Trabzon Yöresi Yorgancılık Mesleğinde Sözlü Kültürün ve Türk Motiflerinin İzleri

Yıl 2016, Sayı: 7, 36 - 54, 30.10.2016

Fatma Yıldırmış

https://doi.org/10.18795/ma.91143

Cited By: 2

Öz

İhtiyacın estetiğe dönüşmesi sonucu oluşan el sanatları, Türk kültür tarihi içinde önemli bir yere sahiptir. Her bir el sanatı, Türk kültür kodu taşımakla birlikte geleneğin içinde sözlü kültürde yaşaması açısından halkbilimin de çalışma sahasına girmiştir. Bir el sanatı olan yorgancılık, Anadolu’nun birçok şehrinde icra edilmektedir ve Trabzon da bu şehirlerden biridir. Trabzon, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve böylece kültürel yönden zenginleşmiştir. Bu çalışmada Trabzon yöresinde icra edilen yorgancılık el sanatı üzerinde durulmuş, sanatın gelenekteki ve sözlü kültürdeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır. Yorgancılık el sanatı ve mesleği, Trabzon’da uzun yıllar canlılığını korumuş; fakat günümüzde yok olmaya yüz tutmuş mesleklerden biri haline gelmiştir. Yünden yapılan yorganların kullanımının giderek azalması ve yerini fabrikasyon ürünlere bırakması, bu mesleğe olan rağbeti de azaltmıştır. Nitekim yorgancıların yetiştirecek çırak bulamamaları bu durumu gözler önüne sermektedir. Yorgancılık mesleği, yapımında kullanılan malzemelerden desenlerine, motiflerine kadar Türk kültürünün özelliklerini taşımakla birlikte mani, atasözü, fıkra, bilmece gibi sözlü kültür ürünlerinde varlığını koruması yönüyle dikkate değerdir.

Anahtar Kelimeler

El sanatı, Trabzon; Yorgancılık; Gelenek; Sözlü kültür

Kaynakça

• AKGÜN, Banu (2008). “Türk Süsleme Sanatında Hatailer”, 38. ICANAS, 1(1): 45-59, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• AKGÜN, Necmettin (2000). “Trabzon Gümrüğünde İktisadi Faaliyetler (1750-1800) I”, OTAM Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 11: 1-21.
• AKSOY, Mustafa (2008). “Kültür Sosyolojisi Açısından Halı-Kilim Sanatı ve Etnografik Eserlerdeki Damgaların Dili”, 38. ICANAS, 1 (1): 75-120, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• ARSEVEN, Celal Esad (1950). Sanat Ansiklopedisi, Cilt 4, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• ATAY, Mehmet (1947). “Trabzon Folklorunda Fındık 1”, İnan Dergisi, 30: 13-14.
• AYGÜN, Necmettin (2008). “XIX. Yüzyılın Ortalarında Trabzon’da Sosyal ve İktisadi Yapı”, Karadeniz Araştırmaları, 5(17): 75-111.
• Başlangıcından Bugüne On Bin Türk Motifi Ansiklopedisi (1986). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BAŞGÖZ, İlhan (1993). Türk Bilmeceleri 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• BOSTAN, M. Hanefi (2002). XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisadi Hayat, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• CİRAVOĞLU, Tevfik Vural (2009). Trabzon Folkloru, İstanbul: Türkmenler Matbaacılık.
• ÇELİK, Ali (2005). Mânilerimiz ve Trabzon Mânileri, 1. Baskı, Ankara: Akçağ Yayınları.
• ÇELİKER, Deniz ve Filiz Nurhan ÖLMEZ (2012). “Burdur İlinde Yorgancılık Sanatı”, SDÜ Arte-Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 5(10): 122-138.
• DİŞÇİ, Öznur (2014). “Yorgan Motiflerinin İsimleri”, Kültürümüzde İsim, ed. Emine Gürsoy Naskali ve Hilal Oytun Altun, 1: 1-18.
• DUMAN, Mustafa (2011). Trabzon Halk Kültürü, 1. Baskı, İstanbul: Heyamola Yayınları.
• DUVARCI, Ayşe (2008). “Kaybolan Bir Kültür Yorgan ve Yorgancılık Halk Bilimsel Bir Yaklaşım”, 38. ICANAS, 2 (2): 507-516, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
• EMİR, Osman (2011). Prehistorik Dönemden Roma Dönemine Kadar Trabzon ve Çevresi, 1. Baskı, Trabzon: Serander Yayınları.
• GOLOĞLU, Mahmut (2000). Trabzon Tarihi (Fetihten Kurtuluşa Kadar), 1. Baskı, Trabzon: Serander Yayınları.
• KEMER, Gözde ve Sema ETİKAN (2014). “Niğde İli Kemerhisar Beldesinde Yorgancılık”, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 3(1): 25-36.
• Komisyon (2014). Yaşayan El Sanatlarımız, Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• KOYUNCU, Ayşegül (2005). “Burdur’da Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kimi Meslekler”, I. Burdur Sempozyumu, ss. 29-38, Burdur: Fakülte Kitap Evi Baskı Merkezi.
• Meydan Larousse Büyük Lugat ve Ansiklopedi (1973). c: 20, İstanbul: Meydan Yayınevi.
• OKAN, Taner ve diğerleri (2012). “Türkiye’de Toprak Kullanma ve Koruma Kültürü”, Acta Turcıca, 1: 119-131.
• ÖGEL, Bahaeddin (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş 3, 4. Baskı, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ŞENOCAK Ebru (2007), “Türk Halk Kültüründe ve Mitolojik Bağlamda Üzümün Yeri”, Millî Folklor, 76: 164-172.
• Türkçe Sözlük (2005). 10. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ÜÇÜNCÜ, Kemal (2007). “Trabzon Yöresi Sözlü Kültür/Tarih Malzemesinin Trabzon Tarih Araştırmaları İçin Kaynak Olarak Durumu ve Önemi”, Türk Dünyası Araştırmaları, 170: 171-172.
• ÜÇÜNCÜ, Kemal (2011). “Trabzon ve Yöresi Yaylacılık Geleneği Üzerine Bir Değerlendirme”, Uluslararası Trabzon ve Çevresi Kültür ve Tarih Sempozyumu, 1. Baskı, 2: 181-196, Trabzon: Eser Ofset Matbaacılık.
• YOLCU, Mehmet Ali (2014). “Nevşehir’de Yaşayan Geleneksel Mesleklerin Değişim ve Dönüşümü”, Turkish Studies, 9(2): 1719-1738.
• Kaynak Kişiler
• KK 1: Mahmut Balaban, Trabzon 1968, ilkokul mezunu, esnaf. (Görüşme tarihi 20.06.2016)
• KK 2: İbrahim Saraç, Sürmene 1950, ilkokul mezunu, esnaf. (Görüşme tarihi 20.06.2012)
• KK 3: Fatma Tomar, usta öğretici. (Görüşme tarihi 28.06.2016)