Modernlik ve Ölüm: Modern Ölüm Stratejileri Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme

Yıl 2022, , 264 - 279, 28.04.2022

Mezher Yüksel

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1087933

Öz

Bu çalışma ölüme dair modern açıklamayı, modern ölüm algısını ve ölüm karşısındaki modern tutumları sosyolojik açıdan tartışmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın temel varsayımı modern dönemde ölümün sadece yaşamın sona ermesi değil aynı zamanda yok oluş ve hiçlik olarak algılandığıdır. Bunun sonucu olarak da ölüm karşısındaki hakim tutum ölümlülüğün unutturulması, toplumsal yaşamda ölümün bastırılması, gizlenmesi ve görünmez kılınması biçiminde tezahür etmektedir. İki bölümden oluşan çalışmanın ilk bölümü ölüme ve ölümlülüğe dair modern açıklamaya odaklanmaktadır. Modern açıklamada ölüm hastalık ve yaşlılık gibi nedenlere bağlı olarak meydana gelen maddi, cismani bir olay ve anatomik, fizyolojik bir olgu olarak sunulmaktadır. Ölümlülüğün kaçınılmaz bir sonucu olarak ölüm düşüncesinin yerini önlenebilir nedenlerden kaynaklanan ölüm düşüncesi almıştır. Böylece ölüm gizeminden arındırılarak akla uygun hale getirilmekte, akılcılaştırılmaktadır. Dahası ölüm bir yandan tıbbi kurumsal bir olay olarak bürokratikleştirilmiş bir yandan da bireyselleştirilmiştir. İkinci bölümde ise ölüm karşısındaki tutumlar ve ölümün toplumsal organizasyonu sosyolojik bir açıdan tartışılmaktadır. Ölümlülüğü unutturmaya ve ölümü bastırmaya dayalı hakim tutum ölüm anından, ölüm sonrası ritüellere ve pratiklere, ölümün sosyal organizasyonundan mekansal düzenlemelere, yaşlanmaya ve yaşlılara karşı tutumlara varan geniş bir yelpazede tezahür etmektedir. Bu çerçevede ölüm tıbbi kurumsal yalıtılmışlık koşullarında karşılanmakta, mezarlıklar yerleşim yerlerinin çeperlerinde konumlandırılmakta, cenaze töreni ve yas gibi ölüm sonrası pratikler geniş katılımlı, zamana yayılmış toplumsal ritüeller olmaktan çıkmakta, yaşlanmaya bağlı oluşan fiziksel deformasyon ölüme yaklaşmanın işaretleri olarak görülüp kozmetik ve estetik endüstrisi yardımı ile ortadan kaldırılmakta, ölüme yaklaştıkları varsayılan yaşlılar günlük yaşamda tecride varan dışlama ile gözden uzak tutulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ölüm, Ölümlülük, Ölümsüzlük, Modernlik

Modernity and Death: A Sociological Study on Modern Death Strategies

Öz

This study aims to investigate modern explanations and perceptions of death alongside modern attitudes towards death from a sociological point of view. The main argument of this study is as follows: in modern times, death is not only perceived as the end of life but also as disappearance and nothingness. Consequently, the prevalent attitude towards death in modern times is forgetting mortality, the suppression of death and rendering it invisible in social life. This article is divided into two parts. The first part focuses on modern explanations about death and mortality. In modern explanations, death is presented as a material, anatomical and physiological phenomenon that takes place as a result of sickness and old age. The idea of death as an unavoidable result of mortality has been replaced with one that originates from preventable reasons. Thus stripped of its mystery, death is both rationalized and medicalized. Moreover, death has been turned to a bureaucratized event mediated through medical institutions as well as an individual one. The second part discusses attitudes towards death and social organization of death from a sociological point of view. Beginning with the moment of death, the predominant attitude of forgetting and suppressing death manifests itself in such a wide range of attitudes from post-death rituals and practices to the social organization of death to spatial organization, ageing and attitudes towards elderly people. In this sense, death is faced under the conditions of isolation in medical institutions. While graveyards are located outside the residential neighbourhoods, funeral rites and mourning are no longer widely attended social events that are spread out in time. Furthermore, physical changes that are a result of ageing are viewed to be signs of getting close to death and they are removed with the aid of cosmetic industry. Finally, the elderly people are marginalized to the point of being isloated in everyday life.

