından Vergilemenin Sınırları,” Danıştay Dergisi, Atatürk’ün Doğumunun 100. Yılı Özel Sayısı, 77.
• ALM, James (1998), “Tax Policy Analysis: The Introduction of a Russian Tax Amnesty,” International Studies Program Working Paper(98-6) Georgia State University, 1-9.
• ALM, James (2011), Testing Behavioral Public Economics Theories in the Laboratory, [Erişim Adresi: http://econ.tulane.edu/RePEc/pdf/tul1102.pdf , Erişim Tarihi: 26.03.2018].
• ALM, James, Benno TORGLER (2011), “Do Ethics Matter? Tax Compliance and Morality,” Journal of Business Ethics, 101(4), 635-651.
• ALTUNIŞIK, Remzi; Recai COŞKUN, Serkan BAYRAKTAROĞLU ve Engin YILDIRIM (2012), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri SPSS Uygulamalı, Geliştirilmiş 7. Baskı, Sakarya: Sakarya Kitapevi.
• ANDREONI, James; Brian ERARD ve Jonathan FEİNSTEİN (1998), “Tax Compliance”, Journal of Economic Literature, XXXVI, 818-860.
• ARMAĞAN, Ramazan (2007), “Vergi Uyuşmazlıklarının Çözümünde Uzlaşma Müessesesi Ve Isparta İline İlişkin Bir Değerlendirme,” Maliye Dergisi, 153, 160-178.
• BABU, N. Kishore ve Abebe Bayu CHARİYE (2015), “The Effect of Taxpayers Attitudes towards the Legal System and Government on Tax Morale (With Reference to Selected Assesses in Addis Ababa, Ethiopia),” European Journal of Business and Management, 7(1), 321-328.
• BATIREL, Ömer Faruk (1996), “Vergi Kaçakçılığı ve Vergiye Gönüllü Uyum,” Vergi Dünyası Dergisi, 175, 52-55.
• BRONDOLO, John; Frank BOSCH, Eric Le BORGNE ve Carlos SİLVANİ (2008), Tax Administration Reform and Fiscal Adjustment: The Case of Indonesia (2001-07), International Monetary Fund(IMF), IMF Working Paper, Working Paper No: WP/08/129.
• BUDAK, Yılmaz (2006), “Uzlaşma Kişiye Özel Vergi Affı(mı)dır,” Vergi Dünyası Dergisi, 304.
• CANBAY, Tülin ve Güneş ÇETİN (2007), “Vergiye Uyumu Belirleyen Bir Faktör Olarak Vergi Kültürü,” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(1), 52-64.
• CANDAN, Turgut (2006), Vergilendirme Yöntemleri ve Uzlaşma, 2. Baskı, Ankara: Maliye ve Hukuk Yayınları.
• CANDAN, Turgut (2004), Yargı Karârları Işığında Vergi Kayıp ve Kaçağı, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, 10-14 Mayıs 2004, Antalya.
• CANSIZ, Harun (2006), “Vergi Mükelleflerinin Vergiyi Algılama Hakkındaki Görüşleri: Afyonkarahisar İli Örneği,” Afyon Kocatepe Üniversitesi, İ.İ.B.F. Dergisi, VIII(2), 115-138.
• CHUENJİT, Pakarang (2014), “The Culture of Taxation: Definition and Conceptual Approaches for Tax Administration,” Journal of Population and Social Studies, 22(1), 14-34. CULLIS, John ve Alan LEWİS (1997), “Why People Pay Taxes: From a Conventional Economic Model to a Model of Social Convention”, Journal of Economic Psychology, 18(2-3), 305-321.
• ÇAĞAN, Nami (1980), “Demokratik Sosyal Hukuk Devletinde Vergilendirme,” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 37(1), 129-151.
• ÇAĞAN, Nami (1982), Vergilendirme Yetkisi, İstanbul: Kazancı Hukuk Yayınları.
• ÇATALOLUK, Cuma (2008), “Vergi Karşısında Mükelleflerin Tutum ve Davranışları”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20, 213-228.
• ÇELİKKAYA, Ali (2002), “Mükelleflerin Vergiye Gönüllü Uyumunu Etkileyen Faktörler,” e-akademi Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Aylık İnternet Dergisi, 5.
