Salgurlular'da Naibe Türkan Hatun ve Atabeg Abiş Hatun'un İdaresi

Yıl 2020, , 490 - 506, 27.10.2020

Yasemin Aktaş

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.783062

Cited By: 2

Öz

Salgurlular, Şiraz merkezli olarak kurulmuş bir devlettir. Kuruluş döneminde Irak Selçuklularına, ardından Harezmşahlara bağlı olan Salgurlular, son dönemde İlhanlı tabiiyetine girdi. Fars bölgesindeki İlhanlı hâkimiyeti, Atabeg Ebu Bekr b. Sa’d’ın haraç vermeyi kabul etmesiyle başladı ve sonrasında da devam etti. Atabeg Ebu Bekr ve oğlu II. Sa’d sonrasında Salgurlular’da Türkan Hatun ve kızı Abiş Hatun’un liderlik yaptığı, İlhanlı valilerinin yönetime müdahil olduğu süreç başladı. Türkan Hatun, ilk olarak oğlu Muhammed’in naibesi olarak göreve başladı. Hatun, naibelik süresince İlhanlılarla sulh siyaseti izledi. Oğlu Muhammed’in ardından damadı Muhammed-şâh b. Salgur-şâh’ın atabegliğinde de devlet idaresinde etkisini hissettirdi. Damadı Muhammed-şâh’ın kendisini yönetimden uzak tutmak istemesi üzerine onu bertaraf eden Türkan Hatun, Selçuk-şâh b. Salgurşâh’ı atabeg tayin ettirdi. Lakin Türkan Hatun’un naibeliği, eşi Selçuk-şâh tarafından öldürülmesiyle son buldu. Selçuk-şâh’ın siyasi hataları, Salgurluların yıkılış sürecini başlattı. Kazerun Savaşı sonrasında öldürülmesiyle de Salgurluların son lideri olan Abiş Hatun atabegliğe getirildi. Atabeg Abiş’in saltanatında yerel idarecilerle İlhanlı emirleri arasında nüfuz mücadelesi yaşandı. İlhanlı valilerinin etkili olduğu son dönemde siyasî ve askerî mücadelelerin yanı sıra İlhanlıların malî soygunları ile 3 yıl süren kıtlık dönemi de büyük bir sarsıntıya sebep oldu. Argun Han’ın naibi Seyyid İmadeddin ile yaşanan anlaşmazlık ve İmadeddin’in öldürülmesi Salgurluların sonunu getirdi. Argun Han’ın emri doğrultusunda Şiraz ileri gelenleri yargılandı ve cezalandırıldı. Abiş Hatun da bundan bir yıl sonra hastalanarak hayatını kaybetti. Abiş Hatun’un ölümüyle Fars bölgesindeki Salgurlu hakimiyeti son buldu.

