Divan Şairlerinin Şiirle İlgili Benzetme ve İstiâreleri

Yıl 2016, Sayı: 7, 1 - 35, 30.10.2016

Yavuz Bayram

https://doi.org/10.18795/ma.60429

Cited By: 2

Öz

Divan şairlerinin poetikalarıyla ilgili çalışmalarda son yıllarda bir artış görülmektedir. Önceleri divan şairlerinin poetikaları konusunda, kendi değerlendirmeleri yerine modern araştırmacıların değerlendirmeleri dikkate alınmaktaydı. Günümüzde söz konusu çalışmaların artmasıyla, divan şairlerinin doğrudan kendi görüş ve değerlendirmeleri esas alınmaya başlanmıştır.

Bu makale ile divan şairlerinin poetikalarının belirlenmesi çalışmalarına bir katkı amaçlanmaktadır. Bunun için doğrudan divan şairlerinin görüş ve değerlendirmeleri esas alınmıştır. Bu bağlamda 16. yüzyılın önemli 11 divan şairi örneklem olarak belirlenmiştir. Söz konusu şairlerin divanları mısra mısra taranmış; elde edilen bilgi ve bulgular sınıflandırılarak değerlendirilmiştir.

Makalenin eksenini, divanı taranan şairlerin şiirle ilgili benzetmeleri oluşturmaktadır. Şüphesiz bu benzetmelerin bir bölümü teşbih, bir bölümü de istiâre yoluyla oluşturulmuştur. Söz konusu benzetmeler, divan şairlerinin şiiri sürekli çiçek, su, inci, meyve, amber gibi olumlu kavram ve ögelerle ilişkilendirdiklerini göstermektedir.

Diğer taraftan makalede yer verilmiş olan örnek şiirler ve bunlara ilişkin değerlendirmeler, divan şairlerinin kendi bakış açıları ve kültürel altyapılarıyla uyumlu bir poetikaya sahip olduklarına işaret etmektedir. Dolayısıyla poetika eksenli çalışmalarda tutarlı sonuçların ortaya konabilmesi için divan şairlerinin görüşlerinin de dikkate alınması zorunlu hâle gelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan Şiiri, Poetika; Teşbih; İstiâre

