Studies on the Plates and Signs Hung on Commercial Places During the Late Ottoman Period

Yıl 2019, Cilt: 7 Sayı: 1, 211 - 229, 01.05.2019

Murathan Keha

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.533513

Öz

Osmanlı’nın Son Döneminde Ticari Mekânlara Asılan Levha ve Alametlere Dair Yapılan Çalışmalar

Öz

Osmanlı Devleti
kurulduğu günden itibaren gerek hukukî, gerek sosyal ve gerekse ticarî
faaliyetlerini iki temel üzerine kurmuştur. Bunlardan ilki “töre” de denilen ve
kökleri Orta Asya’da Ata Oğuz’a kadar uzanan örfî, yani yazısız hukuk; ikincisi
ise İslamiyet’in kabulüyle beraber hayatın her alanında uygulanmaya başlayan
Şer’i, yani yazılı hukuktur. Özellikle ticareti hayatında her iki hukukun da
etkisi ile Osmanlı Devleti Avrupa tarzı ticaretten çok farklı bir ticaret
biçimi benimsemiştir. Devlet gerekirse ticarete müdahale ederek, zenginliğin
tek elde toplanmasını ve sosyal dengeyi bozacak biçimdeki sermaye birikiminin
önüne geçmiştir. Ancak, devlet güçten düşüp, Avrupa’nın üstünlüğünü tanımaya ve
aradaki farkı kapatabilmek için Batılılaşmaya başlayınca işler değişmiştir.
Özellikle Tanzimat sonrasında Avrupalı devletler gerek kendi sermaye sahipleri
gerekse içerideki ecnebiler vasıtasıyla ticarete dâhil olmuş ve bu sayede
önceleri “Osmanlı” olan ticaret de “Avrupaî” bir tarzda yapılır hale gelmiştir.

Ecnebilerin
Osmanlı ülkesinde ticarethaneler kurması ticaretin sadece ruhunu değil, formunu
da değiştirmiştir. Özellikle perakende sektörüne de giriş sağlandıktan sonra
tüm dükkân, mağaza ve ticarethaneler Avrupaî bir şekle bürünmüştür. Daha önce
Osmanlı’da olmayan, ticarethanelere “levha ve tabela” asma işi de bunlardan
biridir. Ancak bu levha ve tabelalar sadece hukuki ve mali olarak değil,
içeriği yüzünden sosyal olarak da bir takım sıkıntılar ortaya çıkarmış ve
bunların düzeltilmesi için çeşitli çalışmalar yapılmıştır.

Bu çalışmalardan
biri de Dersaadet Ticaret ve Ziraat ve Sanayi Odası tarafından ilk adımı atılan
ve uzun bir süreçten sonra çözüme kavuşturulan “Erbab-ı Ticaret Ve Sanayi ile
Esnaf Dükkân ve Mağaza ve Fabrikaları ve Saire Vaz' ve Ta’lik Olunan Levha ve
Alametlere Dair Nizamname”dir.