• ÇETİN, Güneş (2010), Mükellef Hakları ve Vergiye Gönüllü Uyum, Doktora Tezi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ÇİÇEK, Halit (2006), Psikolojik ve Sosyal Yönden Yükümlülerin Vergiye Karşı tutum ve Tepkileri (İstanbul İli Anket Çalışması), İstanbul: İstanbul Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odası Yayınları.
• DEVOS, Ken (2008), “Tax Evasion Behaviour and Demographic Faktors: An Exploratory Study in Australia,” Revenue Lav Journal, 18, 1-43.
• DOĞAN, İsmail (2007), Vatandaşlık Demokrasi ve insan Hakları, 6. Baskıdan Tıpkı Basım, Ankara: Pegem A Yayınları.
• DÖNMEZ, Recai (2000), “Vergi Uyuşmazlıklarının Çözüm Yollarına "Hukuk ve İktisat" Teorisi Açısından Yaklaşım,” Yaklaşım Dergisi, 91. EKER, Aytaç (1996), Kamusal Maliye, İzmir: Doğuş Matbaası.
• EROĞLU, Onur (2013), “Vergi Ceza Hukuku Açısından Kanunilik İlkesi,” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 8(3), 157- 179.
• EROL, Ahmet (2011), Vergi Felsefesi(Devlet ve Vergi, İstanbul: İSMMMO Yayınları:140, Tor Ofset Sanayi Ve Ticaret Limited Şirketi.
• FELD, Lars P. ve Bruno S. FREY (2002), The Tax Authority and the Taxpayer: An Exploratory Analysis, [Erişim Adresi: http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download; jsessionid=47CB40E8E71ABA62F0B67304BB596FD1?doi=10.1.1.200.8641&rep=rep1&type=pdf Erişim Tarihi:15.03.2018].
• FELD, Lars P. ve Bruno S. FREY (2002a), “Trust Breeds Trust: How Taxpayers are Treated,” Economics of Governance, 3, 87-99.
• FELD, Lars P. ve Bruno S. FREY (2006), Tax Compliance as the Result of a Psychological Tax Contract: The Role of Incentives and Responsive Regulation, Center for Research in Economics, Management And The Arts, Working Paper No. 2006 – 10 [Erişim Adresi: http://m.crema-research.ch/papers/2006-10.pdf, Erişim Tarihi:27.03.2018)].
• FERHATOĞLU, Emrah ve Gizem Poyraz FERHATOĞLU (2010), “Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu Olarak Vergi ve Ceza Hukukunda Uzlaş(tır)ma: Karşılaştırmalı Bir Analiz,” Vergi Dünyası Dergisi, 342, 150-163.
• GERÇEK, Adnan (2006), Türk Vergi Hukukunda İdarenin Takdir Yetkisi, Ankara: Yaklaşım Yayıncılık.
• GÜNER, Ayşe, (1988), Vergi Afları-Vergiye Uyum İlişkisi Üzerine, Prof. Dr. Salih Şanver’e Armağan, İstanbul: M.Ü. Maliye Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayın No:10.
• GÜNEŞ, Gülsen (2008), Verginin Yasallığı İlkesi, İstanbul: XII Levha Yayıncılık, Yayın No:10.
• İPEK, Selçuk ve İlknur KAYNAR (2009), “Vergiye Gönüllü Uyum Konusunda Çanakkale İline Yönelik Ampirik Bir Çalışma,” Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Yönetim ve Ekonomi, 16(1), s.170-190.
• İSLAMOĞLU, A. Hamdi ve Ümit ALNIAÇIK (2014), Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri (SPSS Uygulamalı), 4.Baskı, İstanbul: Beta Yayınları.
• KARAKOÇ, Yusuf (2004), Hukukî Nedenlerden Kaynaklanan Vergi Kayıp ve Kaçakları (Düzenleme-Uygulama-Yargılama), 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, 10-14 Mayıs 2004, Antalya.
• KIRBAŞ, Sadık (1996), Vergi Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 8. Baskı, Ankara: Siyasal Kitapevi.
