İstanbul, Kahire ve Beyrut Üçgeninde Firarî Bir Osmanlı Polisi

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 2, 323 - 342, 27.10.2020

Ahmet Yüksel

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.748463

Öz

Osmanlı polis müessesesinin taşrada teşkilatlanıp yaygınlaşması 1880’li yıllar itibariyle gerçekleşmiştir. Bu çalışma o teşkilatın mensuplarından birisinin son derece ilginç ve bir o kadar da heyecanı yüksek hikayesini konu edinmektedir. I. Dünya Savaşı’nın hemen arifesinde Ali Rıza isimli ve Aydın Vilayeti’ne bağlı İzmir’de görevli üçüncü sınıf bir polis komiseri rüşvet suçlamasıyla meslekten atılınca soluğu Mısır’da almıştır. Giderken beraberinde üzerine zimmetli devlet eşyalarını da götürdüğü iddiasıyla Osmanlı yönetimi Ali Rıza Efendi’nin peşine düşmüştür. O şekilde başlayan takip amansız bir kovalamacaya dönüşmüş ve nice ilginç gelişmeyi beraberinde getirmiştir. Bu araştırma o takibe odaklanmakla birlikte devrin Aydın polis teşkilatına, kanunî metinler üzerinden polislik mesleğinin işleyişine ve ayrıca bazı politik olay ve şahsiyetlere dair ayrıntılar da sunmaktadır. Son olarak, yakın bir zamanda “Abdülhamid İstanbul’unda Bir Polisin Yaşamı”na ilişkin küçük ama doyurucu bir araştırma gerçekleştiren Roger A. Deal’in “Osmanlı polis çalışmalarını hızla gelişen sosyal tarih alanına kaydırarak devlet merkezli tartışmalardan uzaklaştırmak” yönünde kapısını araladığı arzu istikametinde bir ilerleme kaydedebilmek de bu araştırmanın ulaşmak istediği hedeflerden birisi olmuştur. Bahsedilen amaçlar doğrultusunda bu çalışmanın vücuda getirilmesi noktasında Osmanlı arşiv vesikaları başta olmak üzere Aydın polis teşkilatı ve polislik mesleğine ilişkin düzenlemeler hakkında Düstur, Salname ve Polis Mecmuası gibi süreli ve resmi yayınlardan, ayrıca zaman, mekân ve insana dair araştırma inceleme türü çalışmalardan da istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Polis, Aydın, İzmir, Firar

