On Words Related to Death in Uighur Proverbs

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 1, 48 - 66, 30.04.2018

Neşe Harbalioğlu

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.418504

Öz

The proverbs,
which have an important place in the realization of cultural transfer and
sharing knowledge and experiences, were born of thoughts based on experiences
and observations. All beings and events that have an important place in social
life, find a place in proverbs. Death in this context also found its place in
Uighur proverbs. Death-related words can be categorized as words used for the
deceased person, verbs related to death, words related to death time, words
related to the burying of dead, and words related to life after death. Many
words related to death are used in Uighur proverbs. Death-related words do not
only indicate how much the death took place in the observations of the Uyghur
community, but also reflect their worldview of death.

Anahtar Kelimeler

Uighurs, New Uighur Turkish, Proverb, Death

Uygur Atasözlerinde Ölüm ile İlgili Sözcükler Üzerine

Öz

Kültürel
aktarımın gerçekleşmesinde, bilgi ve deneyimlerin paylaşılmasında önemli bir
yeri olan atasözleri, deneyimlere ve gözlemlere dayalı düşüncelerden doğmuştur.
Toplumsal yaşantı içinde önemli bir yer edinen tüm varlıklar ve olaylar,
atasözlerinde kendine bir yer bulur. Bu bağlamda ölüm de Uygur atasözlerinde
kendine yer bulmuştur. Ölüm ile ilgili sözcükleri ölen kişi için kullanılan
sözcükler, ölüm ile ilgili eylemler, ölüm zamanı ile ilgili sözcükler, ölünün
gömülmesi ile ilgili sözcükler ve ölüm sonrası hayat ile ilgili sözcükler
şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Uygur atasözlerinde ölüm ile ilgili pek çok
sözcük kullanılmaktadır. Ölüm ile ilgili sözcükler, ölümün Uygur toplumunun
gözlemlerinde ne kadar yer edindiğini göstermekle kalmaz, aynı zamanda onların
ölüm ile ilgili dünya görüşünü de yansıtır.