• KIZILOT, Şükrü ve Zuhal KIZILOT (2014), Vergi İhtilafları ve Çözüm Yolları, Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş 23. Baskı, Ankara: Yaklaşım Yayınları. KİRCHLER, Erich; Erik HOELZL ve Ingrid WAHL (2008), “Enforced Versus Voluntary Tax Compliance: The Slippery Slope Framework”, Journal of Economic Psychology, 29, 210-225.
• KORKUSUZ, Mehmet (1999), “Vergi Sistemimizde Uzlaşma Müessesesi Ve Bugünkü Durumu Üzerine Bir Değerlendirme,” Yaklaşım Dergisi, 79, 74.
• KORNHAUSER, Marjorie E. (2007), Normative and Cognitive Aspects of Tax Compliance: Literature Review and Recommendations for the IRS Regarding Individual Taxpayers, [Erişim Adresi: http://taxprof.typepad.com/taxprof_blog/ files/ Kornhauser. Pdf, Erişim Tarihi: 19.04.2018].
• LOZZA, Edoardo, Barbara KASTLUNGER; Semira TAGLİABUE ve Erich KİRCHLER (2013), “The Relationship Between Political Ideology and Attitudes Toward Tax Compliance: The Case of Italian Taxpayers,” Journal of Social and Political Psychology, 1(1), 51-73.
• MOĞOL, Tayfun ve M. Erkan ÜYÜMEZ (2004), Vergi Suç Ve Cezalarının Ekonomisi, 19. Türkiye Maliye Sempozyumu, 10-14 Mayıs 2004, Antalya.
• MUTER, Naci; Süreyya SAKINÇ ve Kemal ÇELEBİ (1993), Mükelleflerin Vergi Karşısındaki Tutum Ve Davranışları Araştırması, Manisa İli Vergi Mükellefleri Üzerine Bir Anket Çalışması, Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü, [Erişim Adresi: http://kutuphane.cbu.edu.tr/db_images/site_407/ file/mukelleflerin_vergi.pdf, Erişim Tarihi: 27.07.2015].
• NERRÉ, Birger (2008), “Tax Culture: A Basic Concept for Tax Politics,” Economıc Analysıs & Polıcy, 38(1), 153-167.
• OECD (2008), Monitoring Taxpayers’ Compliance:A Practical Guide Based on Revenue Body Experience, [Erişim Adresi: https://www.oecd.org/tax/administration/ 40947920.pdf, Erişim Tarihi:12.04.2018].
• OECD (2010), Understanding and Influencing Taxpayers Compliance Behaviour, [Erişim Adresi: http://www.oecd.org/ctp/administration/46274793.pdf, Erişim Tarihi:12.04.2018].
• ORGAN, İbrahim ve Baki YEGEN (2013), “Vergi Bilinci Ve Vergi Ahlakı Oluşumunda Muhasebe Meslek Mensuplarının Rolü: Adana Örneği,” Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 27(4), 241-271.
• OZANSOY, Ahmet (2000), “Uzlaşma Müessesi ve Etkinliği,” Yaklaşım Dergisi, 89, 205-209.
• ÖNCEL, Mualla; Ahmet KUMRULU ve Nami ÇAĞAN (2011), Vergi Hukuku, 15.Baskı, Ankara: Turhan Kitabevi.
• PEHLİVAN, Osman (2013), Kamu Maliyesi, Trabzon: Celepler Matbaacılık Yayın No: KM 14. PUROHİT, Mahesh c. (2007), Corruption in Tax Administration, [Erişim Adresi: https://siteresources.worldbank.org/INTWBIGOVANTCOR/Resources/CorruptioninTaxAdministration.pdf, Erişim Tarihi: 28.03.2018].
• ROTH, Jeffrey A.; John T. SCHOLZ ve Dryden WİTTE (1989), Taxpayer Compliance: An Agenda for Research - A National Academy of Sciences Report, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
• SÁ, Cristina; António MARTİNS ve Carlos GOMES (2015), “Tax Morale Determınants In Portugal,” European Scientific Journal Specıal Edition, 236-254.
• SARILI, Mustafa Ali (2002), “Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonominin Boyutları, Nedenleri, Etkileri ve Alınması Gereken Tedbirler,” Bankacılar Dergisi, 41, 32-50.