Kaynakça

• Divan Şiirinde Poetika Eksenli Bazı Çalışmalar
• AÇIKGÖZ, Nâmık (2000). “Klâsik Türk Şiiri Tenkid Terminolojisi ve ‘Âb-dâr’ Örneği”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 2: 149-160.
• AÇIKGÖZ, Nâmık (2006). “ ‘Hayal’den ‘İmge’ye Klasik Türk Şiiri”, Türk Edebiyatı, 397: 8-9.
• AÇIKGÖZ, Namık (2015). “Klasik Türk Poetikası”, Bizim Külliye, 65: 46-49.
• ANDREWS, Walter G. (2006). “Osmanlı Şair Biyografileri (Tezkireler) ve Osmanlı Edebiyat Eleştirisi”, Türk Edebiyatı Tarihi 2, haz. Talât Sait Halman, ss: 117-120, Ankara: KTB Yayınları.
• ARI, Ahmet (2005). “Şeyh Gâlib’in Poetikası”, Osmanlı Araştırmaları (The Journal of Ottoman Studies), XXVI: 51-72.
• AVŞAR, Ziya (1993). “Meşâirü’ş-Şuâra Mukaddemesi’ne Göre Âşık Çelebi’nin Şiir Görüşü”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (4).
• AVŞAR, Ziya (2001). “Divan Şiirinin Poetik Verilerine Yeni Bir Yaklaşım Denemesi,” Hece, Türk Şiiri Özel Sayısı 53-54-55: 323-330.
• AVŞAR, Ziya (2007). “Şairlerin Görüp Unuttuğu Bir Rüya: Belâgat”, Turkish Studies, (Tunca Kortantamer Özel Sayısı II): 161-184.
• AYAN, Hüseyin (1993). “Latîfî’ye Göre Şiir ve Şair”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bişimler Enstitüsü Dergisi, 1: 15-21.
• AYDEMİR, Yaşar (2000). “Bursalı İsmail Hakkı’nın Eserlerinden Hareketle Şiir Görüşü”, I. Uluslararası İsmail Hakkı Bursavî Sempozyumu Bildirileri, ss. 106-121.
• BAYRAM ,Yavuz (2004). “16.Yüzyıl Divan Şiirinde ‘Şiir, Söz ve Şair’le İlgili Anlam Alanları (Kelimeler ve Terkipler)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 15: 53-64.
• BAYRAM, Yavuz (2004). “16.Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin Şiiri Nitelemek Üzere Kullandıkları Sıfatlar”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayınları, 8: 36-53.
• BAYRAM, Yavuz (2005). “16.Yüzyılda Bazı Divan Şairlerinin ‘Şiire ve Okura Dair’ Görüşleri”, Millî Eğitim Dergisi, 68: 79-106.
• BAYRAM, Yavuz (2005). “16.Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin ‘Şaire ve İlhâm’a Dair Görüşleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, 18: 31-68.
• BAYRAM, Yavuz (2014). “16.Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerine Göre Şiirde Gâye”, Mavi Atlas, 3: 1-21.
• BİLKAN, Ali Fuat (1986). “Divan Edebiyatında Tenkid”, Millî Kültür, 54: 10-13.
• COŞKUN, Menderes (2011). “Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine”, Bilig, 56: 57-80.
• ÇAPAN, Pervin (1993). 18. Yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ.
• ÇAVUŞOĞLU, Mehmed (1999). “16. Yüzyılda Dîvan Edebiyatı -Dîvan Edebiyatında Şiir Kavramı”, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, haz. Mehmet Kalpaklı, ss. 208-217, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları.
• ÇETİNDAĞ, Yusuf (2002). “Eleştiri Terimleri Açısından Herat Mektebi Tezkirelerinin Anadolu Tezkirelerine Tesiri”, Bilig, 22: 109-131.
• ÇETİNDAĞ, Yusuf (2002). “Şiir Eleştirisi Açısından ‘Devletşah Tezkiresi’”, Akademik Araştırmalar Dergisi, 13: 187-201.
• ÇETİNDAĞ, Yusuf (2005). “Biyografik Bilgi ve Şiir Eleşirisi Açısından ‘Çehâr Makâle’”, Bilig, 34: 145-169.
• ÇETİNDAĞ, Yusuf (2015). “Divan Şiiri Poetikasında İlham ve Olağanüstülük”, Bizim Külliye, 65: 43-45.
• ÇORAK, Reyhan (2007). “Divan Edebiyatı’nda Estetik Konusunda Yapılan Çalışmalar”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9): 447-466.
• DOĞAN, M. Nur (2007). “Nef’î’nin Şiirinde Poetika ve Sanat Ontolojisi”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Türk-İslam Düşünce Tarihinde Erzurum Sempozyumu, Cilt 2, ss. 411-424, Erzurum.
• DOĞAN, Muhammed Nur (1996). “Fuzûlî’nin Poetikası”, İlmî Araştırmalar, 2: 47-72
• DOĞAN, Muhammed Nur (2002). “Taşlıcalı Yahyâ’nın Yûsuf ü Zelîha’sında Şiirin Şiiri”, Eski Şiirin Bahçesinde, ss. 126-127, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• ERBAY, Nezire (2015). “Klasik Şiirde Kadim Kelamdan ‘Söz’e”, Bizim Külliye, 65: 50-59.
• ERBAY, Nezire (2015). “Klasik Türk Şiirinde Kıt‘a ve Kıt‘alardaki Poetik Söyleyişler”, Curr Res Soc Sci, 1 (3): 52-62.
• ERKAL, Abdulkadir (2009). “Divan Şiirinde Şebistân-ı Hayâl Tarzı Üzerine”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 41: 35-45.
• ERKAL, Abdulkadir (2009). Divan Şiiri Poetikası (17.Yüzyıl), Birleşik Dağıtım: Ankara.
• ERKAL, Abdulkadir (2016). “Divan Şiirine Poetik Yaklaşımlar: Divan Şiirinde Saf Şiir Üslubu”, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 56: 923-939.
• GÜR, Nagihan (2009). Latîfî’nin Eleştirel Perspektifinden Osmanlı Divan Şiirinin Poetikası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Bilkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• İSEN DURMUŞ, Tuba Işınsu (2007). “Fahriyeler Işığında Osmanlı Şiirinde İdeal Şairin Portresi”, Bilig, 43: 107-116.
