Equivalence Of T-, K- In Turkish Language

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 262 - 281, 28.10.2018

Cihangir Kızılözen

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.456710

Cited By: 3

Öz

In some Turkic dialects there are several words beginning with t- which
occur as words beginning with k- in other Turkic dialects without difference in
their senses. Phonetic values of the interchangeable t and k consonants are
different. However, in the words we have identified, they are in equal state
since they replace each other without changing the senses of the words. Up to
now, the problem of initial t- / k- has not been dealt with in Turkic studies
and in phonetic classification of the Turkic dialects. This study, examining
modern and historical Turkic dialects, discusses t- / k- correspondence as it
is observed in the words such as top
/ kop “many, much”, kay- / tay- “to slide”. This study tries to answer the question of the
source of this correspondence. In this respect, the occurences of the words
displaying t- and k- in modern languages are reanalyzed in middle and early
Turkic resources. Words having t- and k- forms in the contemporary varieties of
Turkish language also have two forms in historical Turkic sources and this
traces the problem back to the Pre-Turkic. In order to identify whether t-
forms or k- forms are original phonemes, the traces of this words in the Altaic
languages are investigated. Hence the study which began with evaluation of the
initial t- / k- in modern Turkish, through middle and early Turkic, extended to
Pre-Turkic.

Anahtar Kelimeler

Turkish dialect, equivalence of t-, k- consonants, equivalence consonant in Turkish

Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği

Öz

Kimi Türk lehçelerinde t- ile başlayan
birkaç sözcüğün anlam değişimine uğramadan başka lehçelerde k- ile başladığı
görülüyor. Birbirlerinin yerine geçen t ve k ünsüzlerinin sesbirim değerleri
farklıdır. Ancak tespit ettiğimiz sözcüklerde birbirlerinin yerine
geçtiklerinde herhangi bir anlam değişikliğine neden olmadıklarından birbirinin
dengi konumundadırlar. Günümüze değin Türk lehçeleri üzerine yapılan
çalışmalarda, Türk lehçelerinin fonetik sınıflandırılmalarında söz başı t-/k-
sorununa değinilmemiştir. Bu incelemede Türkçenin çağdaş ve tarihî lehçeleri
göz önünde bulundurarak top/kop “çok”; kay-/tay- “kaymak” gibi sözcüklerde
görülen t- / k- denkliği üzerinde durulmuştur. Bu denkliğin nasıl ortaya
çıktığı sorusu yanıtlanmak istenmiştir. Bu doğrultuda çağdaş Türk lehçelerinde
t-li ve k-li biçimleri olan sözcüklerin eski ve orta dönem Türk kaynaklarındaki
kullanımları gözden geçirilmiştir. Günümüz Türk lehçelerinde
t-li ve k-li biçimleri olan
sözcüklerin tarihî Türk kaynaklarında da iki biçimli kullanımı bu sorunun Ön
Türkçeye kadar uzandığını gösteriyordu. Söz başı t- / k- ünsüzlerinden
hangisinin özgün, hangisinin ötekinden çıktığı sorusunu yanıtlamak için Türk lehçelerinde
t-li ve k-li biçimleri olan sözcüklerin Altay dillerindeki izleri araştırıldı.
Böylece Türkçe üzerinde başladığımız söz başı t-/k- sorununun incelenmesi, orta
ve eski Türkçe üzerinden Ön Türkçeye kadar uzanmış oldu.  

Anahtar Kelimeler

Türkçede ses denklikleri, t- k- ses denkliği, Türk lehçeleri

Kaynakça

• Arat, Reşit. Rahmeti (1953). Türk Şivelerinin Tasnifi, Türkiyat Mecmuası X (59-139), İstanbul. Ariyanpu Kaşani, Menuçehr (2005). فرهنگ ریشه های هند و اورپایی زبان فارسی (Fars Dilinin Hint-Avrupa Kökenliler Sözlüğü), Cehâd-é Dânéşgâh-î Yay., İsfahan.Baskakov, N. A. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, (Çev. İsmail Kaynak, Mecit Doğru), Türk Kültür Bakanlığı Yay. Ankara.Clauson, Sır Gerhard (972). An Etymological Dictionary Of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford.Derleme Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara, 2009.Erarslan, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara 2012.Ercilasun, Ahmet B., Ziyat, Akkoyunlu 2015. Kâşgarlı Mahmut Dîvânu Lugât’it-Türk, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara. Januzakov, T. (2008). Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi (Kazak Dilinin Açıklamalı Sözlüğü), Dayk Yayınlar, Almatı.Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (Yayına Hazırlayan: A. B. Ercilasun), Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1991.Koltsa, E. K.; G. A. Gadjieva (1991). Gagauz Türkçesi Sözlüğü, Kültür Bakanlığı, Ankara.Kyýasowa, G.; A. Geldimyradow; H. Durdyýew (2016).Türkmen Dilinin Düşündirişli Sözlüğü, Aşkabat. Moîn, Mohammed (2002). Ferheng-e Moin (Moin Sözlüğü), Edenâ Yay. Tahran.Naskali Gürsoy Emine: Viktor Butanayev; Almagül İsina; vb. (2007). Hakas Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara. Naskali Gürsoy, Emine; Muvaffak Duranlı (1999). Altay Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara. Nourai, Ali (2013). An Etymological Dictionary of Persian , English and other Indo-European Languages.Orucov, Eliheyder; Behruz Abdullayev; Nergiz Rehimzadeh (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügati, Baku.Serebrennikov, B. A.; N. Z. Gadjieva (2011). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihi Grameri, Türkçeye Çev.: Tevfik Haciyev, Mustafa Öner, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.Starostin, S. A.; A. V. Dybo, O. A. Mudrak (2003). An Etymological Dictionary of Altaic Languages.Tarama Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara, 2009Toparlı, Recep; Hanifi Vural; Recep Karaatlı (2014), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara.Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara, 1998. Yudahin, K. K. (2011). Kırgız Sözlüğü, Türk Dilo Kurumu Yay. Ankara.