• SARTORİ, Giovanni (1993), Demokrasi Teorisine Geri Dönüş, Çev: Tuncer Karamustafaoğlu ve Mehmet Turhan, Ankara: Yetkin Basımevi.
• SAYGIN, Özgür (2013), Vergi Uyumu ve Vergi İdaresinin Vergi Uyumuna Etkisi, Doktora Tezi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• SCHMÖLDERS, Günter (1976), Genel Vergi Teorisi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları No: 2149.
• SLEMROD, Joel (2002), “Trust in Public Finance,” National Bureau of Economic Research, Working Paper No.9187, Nber Workıng Paper Serıes, Cambridge
• SOUR, Laura (2004), An Economic Model of Tax Compliance with Individual Morality and Group Conformity, Centro de Investigaci ́on y Docencias Econ ́omicas (CIDE), [Erişim Adresi: https://mpra.ub.uni-muenchen.de/50334/1/ MPRA_paper_ 50334.pdf, Erişim Tarihi:09.04.208].
• ŞENTÜRK, Suat Hayri (2014), “Vergiye Gönüllü Uyum Sağlanmasında Fayda İlkesinin Rolü,” Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 9(3), 129-143.
• TANZİ, Vito (1998), “Corruption Around the World Causes, Consequences, Scope, and Cures,” IMF Staff Papers, 45(4), 559-594.
• TDK(2017), Erişim Adresi: http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK. GTS.5911ac060a6af6.09117098, Erişim Tarihi: 09.05.2017].
• TORGLER, Benno (2003), Tax Morale: Theory and Empirical Analysis of Tax Compliance, Dıssertation der Universität Basel Zur Erlangung der Würde eines Doktors der Staatswissenschaften, Basel, den 11. Juli. TORGLER, Benno ve Friedrich SCHNEİDER (2004), “Does Culture Influence Tax Morale? Evidence from Different European Nries,” CREMA Working Paper No. 2004/17, 1-38.
• TORGLER, Benno (2004), “Tax Morale, Trust and Corruption: Empirical Evidence from Transition Nries,” Center for Research in Economics, Management and the Arts (CREMA)Working Paper No. 2004 – 05.
• TORGLER, Benno (2007), Tax Compliance and Tax Morale, UK: Edward Elgar Publishing Limited Glensanda House Montpellier Parade Cheltenham Glos.
• TORGLER, Benno (2008), “What do we know about tax fraud? An overview of recent developments,” Social Research: An International Quarterly, 75(4), 1239-1270.
• ÜNSAL, Hilmi ve Ayşegül DURUCAN (2013), Kriz Ortamında Büyümenin Sağlanmasına İlişkin Yeni Bir Politika Önerisi: Mali Alan Uygulamaları ve Değerlendirilmesi, 28. Maliye Sempozyumu, 22-26 Mayıs 2013, Antalya.
• ÜYÜMEZ, M. Erkan (2016), “Vergi Mevzuatının Karmaşıklığı ve Uzlaşma Yöntemi Bağlamında Vergi Uyumunun Değerlendirilmesi,” Ekonomi Bilimleri Dergisi, 8(1).
• YAVAŞLAR, Funda Başaran (2008), “Türk Vergi Hukukunda Uzlaşma,” Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, XXV(2), 309-337.
• YILMAZ, Elif (2009), “Uzlaşma Müessesesinin Hukuki Niteliği Ve Temel Vergilendirme İlkeleri Açısından Değerlendirilmesi,” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XIII(1-2), 321-351.
• WEBER, Till Olaf; Jonas FOOKEN ve Benedikt HERRMANN (2014), “Behavioural Economics and Taxation”, European Commission Taxation Papers Working Paper, No 41.
• WEBLEY, Paul (2004), Tax Compliance by Businesses, iç. New Perspectives on Economic Crime, Hans Sjögren and Göran Skogh (Ed.), USA: Edward Elgar Publishing Limited, Northampton. WENZEL, Michael (2002), Tax Compliance and the Psychology of Justice: Mapping the Field, [Erişim Adresi: http://regnet.anu.edu.au/sites/default/files/publications/ attachments/2015-05/Wenzel_TaxCompliance_0.pdf, Erişim Tarihi: 28. 03. 2018].