Türkiye Türkçesi Ağızlarındaki Bazı Kelimelerin Kökeni Üzerine 2

Yıl 2019, , 141 - 149, 25.10.2019

Ferdi Güzel

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.600590

Öz

Türkiye
Türkçesi ağızlarında yer alan kelimelerin kökeni ile ilgili çalışmaların
yeterli düzeyde olduğu söylenemez. Etimolojik çalışmalarda genellikle yazı
dilinde yer alan kelimeler ele alınmakta, ağızlardaki kelimelere pek değinilmemektedir.
Bu çalışmada Türkiye Türkçesi ağızlarında bulunan 15 kelimenin yapısı
üzerinde
durulmuştur. Birçoğu arkaik özellik taşıyan ve Türkiye Türkçesi yazı dilinde
unutulmuş
olan bu kelimeler şunlardır: bernek, biniç, çıkla, düzen,
eŋir, haflek, hayinseme-, hemicik/ hemicük, maymak, soyha/ soyka, yığaç,
yordu-, yoşa-, yörpek, yüle-. Bu makalede, daha önce bazı etimolojik çalışmalarda ele alınıp incelenmiş
olan bu kelimelerden bazılarının yapısı hakkında farklı görüşler ileri
sürülmüş, bazı kelimelerin kökeni ve yapısı hakkındaki görüşlere katkı
sağlayacak örnek kelimeler gösterilmiştir. Zengin bir söz varlığına sahip
olan Türkiye Türkçesi ağızları, Türk dili araştırmaları için büyük bir önem taşımaktadır. Türkiye Türkçesi ağızlarındaki kelimelerin
etimolojisi üzerine yapılacak çalışmalar, Türk dili tarihindeki pek çok problemin
çözümlenmesine, pek çok kelimenin yapısının
aydınlatılmasına katkı sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

arkaik kelimeler, etimoloji, Türkiye Türkçesi ağızları

On the Origin of Some Words in Turkish Dialects 2

Öz

It cannot be said that there is adequate level of
studies concerning the origin of the word in
Turkey Turkish dialect. In etymological studies, the words in the written
language are generally handled and the words in the dialects are not mentioned.
This study focuses on the structure of fifteen words found in Turkish dialects. Some of the words examined are archaic words that have been forgotten in
Turkish written language: bernek, biniç, çıkla, düzen,
eŋir, haflek, hayinseme-, hemicik/ hemicük, maymak, soyha/ soyka, yığaç,
yordu-, yoşa-, yörpek, yüle-. Some of these words
have already been addressed in
various studies. Different opinions
have been put forward about the structure of some of these words, and have been
contributed to the views about the origin and structure of some words. Turkey Turkish dialect which has a rich vocabulary are of great importance
for Turkish language studies.  The work
to be done on the etymology of words in Turkey Turkish dialects will contribute
to be resolved in the history of Turkish language, it will contribute to the
elucidation of the structure of many words.

Anahtar Kelimeler

Archaic Words, Etymology, Turkish Dialects

Kaynakça

• ATALAY, Besim (1986). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks”. Ankara: TDK Yayınları.
• AYVERDİ, İlhan (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• BANGUOĞLU, Tahsin (2004). Türkçenin Grameri. Ankara: TDK Yayınları.
• BOZYİĞİT, A. Esat (1998). Ankara İli Ağzı Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BRENDEMOEN, Bernt (2011). “Doğu Karadeniz Ağızlarının Söz Varlığı”. Uluslararası Sözlük Bilimi Sempozyumu Bildirileri. Hazırlayan: Nurettin Demir ve Emine Yılmaz. Ankara: Hacettepe Yayıncılık. s. 9-16.
• CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• ÇAĞBAYIR, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük 1-5. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• DANKOFF, Robert (1995). Armenian Loanwords in Turkish. Wiesbaden: Turkologia.
• DUMAN, Musa (2008). “Eski Türkiye Türkçesinde +lA Ekli Zarfların Kullanımı Üzerine.” Turkish Studies, 3/3, 345-355.
• ECKMANN, Janos (1955). “Türkçede D, T ve N Seslerinin Türemesi”. TDAY-B 1955, s. 11-22.
• ERCİLASUN, A. Bican (2008). “La Enklitiği ve Türkçede Bir ‘Pekiştirme Enklitiği’ Teorisi”. Dil Araştırmaları, 2, 35-56.
• ERDAL, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation I-II. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• EREN, Hasan (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• GÜLENSOY, Tuncer (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü I (A-N) - II (O-Z). Ankara: TDK Yayınları.
• GÜZEL, Ferdi (2015). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Söz Yapımı. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• GÜZEL, Ferdi (2017). TTA’daki Bazı Kelimelerin Kökeni Üzerine. Sobider, 16, 182-189.
• KORKMAZ, Zeynep (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.NALBANT, M. Vefa (2004). “Türkçe Enklitik Edatı ‘LA’ ”. V. UTDK. Ankara: TDK Yayınları. s. 2157-2173.
• ORALTAY, Hasan (1984). Kazak Türkçesi Sözlüğü. Çeviren: Nuri Yüce, Saadet Pınar. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Yayını.
• SARI, Mustafa (2006), “Soyka Sözü Hakkında”, TDAY-B 2004-I, 99-106.
• STAROSTİN, S.; DYBO, A. ve MUDRAK, O. (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Leiden-Boston: Brill.
• TDK (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Hazırlayan: Cem Dilçin. Ankara: TDK Yayınları.
• TİETZE, Andreas (1999). Anadolu Türkçesinde Yunanca, Islavca, Arapça ve Farsça Ödünçlemeler. Hazırlayan: Mehmet Ölmez. İstanbul: Simurg Yayınları.
• TİETZE, Andreas (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı I (A-E). İstanbul-Wien: Simurg Yayınları.
• TİETZE, Andreas (2009). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı II (F-J). Wien: Österreichische Akademie der Wissenschten.
• TİETZE, Andreas (2018a). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı V (M-N). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• TİETZE, Andreas (2018b). Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı VI (O-R). Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi.
• ÜSTÜNER, Ahat (2003). Türkçede Pekiştirme. Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.