Anahtar Kelimeler

Alamet-i Farika, Levha, Dersaadet Ticaret Odası, Nizamname

Kaynakça

• BEO. 4362-327130 (21 Şaban 1333, 21 Haziran 1331, 4 Temmuz 1915)
• DH. EUM. 2.Şb. 11-15/3 (21 Şaban 1333, 21 Haziran 1331, 4 Temmuz 1945)
• DH. EUM. 2. Şb. 11-15/23 (24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
• DH. EUM. KLU. 15-54 (24 Şaban 1333, 24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
• DH. EUM. MTK. 80-48 (24 Şaban 1333, 24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
• DH. MB. HPS. 155-7 (30 Şaban 1333, 30 Haziran 1331, 13 Temmuz 1915)
• DH. MB. HPS. 155-9/1 (24 Şaban 1333, 24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
• DH. MB. HPS. 155-9/3 (18 Şaban 1333, 18 Haziran 1331, 1 Temmuz 1915)
• DH. MKT. 1507/98 (29 Şaban 1305, 10 Mayıs 1888)
• DH. MKT. 1782-108/1-2 (7 Teşrinisani 1306, 19 Kasım 1890)
• DH. UMVM. 85-65/1-9 (24 Şaban 1333, 24 Haziran 1331, 7 Temmuz 1915)
• DH. UMVM. 85-65/3-5 (18 Şaban 1333, 18 Haziran 1331, 1 Temmuz 1915)
• DH. UMVM. 85-65/7 (30 Şaban 1333,30 Haziran 1331, 13 Temmuz 1915)
• DH. UMVM. 106-44/1-3 (30 Şaban 1333,30 Haziran 1331, 13 Temmuz 1915)
• İ.DUİT 79-35/1 (18 Şaban 1333, 18 Haziran 1331, 1 Temmuz 1915)
• İ.DUİT 79-35/2 (10 Şaban 1333, 10 Haziran 1331, 23 Haziran 1915)
• İ.DUİT 79-35/3 7 Şaban 1333, 7 Haziran 1331, 20 Haziran 1915)
• MV. 241-4/2 (10 Şaban 1333, 10 Haziran 1331, 23 Haziran 1915)
• ŞD. 2569-009/13 (29 Ramazan 1306, 17 Mayıs 1305, 29 Mayıs 1889)
• ŞD. 2569-009/15 (13 Muharrem 1307,28 Ağustos 1305, 9 Eylül 1889)
• ŞD. 2569-009/17 (29 Ramazan 1306, 17 Mayıs 1305, 29 Mayıs 1889)
• ŞD. 2569-009/19 (17 Muharrem 1308, 21 Ağustos 1306, 2 Eylül 1890)
• ŞD. 2568-009/25 (7 Safer 1308, 9 Eylül 1306, 22 Eylül 1890)
• ŞD. 2569-009/46 (12 Zilkade 1306, 28 Haziran 1305,10 Temmuz 1889)
• ŞD. 2568-009/50 (24 Kânunuevvel 1306, 5 Ocak 1891)
• ŞD. 2568-009/52 (1 Safer 1307, 14 Eylül 1305, 26 Eylül 1889)
• ŞD. 2568-009/58-59 (1 Ağustos 1306, 13 Ağustos 1890)
• ŞD. 2568-009/60 (16 Muharrem 1308, 20Ağustos 1306, 1 Eylül 1890)
• ŞD. 2568-009/62 (26 Muharrem 1308, 30 Ağustos 1306, 11 Eylül 1890)
• ŞD. 2568-009/64 (22 Muharrem 1308, 26 Ağustos 1306, 7 Eylül 1890)
• Y..A..RES 39/27 (02 Zilhicce 1304, 21 Ağustos 1887)
• AKYÜZ, Yahya (2012). Türk Eğitim Tarihi, Ankara.
• ARSEVEN, Haydar (1950). “Alametifarika Hakkının Mahiyeti Gayri Kanuni Rekabetle Münasebeti ve Doğumu”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, c. 16, S. 34, s. 822-893, İstanbul.
• BALIKHANE NAZIRI Ali Rıza Bey (Tarihsiz). Bir Zamanlar İstanbul, İstanbul.
• ÇAĞATAY, Neşet (1989). Bir Türk Kurumu Olarak Ahilik, Ankara.
• GÜLLÜLÜ, Sabahattin (1977). Ahi Birlikleri, İstanbul.
• GÜLSOY, Ufuk ve Bayram NAZIR (2009). Türkiye’de Ticaretin Öncü Kuruluşu Dersaadet Ticaret Odası, İstanbul.
• KORALTÜRK, Murat (2002). Türkiye'de Ticaret ve Sanayi Odaları, İstanbul.
• NAZIR, Bayram (2011). Dersaadet’te Ticaret, İstanbul.
• ŞİMŞEK, Muhittin (2002). TKY ve Tarihteki Bir Uygulaması Ahilik, İstanbul.
• ZEYTİNOĞLU, Erol; PUR, Necla (1992). İstanbul Ticaret Odası’nın Yüz Yılı, İstanbul.