Bounds of Passion: Adultery, Gender and Modernization of Penal Practices in Ottoman Society From the Classical Age to 1915

Yıl 2021, , 42 - 54, 24.04.2021

Cem Doğan

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.861104

Öz

Adultery (zinā’) as a sexual act is a double-edged affair that plays a prominent part in reshaping the legal and social image of both the adulterer and the cheated person. Besides being a social phenomenon, adultery is a process that transforms people into objects of positive law. Throughout history, various sanctions have punished adulterers, and compensated those who violated the rights arising from family ties. Punishment for adultery, which sometimes reveals itself as exposure, violence or execution, has gained a more secular character with the progress of contemporary legal systems. Thus, the strict attitude of the Middle Ages and the early modern period on sexual crimes have gradually softened because of the transformation in law. From the viewpoint of the Ottoman criminal code, which nourishes on the Islamic heritage, adultery had to bring about a fine, but there were still some cultural forms directed at displaying, which would humiliate adulterers in society without discrimination between men and women. With the Tanzimat period, on the other hand, principles of the Western countries became the origin of the modernization of Ottoman law system. This scene influenced the parameters that furnished the juridical content of infidelity in the manner of those extracted from Western law by overlapping with it. This study shall seek to discover the social and legal roots of the modifications regarding adultery and family institution in terms of Ottoman criminal act from the classical age to 1915.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Adultery, Shari’ah, Gender, Penal Code

İhtiras Bağları: Klasik Dönemden 1915’e Osmanlı Toplumunda Zina, Toplumsal Cinsiyet ve Ceza Pratiklerinin Modernleşmesi

Öz

Cinsel bir edim olarak zina hem zinacıya hem de aldatılan kişiye ilişkin hukuksal ve toplumsal algının yeniden şekillenmesinde kayda değer bir rol oynayan çift uçlu bir meseledir. Zina toplumsal bir olgu olmanın yanı sıra bireyleri pozitif hukukun nesnelerine dönüştüren bir süreçtir. Tarih boyunca ülkelerin hukuk gelenekleri çerçevesinde yürürlüğe konulan muhtelif müeyyideler bir yandan zinacıları cezalandırmış, diğer yandan da aile bağlarından doğan hakları ihlal edilenlerin zararlarını tazmin yoluna gitmiştir. Kimi zaman teşhir, şiddet veya idam biçiminde tezahür eden zina cezaları modern hukuk sistemlerinin gelişmesiyle daha seküler bir karakter kazanmıştır. Böylece, Orta Çağ’ın ve erken modern dönemin cinsel suçlar konusundaki katı tutumu hukuktaki dönüşümün bir neticesi olarak tedricen yumuşamıştır. Meseleye büyük ölçüde İslami gelenekten beslenen Osmanlı ceza hukuku açısından bakıldığında, zinaya daha ziyade para cezasıyla mukabele edildiği ancak teşhire yönelik, zinacıları kadın-erkek ayrımı yapmaksızın toplum içinde aşağılayacak birtakım kültürel tahkir mekanizmalarının da uygulamaya konulduğu görülür. Öte yandan, Tanzimat dönemiyle birlikte Osmanlı hukuk sisteminin modernleştirilmesinde Batılı ülkelerin getirdiği temel ilkeler kerteriz alınmaya başlamıştır. Bu durum ise geleneksel Osmanlı hukukunda zinanın yasal içeriğini dolduran başlıca parametrelerin Batı hukukundan iktibas edilenlerle çakışmasına yol açmıştır. Bu çalışma, 1845-1915 yılları arasında Osmanlı ceza hukuku açısından zina ve aile kurumuna ilişkin değişimlerin toplumsal ve hukuksal izlerini sürmeye çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Zina, Şeriat, Topumsal Cinsiyet, Ceza Hukuku