Anahtar Kelimeler

Death, Mortality, Immortality, Modernity

Kaynakça

• Aries, P. (1981). The hour of our death. Penguin Books.
• Aries, P. (1991). Batılının ölüm karşısında tavırları. (M. A. Kılıçbay, Çev.). Gece Yayınları.
• Aries, P. (2020). Batıda ölümün tarihi. (I. Gürbüz, Çev.). Everest Yayınları.
• Badur, S. (2004). Ölüm üzerine tıbbi çeşitlemeler. Cogito: Ölüm Bir Topografya. 40, 93-105.
• Baudrillard, J. (2002). Simgesel değiş tokuş ve ölüm. (O. Adanır, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Bauman, Z. (2000). Ölümlülük, ölümsüzlük ve diğer hayat stratejileri. (N. Demirdöven, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Becker, E. (1973). The denial of death. Free Press.
• Bruno, M. A., Ledoux, D. & Laureys, S. (2015). Ölmekte olan insan: Biyotıptan bir görüş. İçinde A. Kellehear (Ed.) Ölme üzerine bir inceleme. (ss. 81-114). (B. Zeren, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Dağ, A. (2020). Transhümanizm: İnsanın ve dünyanın dönüşümü. Elis Yayınları.
• Dastur, F. (2019). Ölümle yüzleşmek. (S. Oruç, Çev.). Pinhan Yayıncılık.
• Diken (2021). Ölüm hesaplayıcı geliyor. https://www.diken.com.tr/olum-hesaplayici-geliyor/
• Ehrenreich, B. (2020). Sağlık salgını: Uzun yaşama sevdamız nelere mal oluyor. (D. Kizen, Çev.). Mundi Kitap.
• Elias, N. (1985). The loneliness of dying. Blackwell.
• Freud, S. (2004). Uygarlık, toplum ve din. (E. Kapkın, Çev.). Payel Yayınevi.
• Foucault, M. (1993). Cinselliğin tarihi-1. (H. Tufan, Çev.). Afa Yayınları.
• Foucault, M. (2000). Özne ve iktidar. (I. Ergüden & O. Akınhay Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Foucault, M. (2002a). Kliniğin doğuşu. (T. Keşoğlu, Çev.). Doruk Yayımcılık.
• Foucault, M. (2002b). Toplumu savunmak gerekir. (Ş. Aktaş, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Gerbner, G. (1980). Death in prime time: Notes on symbolic functions of dying in the mass media. The Annals of the American Academy of Political and Social Science. 447, 64-71.
• Gee, E. M. (2002). Causes of death. İçinde Macmillan encyclopedia of death and dying (Vol. I, pp. 105-110). Macmillan.
• Giddens, A. (1992). The consequences of modernity. Polity Press.
• Gorer, G. (1965). Death, grief and mourning in contemporary Britain. Cresset Press.
• Howarth, G. (2015). Ölmenin demografisi. İçinde A. Kellehear (Ed.) Ölme üzerine bir inceleme. (ss. 147-178). (B. Zeren, Çev.). Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Illich, I. (1995). Sağlığın gaspı. (S. Sertabiboğlu, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Iserson, K. S. (2002). Death certificate. içinde Macmillan encyclopedia of death and dying (Vol. I, pp. 209-211). Macmillan.
• Kant, I. (1979). The conflict of the faculties. Abaris Books.
• Kellehear, A. (2012). Ölümün toplumsal tarihi. (T. Kılınç, Çev.). Phoenix Yayınevi.
• Kochanek, K.D., Xu, J.Q., and Arias, E. (2020). Mortality in the United States, 2019. NCHS Data Brief, no 395. National Center for Health Statistics.
• Koç, T. (1991). Ölümsüzlük düşüncesi. İz Yayıncılık.
• Koray, M. (2018). Sosyal politika. İmge Kitabevi.
• Kovel, J. (1991). Tarih ve tin. (H. Pekinel, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Kramer, S. N. (1999). Tarih Sümer’de başlar. (H. Koyukan, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• La Mettrie, J. O. de. (1980). İnsan bir makina. (Z. Bayramoğlu, Çev.). Havass Yayınları.
• Mellor, P. A. & Shilling, C. (1993). Modernity, self-identity and the sequestration of death. Sociology. 27(3), 411-431.
• Mestrovic, S. G. (1999). Duyguötesi toplum. (A. Yılmaz, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• O’Connell, M. (2018). Makine olmak. (Ö. Karakaş, Çev.). Domingo.
• Ökten, H. K. (Ed.). (2010). Ölüm kitabı: Ölüm düşüncesinin temel metinleri. Agora Kitaplığı.
• Peck, D. L. (2003). The death certificate: Civil registration, medical certification and social issues. İçinde D. B. Clifton (Ed). Handbook of death and dying (Vol. 2, pp. 899-909). Sage.
• Prentice, T. (2006). "Health, history and hard choices: Funding dilemmas in a fast-changing world"(Erişim tarihi: 20 Ağustos 2021).
• Prior, L. (1989). The social organization of death. Macmillan.
• Renouf, P. le P. (2020). Mısır’ın ölüler kitabı. (E. Altunay, Çev.). Onbir Yayınları.
• Ritzer, G. (1998). Toplumun mcDonaldlaştırılması. (Ş. S. Kaya, Çev.). Ayrıntı Yayınları.
• Seale, G. (2014). Yaşam ve ölüm. İçinde C. Jenks (Ed.) Temel sosyolojik dikotomiler. (ss. 447-468). (R. Çetin & A. N. Güdekli, Çev.). Atıf Yayınları.
• Snowden, F. M. (2021). Salgınlar ve toplum: Kara ölümden günümüze. (A. E. Pilgir, Çev.). Tellekt.
• Spellman, W. M. (2017). Ölümün kısa bir tarihi. (A. B. Pekiner, Çev.). Can Yayınları.
• Tokat, H. (2016). Türk hukukunda mezarlıklar. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi. 24(2), 153-212.
• Tolstoy, L. (1994). İvan ilyiç’in ölümü. (S. Raşa, Çev.). Oda Yayınları.
• Turner, B.S. (1995). Medical power and social knowledge. Sage.
• Turner, B.S. (1991). Religion and social theory. Sage.
• World Bank. (2021). http://wdi.worldbank.org/table/2.18 Yitik, A. İ. (2011). Tenasüh. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 40, ss. 441-443). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.