Kaynakça

• Kaynakça I. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri (Belgelerin tam künyeleri metin içerisinde verilmiştir.)
• Dahiliye Nezareti Emniyet Şubesi DH. EUM. EMN., 117/28. Dahiliye Nezareti Emniyet Şubesi Muhasebe Kalemi DH. EUM. MH., 122/71. Dahiliye Nezareti Emniyet Şubesi Muhaberat ve Tensikat Müdüriyeti DH. EUM. MTK., 74/60. Dahiliye Nezareti Kalemi Mahsus DH. KMS, 3/33. DH. KMS., 3/34. Dahiliye Nezareti Siyasi Kısım DH. SYS., 111/18. DH. SYS., 111/21 Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi DH. ŞFR., 39/167. DH. ŞFR, 40/6. DH. ŞFR, 423/121. DH. ŞFR, 424/111. DH. ŞFR., 43/88. DH. ŞFR., 436/3. DH. ŞFR., 46/32.
• II. Salname, Resmî ve Süreli Yayınlar Salname-i Vilayet-i Aydın, Def’a 25, H. 1326/M. 1908. Düstur, Tertib-i Evvel, c. 8. Düstur, Tertib-i Sani, c. 5. Polis Mecmuası, Sy. 12, 1 Kanunusani 1329 (14 Ocak 1914). Polis Mecmuası, Sy. 13, 15 Kanunusani 1329 (28 Ocak 1914). Polis Mecmuası, Sy. 16, 1 Mart 1330 (14 Mart 1914). Polis Mecmuası, Sy. 22, 1 Haziran 1330 (14 Haziran 1914).
• III. Araştırma-İncelemeler ALYOT, Halim (2008). Türkiye’de Zabıta, Tarihî Gelişim ve Bugünkü Durum, Ankara: Türk Polis Tarihi Araştırma Merkezi. ARI, Kemal (2017). “İzmir’in İşgalinde Polis Teşkilatı ve İlk Direniş Çabaları”, Türk Polis Tarihinin Kökenleri, ed. Yücel Yiğit, ss. 435-449, Ankara: Polis Akademisi Yayınları. ARSLAN, Bahar (2008). II. Meşrutiyet Dönemi’nde Aydın Vilayeti’nde Güvenlik, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. BİRİNCİ, Ali (2002). “Ahmed Bedevî Kuran, Jön Türklüğün Tarihçisi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 12: 1-37. BİRİNCİ, Ali (1998). “Hürriyet ve İtilâf Fırkası”, DİA, Cilt 18, ss. 507-511, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Araştırmaları Merkezi. BUZPINAR, Şit Tufan (2005). “Mısrî, Azîz Ali”, DİA, Cilt 30, s. 2-3, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Araştırmaları Merkezi. DEAL, Roger A. (2017). “A Policeman’s Life in Hamidian Istanbul”, Türk Polis Tarihinin Kökenleri, ed. Yücel Yiğit, ss. 355-373, Ankara: Polis Akademisi Yayınları. DEMİR, Halim (2010). Yeraltından İktidara İttihat ve Terakki (Darbeler ve Suikastlar Tarihi), İstanbul: Ozan Yayınları. FINDLEY, Carter V. (1996). Kalemiyeden Mülkiyeye, Osmanlı Memurlarının Toplumsal Tarihi, İstanbul: TTV Yayınları. GÖREN, Hüseyin Hüsnü (2018). Birinci Yüzyılında (1839-1938) Türk Polis Teşkilatının Tekamül, Teşkilat ve Kadro Hareketleri, yay. haz. Ebubekir Açıkgöz, Ankara: Emniyet Genel Müdürlüğü Yayınları. KABACALI, Alpay (2003). Çeşitli Yönleriyle Neyzen Tevfik (Hayatı-Kişiliği-Şiirleri), İstanbul: Özgür Yayınları. LEVY-AKSU, Noémi (2017). Osmanlı İstanbulu’nda Asayiş, 1879-1909, İstanbul: İletişim Yayınları. Muallim Naci (1332). Lugat-ı Nâcî, İstanbul: Amire Matbaası. ÖZCAN, Abdülkadir (2007). “Redif”, DİA, Cilt 34, ss. 524-526, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Araştırmaları Merkezi. ÖZDEMİR, Hüseyin (2016). Demokrasi Tarihimizde İttihâd ve Terakkili Yıllar (Babanzâde İsmail Hakkı Bey’in Penceresinden), İstanbul: Ötüken Yayınları. ÖZEL, Oktay (2003). “Çürüksulu Ali Paşa ve Ailesi Üzerine Biyografik Notlar”, Kebikeç, 16: 95-144. ÖZEL, Oktay (2012). “O İnce Çizgi: Osmanlı Son Dönemi Pratiğinde Eşkıyalıkla Kahramanlık Arasında Salınanlar”, Kebikeç, 34: 107-138. ÖZKOÇ, Özge (2013). İmparatorluk İktidarının Sınırında Osmanlı Mısırı: Mehmed Ali Paşa Döneminden Hıdivliğe, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. ÖZTÜRK, Özhan (2005). Karadeniz Ansiklopedik Sözlük, Cilt II, İstanbul: Heyamola Yayınları. POLAT, Ü. Gülsüm (2013). “Milli Mücadele Sürecinde Mısır İle Kurulan Bağ ve ‘Kemalist Propaganda’ Algısı”, Akademik Orta Doğu, 8(1): 51-70. SEZER, Selim (2018). “Arap İsyanından Önce Yaşanan Bir Kriz: Binbaşı Aziz Ali El-Mısri Vakası”, Toplumsal Tarih, 294: 60-65. SÜRGEVİL, Sabri (1984). 1914-1918 Yılları Arasında İttihat ve Terakki Fırkası’nın İzmir Politikası, (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İzmir. ŞAHİN, Eyüp (2018). Dersaadet Polis Mektebi, Ankara: Polis Akademisi Yayınları. UMAR, Ömer Osman (2003). “Aziz Ali El- Mısri ve Osmanlı Devleti’ne Karşı Faaliyetleri”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13, 1: 419-436. VAN, Nureddin (2012). İstanbul Polis Müdüriyet-i Umûmiyyesi; Kuruluşu, Teşkilâtı ve Faaliyetleri (1909-1918), (Yayımlanmamış Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul. YİĞİT, Yücel (2014). “İttihat ve Terakki Fırkası İçinde Parti İçi Muhalefet: Hizb-i Cedit Hareketi” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 14(28): 103-125.