Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Örnek Bir İdareci; Vali İbrahim Ethem Aykut’un Hayatı ve İdari Faaliyetleri

Yıl 2020, , 412 - 426, 27.10.2020

Ersoy Zengin

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.758409

Cited By: 2

Öz

İbrahim Ethem Bey, 1888 yılında İstanbul’un Eyüp semtinde dünyaya gelmiştir. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra, 1910 yılında Mekteb-i Mülkiye’den mezun olmuş ve aynı yıl İstanbul Valiliği’nde maiyet memuru olarak staja başlamıştır. 1913 yılında Balkan Savaşları’nın devam ettiği bir dönemde stajını tamamlamak için Edirne Vilayeti’nin Kırkkilise (Kırklareli) Sancağı’nın Yenice nahiyesine müdür olarak atanmıştır. 1914-1918 yılları arasında Enez ve Kavaklı’da kaymakamlık yapmıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın sürdüğü bu dönemde hükümetin verdiği görevleri başarı ile yerine getirmiştir. Kurtuluş Savaşı yıllarında Konya, Aydın ve Hüdavendigar (Bursa) vilayetlerinin bazı kazalarında kaymakamlık yapmıştır. İbrahim Ethem Bey, savaş, işgal ve karışıklıkların hüküm sürdüğü bu dönemde kamu düzenini sağlama adına birçok kez hayatını kaybetme riskiyle karşı karşıya kalmıştır. Konya İsyanı’nda (2 Ekim-22 Kasım 1920) Saiteli kaymakamı olan İbrahim Ethem Bey, isyanı bastırmaya çalışırken esir düşmüş ve bu esaretten şans eseri olarak kurtulmuştur. 1921 yılında Aydın’ın Çine kazasında çetecilerle girdiği çatışmada bacağından yaralanmıştır. Yunan işgali altındaki Aydın ve İzmir’de tedavi olmaya çalışmış, daha sonra İstanbul’a geçmeyi başararak burada tedavisine devam etmiştir. Tedavi sonucunda ayağı kesilmekten kurtulsa da topal kalmış ve hayatının geri kalan kısmını sakat olarak geçirmiştir. Cumhuriyet döneminde de yeni devletin kuruluş zorluklarına şahitlik etmiştir. Kars, Sinop, Urfa, Gümüşhane, Erzurum, Balıkesir, İzmir ve Samsun’da valilik yapmıştır. Urfa valiliği sırasında aldığı önlemlerle Ağrı İsyanı’nın Urfa’ya sıçramasını önlemiştir. Tarihimizde “Topal Vali” olarak bilinen İbrahim Ethem Aykut, 30 yıldan daha uzun bir süre sürdürdüğü idarecilik yaşamında görev yaptığı yerlerde başarılı bir yönetim sergilemiş ve ölünceye kadar Cumhuriyet hükümetlerinin itimat ettikleri bir idareci olmuştur. İbrahim Ethem Bey’in yönetim anlayışındaki disiplin ve halkla etkili iletişim kurma becerisi onu başarılı bir idareci yapmıştır. Bu makalede, yakın dönem Türkiye tarihinde örnek bir idareci olarak öne çıkan İbrahim Ethem Aykut’un hayatı ve idari faaliyetleri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Tarihi, İbrahim Ethem Aykut, Topal Vali, Şehir Tarihi, İdare Tarihi