Kaynakça

• B.O.A., A.}MKT.MVL., 1/76, 27 Şevval 1261 (29 Ekim 1845).
• B.O.A., A.}MKT.MVL., 123/100, 25 Cemaziyelahir 1277 (8 Ocak 1861).
• B.O.A., A.}MKT.MVL., 2/94, 19 Şevval 1262 (10 Ekim 1846).
• B.O.A., C..ADL., 19/1161, 8 Safer 1261 (16 Şubat 1845).
• B.O.A., MVL., 68/55, 1 Şaban 1262 (25 Temmuz 1846).
• B.O.A., ŞD., 2818/19, 4 Muharrem 1331 (14 Aralık 1912).
• AKBULUT, İ. (2003). “İslam Hukukunda Suçlar ve Cezalar”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 52(1). ss. 167-181.
• AKGÜNDÜZ, A. (1999). “Kanunnâmelerdeki Ceza Hukuku Hükümleri ve Şer’î Tahlili”, İslami Araştırmalar Dergisi, 12(1) ss. 1-16.
• AKMAN, M. (2005). “Osmanlı Ceza Hukuku Çalışmaları Üzerine Bir İcmal”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5). ss. 489-512.
• AKYAVAŞ, Ragıp, (1950). “Tüyler Ürpertici Bir Ceza: Recim” Resimli Tarih Mecmuası, sayı: 9, ss. 345-347.
• ALİ, Kecia, (2006). Sexual Ethics and Islam Feminist Reflections on Qur’an, Hadith and Jurisprudences. Oxford: Onewold Publications.
• ALYOT, Halim, (2008). Türkiye’de Zabıta: Tarihi Gelişim ve Bugünkü Durum. Ankara: Emniyet Genel Müdürlüğü Yayını.
• AND, Metin, (2009). 16. Yüzyılda İstanbul: Kent-Saray-Günlük Yaşam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• ARPACI, Murat, (2012). “Modernitenin Eşiğinde Toplumsal Cinsiyet Rejimi: Pastoral İktidar, Beden Politikaları ve Evlilik” Doğu Batı: Toplumsal Cinsiyet, 16, sayı: 63, ss. 131-146.
• BEZOUŠKOVÁ, Lenka ve Antonin LOJEK. (2015). “Adultery and Fornication in Historical Perspectives”, The Lawyer Quarterly, 5(4). ss. 261-285.
• BOUHDİBA, Abdelwahab, (1975). Sexuality in Islam. Londra ve New York: Routledge.
• CEZA KANUNNÂME-İ HÜMAYUNU., (1858). İstanbul: Takvimhâne-i Amire.
• ÇABUK, Fehminaz, (2019). “19. Yüzyılda Osmanlı Toplumunda Zina: Bazı Zina Vakalarında İşlenen Cinayetler Üzerine Bir Değerlendirme”, İnsan & İnsan, 7 (23). ss. 1-19.
• DURSTELER, Eric R., (2012). Dönme Kadınlar: Toplumsal Cinsiyet, Kimlik ve Sınırlar (çev. Deniz Koç). İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• EVLİYA ÇELEBİ, (1996). Evliya Çelebi Seyahatnâmesi: Topkapı Sarayı Bağdat 304 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini 1. Kitap (haz. Orhan Şaik Gökyay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• GALLAND, Antoine, (1998). İstanbul’a Ait Günlük Anılar II 1672-1673 (çev. Nahid Sırrı Örik). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• GİDDENS, Anthony, (1992). The Transformation of Intimacy: Sexuality, Love and Eroticism in Modern Societies. Stanford: Stanford University Press.
• HOSSEİNİ, Ziba Mir, (2011). “Criminalizing Sexuality: Zina Laws as Violence Against Women in Muslim Contexts”, Sur: International Journal on Human Rights, 8(15). ss. 7-33.
• KANUNNAME-İ ÂLİ OSMAN: SULTAN SÜLEYMAN DEVRİ, (1913). İstanbul: Ahmed İhsan ve Şurekâsı.
• KORBATİEH, Souha, (2018). “Adultery Laws in Islam and Stoning in the Modern World”, Australian Journal of Islamic Studies, 3(2). ss. 1-20.
• MUTAF, Abdulmecit, (2008). “Teorik ve Pratik Olarak Osmanlı’da Recm Cezası: Bazı Batı Anadolu Şehirlerindeki Uygulamalar”, Turkish Studies, 3(4) ss. 573-597.
• ÖZKORKUT, Nevin Ünal, (2007). “İslam Ceza Hukukunda Kadın”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 56(2). ss. 83-95.
• PEİRCE, Leslie, (2003). Morality Tales: Law and Gender in the Ottoman Court of Aintab. California: University of California Press.
• PETERS, Rudolph, (2005). Crime and Punishment in Islamic Law: Theory and Practice from the Sixteenth to the Twenty-first Century. Cambridge: Cambridge University Press.
• SAMİ, Yaku, (1910). “Zinâ-Adulteré”, İlm-i Hukuk ve Mukyâyese-i Kavânin Mecmuası, 1, (13, 1326). ss. 508-509.
• SELÂNİKÎ MUSTAFA EFENDİ, (1999). Tarih-i Selânikî II (1003-1008/1595-1600) (haz: Mehmet İpşirli). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SEMERDJİAN, Elyse, (2006). “Gender Violence in Kanunnames and Fetvas of the Sixteenth Century”, Beyond the Exotic: Women’s Histories in Islamic Societies (Ed: Amira el-Azhary Sonbol). Cairo: The American University in Cairo Press, ss. 180-197.
• SİLAHDAR FINDIKLILI MEHMED AĞA, (1928). Silahdar Tarihi I. İstanbul: Devlet Matbaası.
• SONBOL, Amira, (1997). “Rape and Law in Ottoman and Modern Egypt”, Women in the Ottoman Empire: Middle Eastern Women in the Early Modern Era (ed. Madeline C. Zilfı). Leiden: Brill, ss. 214-231.
• SONBOL, Amira, (2003). “Rise of Islam: 6th to 9th Century”, Encyclopedia Women & Islamic Cultures: Volume I-Methodologies, Paradigms and Sources (ed. Suad Joseph). Leiden ve Boston: Brill, ss. 3-9.
• ŞENSOY, Naci, (1942). “Zina Cürmü”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 8, (1-2), ss. 73-100.
• TEBY, Karl, (2013). Dersaadet’te Avusturya Sefirleri (çev. Selçuk Ünlü). Konya: Gençlik Kitabevi Yayınları.
• TEMİZ, Yağmur, (2014). “Türk İslam Hukukundan Günümüze Zina”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 5 (2), ss. 489-514.
• THE OTTOMAN PENAL CODE, (1888). (Trans. C. G. Walpole). Londra: William Clowes and Sons.
• TUCKER, Judith E., (1998). In the House of the Law: Gender and Islamic Law in Ottoman Syria and Palestine. California: University of California Press.
• TUCKER, Judith E., (2009). “Law and Gender”, Encyclopedia of the Ottoman Empire (eds. Gábor Ágoston ve Bruce Masters). New York: Facts on File, ss. 325-328.
• ÜÇOK, Coşkun, (1947). “Osmanlı Kanunnamelerinde İslâm Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler III”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4 (1), ss. 48-72.
• WANDA, (1884). Souvenirs Anecdotiques sur la Turquie (1820-1870). Paris: Librairie de Firmin-Didot et C.
• ZARİNEBAF, Fariba, (2010). Crime and Punishment in Istanbul, 1700-1800. Berkeley: University of California Press.
• ZİLFI, Madeline C., (2010). Women and Slavery in the Late Ottoman Empire: The Design of Difference. Cambridge: Cambridge University Press.