• KAPLAN, Mahmut (2001). “Sebk-i Hindî Şairlerinden Fehim, İsmetî, Nâilî ve Neşâtî’nin Divanlarına Göre Şair ve Şiir Hakkındaki Görüşleri”, Hece, Türk Şiiri Özel Sayısı (53-54-55).
• KAPLAN, Mahmut (2010). Baki Güzellik-Aşk-Şiir, Ankara: Öncü Kitap.
• KAYA, Bayram Ali (2012). “Necati Bey’in Şiir Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 27: 143-218.
• KAZAN, Şevkiye (2004). “Divan Şiirinde Önemli Bir Leitmotif: Sühan Redifli Şiirler”, Çankaya Üniversitesi Journal of Art and Science, 2(2): 75-104.
• KILIÇ, Filiz ve Muhsin, MACİT (1992). “Divan Edebiyatında Poetika Denemeleri Tezkire Önsözleri”, Yedi İklim, 3: 28-33.
• KILIÇ, Filiz (1998). XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KILIÇ, Mahmut Erol (2009). Sûfî ve Şiir: Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, İstanbul: İnsan Yayınları.
• MENGİ Mine, (2000), “Divan Şiir Dilindeki Mana, Mazmun, Nükte Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Divan Şiiri Yazıları, ss. 30-44, Ankara: Akçağ Yayınları.
• OKUYUCU, Cihan (2010). Divan Edebiyatı Estetiği, İstanbul: Kapı Yayınları.
• ÖZTOPRAK, Nihat (2005). “Rûhî’nin Şiir Anlayışı”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 12: 101-136.
• ÖZTOPRAK, Nihat. (2006), “Rûhî’nin Şair Anlayışı”, Osmanlı Araştırmaları, XXVII: 93-122.
• SARAÇ M. A. Yekta, (2000). “Klâsik Türk Edebiyatında Manada Orijinallik Meselesi”, Journal of Turkish Studies, 24(1): 229-235.
• SAYAK, Bülent (2016). “Nedim ve Orhan Veli Üzerine Karşılaştırmalı Bir Okuma -İfade Arayışı Üzerine Poetik Notlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42): 362-367.
• SAZYEK, Hakan (2001). Şiir Üzerine Şiirler, İstanbul: Perşembe Kitapları.
• ŞENÖDEYİCİ, Özer (2006). “Nef’î’nin Bir Şiirinden Hareketle Divan Şiirinde Söz Kavramı”, Eğitim Dergisi, 77-78: 65-69.
• ŞENTÜRK, Ahmet Atilla (2007). “Klâsik Şiiir Estetiği”, Türk Edebiyatı Tarihi I, haz. Talât Sait Halman vd., ss. 361-402, İstanbul: KTB Yayınları.
• ŞENTÜRK Ahmet Atilla (2006). “Klasik Şiir Estetiği”, Türk Edebiyatı Tarihi, ed. Talat Sait Halman, ss. 349-390, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• TARLAN, Ali Nihad (1990). “Divân Edebiyatında San’at Telâkkisi”. Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan’ın Makalelerinden Seçmeler, haz. Müjgan Cunbur, 45: 70-80, Ankara: AKM Yayını.
• TILFARLIOĞLU, Musa (2016). “Edirneli Şevkî’nin Şair Anlayışı”, Asia Minor Studies, 4(7): 224-239.
• TOLASA, Harun (1982). “Divan Şairlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve Değerlendirmeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, ss. 15-46, İzmir: Ege Üniversitesi SBE Yayınları.
• TOLASA, Harun (1999). “Klasik Edebiyatımızda Divan Önsöz (Dîbâce)leri; Lâmi’î Divanı Önsözü ve (Buna Göre) Divan Şiiri Sanat Görüşü”, Journal of Turkish Studies, 3: 385-402.
• TOLASA, Harun (2002). Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre. 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TÖKEL, Dursun Ali (2003). “Divan Edebiyatında Eleştiri”, Hece Eleştiri Özel Sayısı, 77-78-79: 15-47.
• TUNÇ, Semra (2000). “Muhibbî Dîvânında Şiir ve Şair ile İlgili Değerlendirmeler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 7: 265-283.
• ÜNVER, İsmail (2002). “Divan Edebiyatında Şiir Dili”, Türkbilig, 3: 225-232.
• YILDIZ, Sümeyye (2012). “Osman Nevres’in Güzelliğe, Şiire ve Şaire Bakışı”, Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(21): 240-248.
• Örnek Metinlerin Alındıkları Divanlar
• Amrî Divanı (1970). haz. Mehmed Çavuşoğlu, İstanbul: İÜEF Yayınları.
• Bâkî Hayatı ve Şiirleri (1935). haz. Saadettin Nüzhet Ergun, İstanbul: Bozkurt Matbaası.
• Fuzûlî Divanı (1990). haz. Kenan Akyüz, Süheyl Beken, Sedit Yüksel, Müjgân Cunbur, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hayâlî Divanı (1992). haz. Ali Nihad Tarlan, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Hayretî Divanı (1981). haz. Mehmed Çavuşoğlu- M. Ali Tanyeri, İstanbul: İÜEF Yayınları.
• Helâkî Divanı (1982). haz. Mehmed Çavuşoğlu, İstanbul: İÜEF Yayınları.
• Muhibbî Divanı (1987). haz. Coşkun Ak, Ankara: KTB Yayınları.
• Nev‘î Divanı (1977). haz. Mertol TULUM-M.Ali TANYERİ, İstanbul: İÜEF Yayınları.
• Usûlî Divanı (1990). haz. Mustafa İSEN, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Vasfî Divanı (1980). haz. Mehmed ÇAVUŞOĞLU, İstanbul: İÜEF Yayınları.
• Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı (1977). haz. Mehmed ÇAVUŞOĞLU, İstanbul: İÜEF Yayınları.
• Yararlanılan Diğer Kaynaklar
• BAYRAM, Yavuz (2001). Çiçeklerle Diğer Bitkilerin Divan Şiirine Yansımaları ve Anlam Çerçeveleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), OMÜ Sosyal Bilimler Entitüsü, Samsun.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1998). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• ONAY, Ahmet Talât (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmûnlar, haz. Cemal KURNAZ, Ankara: TDV Yayınları.