Anahtar Kelimeler

Uygurlar, Yeni Uygur Türkçesi, Atasözü, Ölüm

Kaynakça

• AKSAN, Doğan (1995). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• AKSAN, Doğan (2004). Türkçenin Sözvarlığı, Ankara: Engin Yayınevi.
• AKSOY, Ömer Asım (1988). “Atasözleri, Deyimler”, Tük Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1962, ss. 131-166.
• AKSOY, Ömer Asım (1993). Atasözleri ve Deyimler I Atasözleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• ALKAYA, Ercan (2001). “Tatar Türkçesindeki Dil ve Söz ile İlgili Atasözleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(2): 55-76.
• ALTAYLI, Seyfettin (2010). “Atasözü ve Deyimler Arasındaki Farklar”, Karadeniz Araştırmaları, 25: 125-134.
• ATAR, Fahrettin (2010). “Şehid”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 38, ss. 428-431, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• BENVENISTE, Emile (1995). Genel Dilbilim Sorunları, çev. Erdim Öztokat, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BİRAY, Nergis (2013). “Kazak Türklerinde Ölümle İlgili Kelime, Kelime Grubu ve Deyimlerden Hareketle Ölüm Kavramı”, Prof. Dr. Abdurrahman Güzel Armağanı, ed. Doç. Dr. C. Demir, Yrd. Doç. Dr. H. Parlakyıldız, ss. 353-371, Ankara: Akçağ Yayınları.
• BOZKURT, Nebi (2004). “Mezarlık”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 29, ss. 519-522, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• CHOMSKY, Noam (2001). Dil ve Zihin, Ankara: Ayraç Yayınları.
• ÇOBANOĞLU, Özkul (2004). Türk Dünyası Ortak Atasözleri Sözlüğü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• ÇOTUKSÖKEN, Yusuf (2004). Türkçe Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, İstanbul: Toroslu Kitaplığı.
• DEMİRCİ, Kürşat (1993). “Cenaze”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 7, ss. 353-354, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• DEMİRCİ, Kürşat (2001). “Kabir”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 24, ss. 33-35, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• DİLÇİN, Cem (1983). Türkiye Türkçesinin Sözvarlığı ve Tarihsel Sözlüğü, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• DOĞAN, Levent (2009). “Uygur Atasözlerinde Yüceltilen Değerler”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1): 87-104.
• DUMAN, Mustafa (2012). “Türk Atasözlerinde Ölüm”, Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı, ed. Alimcan İnayet ve Zeki Kaymaz, ss. 97-108, İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• EMET, Abliz (2001). Uyğur Xelq Maqal-Temsilliri İzahliq Luğiti, Kaşgar: Kaşgar Uygur Neşriyatı.
• ERGAT, Emir Ali (2008). Felsefede Dil, Düşünce ve Varlık İlişkisi-J. Locke ve G. Berkeley Örneği-. İstanbul: Birey Yayıncılık.
• ERGUN, Pervin (2013). “Türk Kültüründe Ölümle İlgili Bazı Terimler”, Millî Folklor, 100: 134-148.
• ERSOY, Ruhi (2014). “Türklerde Ölüm ve Ölü ile İlgili Rit ve Ritüeller”, Millî Folklor, 54: 86-101.
• GÜNER DİLEK, Figen (2007). “Altay Türkçesinde Ölüm Kavramını Anlatan Sözler ve Söz Kalıpları”, Bilig, 42: 177-190.
• HARMAN, Ömer Faruk (1993). “Cehennem”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 7, ss. 225-226, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İBRAHİM, Sıdıqcan (2004). “Uyğur Xelq Maqal-Temsilliride Eks Etken Ayallar Heqqidiki Qaraşlar”, Şincañ Pédagogika Univérsitéti İlmiy Jurnili, 1: 35-37.
• KARAMAN, Ahmet (2016). “Uygur Atasözlerinde Kadın”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 41: 93-111, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KESKİN, Mehmet (2002). “Kefen”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 25, ss. 184-185, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• KILAVUZ, Ahmet Saim (1991). “Azrâil”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 4, ss. 350-351, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• MEHMUT, Ababekri (2006). “Uyğur Xelq Maqal-Temsilliridiki Balilar Terbiyisi Toğrisida”, Xoten Pédagogika Aliy Téxnikomi İlmiy Jurnili, 3: 49-51.
• NECİPOVİÇ NECİP, Emir (1995). Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü, çev. İklil Kurban, Ankara: TDK Yayınları.
• ÖGER, Adem (2013). Uygur Türklerinde Törenler ve Bayramlar, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ÖGER, Adem ve Alimcan İNAYET (2013). “Uygur Türklerinde Ölüm ile İlgili İnanış ve Adetler”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 1(2): 49-64.
• ÖZKIRIMLI, Atilla (1994). Dil ve Anlatım, Ankara: Ümit Yayıncılık.
• ÖZTOPÇU, Kurtuluş (1992). Uygur Atasözleri ve Deyimleri, İstanbul: Doğu Türkistan Vakfı Yayınları.
• QURBAN, Abla (2008). “Uyğur Xelq Maqal-Temsilliridiki İctimaiy Exlaq Köz Qaraşliri Heqqide Qisqiçe Mulahize”, Qeşqer Pédagogika İnstitüti İlmiy Jurnili, 2: 49-53.
• RAHMAN, Abdukerim (1996). Uygur Folkloru, çev. Soner Yalçın ve Erkin Emet, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• REHİM, Mehemmet (1979). Uyğur Xelq Maqal-Temsilliri, Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• SADIK, Mehemmetcan (1995). Uyğur Xelq Éğiz Edebiyati Heqqide. Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• SAĞLAM, Musa Yaşar (2001). “Atasözleri ve Deyimlerde İmgelem”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 18(I): 45-51.
• SEPER, Sulayman ve Nesirulla YOLBOLDİ (2002). Hazirqi Zaman Uyğur Tili (Tüzitilgen Nusqisi), Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.
• ŞAHİN, M. Süreyya (1992). “Cennet”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 7, ss. 374-376, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• TOPALOĞLU, Bekir (1988). “Âhiret”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 1, ss. 543-548, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• TOPALOĞLU, Bekir (1993). “Cennet”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 7, ss. 376-386, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• TOPALOĞLU, Bekir (2002). “Kıyamet”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 25, ss. 516-522, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• TOPRAK, Süleyman (2001). “Kabir”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 24, ss. 37-38, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• TOSUN, İlker (2017). “Tuvacada Ölümle İlgili Örtmeceler”, Tuva Araştırmaları Tuvaca Varyantların Belgelenmesi ve Tanımlanması, ss. 165-184, Ankara: Grafiker Yayınları.
• TUNÇ, Cihat (1994). “Ecel”, İslâm Ansiklopedisi, Cilt 10, ss. 380-382, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük, Ankara: TDK Yayınları.
• WEIN, Hermann (1959). Tarih, İnsan ve Dil Felsefesi Üzerine Altı Konferans, çev. İsmail Tunalı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• YAKUB, Abliz ve Ğenizat ĞEYURANİ (1999). Uyğur Tiliniñ İzahliq Luğiti, Ürümçi: Şincan Halk Neşriyatı.