Kaynakça

• BAO, 4556/341662, (16 Şubat 1919).
• BEO, 4205/315327, (13 Ağustos 1913).
• BEO, 4379/328378, (13 Ekim 1915).
• BEO, 4561/342056, (27 Mart 1919).
• DH. EUM, 5. Şb, 20/11, (26 Aralık 1915).
• DH. EUM. EMN, 83/34, (30 Haziran 1914).
• DH. EUM.VRK, 29/17, (24 Ekim 1918).
• DH. ŞFR, 485/53, (24 Ağustos 1915).
• DH. ŞFR, 485/55, (25 Ağustos 1915).
• DH. ŞFR, 51/272, (12 Nisan 1915).
• DH. ŞFR, 561/49, (2 Ağustos 1917).
• DH. ŞFR, 577/74, (10 Nisan 1918).
• DH. ŞFR, 618/13, (27 Nisan 1919).
• DH. ŞFR, 618/57, (1 Mart 1919).
• DH.UMVM, 136/21, (16 Ocak 1916).
• HR. SFR.04, 404/51, (7 Nisan 1915).
• HR. SFR.04, 405/12, (5 Mayıs 1915).
• HR.SYS, 2073/9, Belge No: 12, (1 Eylül 1914).
• HSDHADB, 3/22, (31 Ocak 1915).
• İ.DH. 1508/80. (15 Haziran 1914).
• İ.DUİT, 44/10, (11 Nisan 1916).
• İ.DUİT, 46/47, (3 Aralık 1917).
• İ.HB. 143/4, (19 Ekim 1913).
• 30.18.1.1/10.28.16, (04.06.1924)
• 30.18.1.1/11.47.19, (11.10.1924).
• 30.18.1.1 /21.69.3, (14.11.1926).
• 30.18.1.1/ 30.62.15, (21.10.1928).
• 30.10.0.0/112.758.13, (02.03.1929).
• 30.10.0.0/177.220.13, (23.03.1930).
• 30.18.1.2/10.25.10, (07.05.1930).
• 30.18.1.2/23.65.3, (20.09.1931).
• 30.10.0.0/121.859.7, (16.02.1932).
• 30.18.1.2/52.19.19, (20.03.1935).
• 30.10.0.0/65.433.1, (15.07.1935).
• 30.18.1.2/67.61.19, (18.07.1936).
• 30.10.0.0/119.842.14, (25.09.1939).
• 30.10.0.0/118.827.30, (10.10.1939).
• 30.18.1.2/ 91.63.18, (30.06.1940).
• 30.18.1.2/94.33.18, (21.04.1941).
• ALDAN, Mehmet (1987). “İbrahim Ethem Aykut”, İdarecinin Sesi Dergisi, 4: 71-76.
• ALTAY, Fahrettin (1970). On Yıl Savaş ve Sonrası 1912-1922, İstanbul: İnsel Yayınları.
• ALTUĞ, Vefik (1942). İbrahim Etem Aykut Hayatı ve Hatıraları, Samsun: Vilayet Matbaası.
• ARMAOĞLU, Fahir (2002). 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, İstanbul: Alkım Yayınları.
• ATNUR, İbrahim Ethem (2006). Reis-i Cumhur’un Doğu İncelemeleri (1924 Erzurum Depremi), Ankara: Ebabil Yayınları.
• AYDOĞAN, Erdal (2004). “Üçüncü Umumi Müfettişliği'nin Kurulması ve III. Umumî Müfettiş Tahsin Uzer'in Bazı Önemli Faaliyetleri”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 33-34: 1-14.
• BAYAR, Celâl (2018). Ben De Yazdım C-III, İstanbul: İşbankası Yayınları.
• BIYIKLIOĞLU, Tevfik (1992). Trakya’da Milli Mücadele C-I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Cemal Paşa (2015). Hatıralar, haz. Alpay Kabacalı, İstanbul: İşbankası Kültür Yayınları.
• ÇANKAYA, M. A (1969). Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler-IV, Ankara: Mars Matbaası.
• ÇİNİCİ, Harun (2019). Varlık Gazetesine Göre Cumhuriyet Döneminde Erzurum (1923-1935), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Erzurum Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• DONAT, Yavuz (1998). “Yılmaz, Baykal, Güneydoğu…” Milliyet, 06.06.1998: 14.
• GÖKBEL, Asaf (2005). Milli Mücadele’de Aydın, sad. Hüseyin Kuruüzüm, Aydın: Kolalı Matbaası.
• HALAÇOĞLU, Yusuf (1993). “Cisr-i Mustafa Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 8, ss. 33-34, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• KARACA, Taha Niyazi (2004). “Milli Mücadele’de Bozkır İsyanları”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1): 1-14.
• KOCA, Hüseyin (1998). Yakın Tarihten Günümüze Hükümetlerin Doğu-Güneydoğu Anadolu Politikaları, Konya: Mikro Basım Yayım.
• KÜÇÜK, Cevdet (1992). “Balkan Savaşı”. TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 5, ss. 23-25, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
• ORHUN, Hayri; KASAROĞLU, Celal; BELEK, Mehmet ve ATAKUL, Kazım (1969). 50 Ünlü Vali; Meşhur Valiler, Ankara: İçişleri Bakanlığı Merkez Valileri Bürosu Yayınları.
• ÖNDER, Mehmet (1975). Atatürk’ün Yurt Gezileri, Ankara: İşbankası Kültür Yayınları.
• ÖZALP, Kazım (1998). Milli Mücadele 1919-1922, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Şemseddin Sami (1889). Kamus’ul Alam-II, İstanbul: Mihran Matbaası.
• TBMM Albümü 1920-1950 (2010). Ankara: TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları.
• Türk İstiklal Harbi C-6; İstiklal Harbinde Ayaklanmalar (1919-1921) (1974). Ankara: T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Resmî Yayınları.
• ZENGİN, Ersoy (2018). “Birinci Umûmî Müfettişlik Bölgesi’nde Asayişsizlik ve Asayişi Sağlama Faaliyetleri (1927-1952)”, Osmanlı’dan Günümüze Diyarbakır, ed. İ. Özcoşar vd., ss. 773-793, İstanbul: Ensar Yayınları.
• ZENGİN, Ersoy (2019). “Paris Barış (Paylaşım) Konferansı’nda Ermeni ve Kürt Taleplerine Karşı Vilâyât-i Şarkiye’den Protestolar”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 243(6): 369-390.