Anahtar Kelimeler

Salgurlular, Abiş Hatun, Türkan Hatun

Kaynakça

• Referans1: Muhammed bin Ali bin Muhammed Şebânkâreî (1363). Mecmau’l-Ensâb, tsh. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran: İntişârât-i Emîr Kebir.
• Referans2: ARICI, Mustakim (2017). “Bir Biyografinin Yeniden İnşası: Kâdî Beyzâvî, İlişki Ağları ve Eserleri”, İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Kâdî Beyzâvî, ed. Mustakim Arıcı, ss. 23-103, Ankara: İsam Yayınları.
• Referans3: BEYÂNÎ, Şîrîn (2015). Moğol Dönemi İran’ında Kadın, çev. Mustafa Uyar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Referans4: ÇALIŞKAN, Mehmet (2017). “Târih-i Güzîde’ye Göre Kirman Karahıtayları”, İran Araştırmaları Dergisi, I(2): 35-43.
• Referans5: DAYI, Özkan (2020). Moğolların Teşkilat ve İdarî Tarihi İran Moğolları 1220-1295, Ankara: Altınordu Yayınları.
• Referans6: Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tancî (2004). İbn Battûta Seyahatâmesi I, çev. A. Sait Aykut, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Referans7: Ebû’l Abbâs Ahmed b. Ebû’l-Hayr Zerkûb Şîrâzî (1310-1350). Şîrâznâme, tsh. Behmen Kerîmî, Tahran: Matbâa Rûşenâî.
• Referans8: Fahreddîn Davud Benâketî (1348). Târih-i Benâketi, tsh. Ca’fer Şe’ar, Tahran.
• Referans9: GENÇTÜRK, Cihan (2016). “Kutlughanlılar’da Kadın Bir Nâibe: Kutlug Terken Hatun”, Bitlis Eren Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5 (Ek Sayı): 97-112.
• Referans10: Hamdullah Müstevfî Kazvînî (1913). Tarih-i Güzide, çev. Edward G. Browne–R. A. Nıcholson, London.
• Referans11: Hamdullah Müstevfî Kazvînî (1919). Nüzhetü’l-Kulub, trans. G. L. Strange, London.
• Referans12: Kadî Ahmed Gaffârî Kazvînî (1343). Tarih-i Cihan Ara, nşr. Hasan Nerakî, Tahran.
• Referans13: Abbas Kadyânî (1381). Ferheng-i Câmi-i Tarih-i İran, Tahran.
• Referans14: KARAKOÇ, Haşim (1998). Kâdı Bezâvî ve Nizâmu’t-Tevârîh’inin Edisyon Kritiği ve Tahlili, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
• Referans15: KASKA, Çetin (2019). “Sa’dî-i Şîrâzî ve Salgurlular”, Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Prof. Dr. Bahaeddin Ögel Sayısı, 4(1): 323-344.
• Referans16: MERÇİL, Erdoğan (1991). Fars Atabegleri Salgurlular, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Referans17: Muhammed Mîrhând b. Burhâniddîn Hâvendşâh b. Kemâliddîn Mahmûd Herevî (1848). The History of the Atabegs of Syrıa and Persia, trc. William H. Morley, London.
• Referans18: OKUMUŞ, Aydan (2012). Yezd Atabegliği, (1141-1318), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• Referans19: RENÇBER, Akif (2019). “İlhanlılar İdaresinde Şîrâz (684/1286-735/1335)”, İran Çalışmaları Dergisi, 2(2): 83-101.
• Referans20: Reşîdüddîn Fazlullâh Hemedanî (1373). Camîü’t-Tevarih II, tsh. Muhammed Rûşen, Mustafa Musevî, Tahran: Neşr-i Elburz.
• Referans21: Reşîdüddîn Fazlullâh Hemedanî (1947). Mukâtebât-ı Reşîdî, nşr. Muhammed Şefî, Lahore.
• Referans22: SPULER, Bertold (2011). İran Moğolları Siyaset, İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Referans23: SÜMER, Faruk (1988). “Abiş Hatun”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, ss. 310-311, İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları.
• Referans24: SÜMER, Faruk (2016). Oğuzlar Türkmenler Tarihleri Boy Teşkilatı Destanları, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Referans25: Şerefeddin Abdullah b. İzzeddin Fadlullah b. Ebi Nuaym b. Yezdî Şirâzî (1346). Tahrir-i Tarih-i Vassâf, nşr. Abdülmuhammed Âyeti, Tahran: İntişarat-ı Bünyad-ı Ferheng-i İran.
• Referans26: Şeyh Sâdî-î Şîrâzî(1980). Bostan ve Gülistan, trc. Kilisli Rıfat Bilge, İstanbul: Meral Yayınevi.
• Referans27: BENJAMİN, Tudela’lı ve Ratisbon’lu Petachıa (2009). Ortaçağda İki Yahudi Seyyahın İslâm Dünyası Gözlemleri, çev. Nuh Arslantaş, İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Referans28: UYGUR, Türker (2019), İlhanlılar Zamanında Şîrâz Şehri (1256-1335), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa.
• Referans29: ÜÇOK, Bahriye (2011). İslâm Devletlerinde Türk Nâibeler ve Kadın Hükümdarlar, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Referans30: YUVALI, Abdulkadir (2017). İlhanlı Tarihi, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Referans31: ÖZTUNA, Yılmaz (1989). İslâm Devletleri Devletler ve Hanedanlar, Cilt 1, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.