An Economic and Typological Analysis: Non-Muslim Communities in Kilis (1846-1849)

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: 2, 167 - 181, 30.10.2021

Osman Taşkın

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1000529

Cited By: 2

Öz

This study focused on the economic conditions, population and physical structures of the non-Muslim communities living in Kilis in the late 1840s. The economic situation of non-Muslim communities has been tried to be presented comparatively within the framework of the information provided by the Cizye tax books. It is aimed to clarify the economic income levels of non-Muslims living in Kilis city center by comparing them with the income levels of non-Muslims living in surrounding cities such as Maraş, Antep and Sivas. In the study, it has been seen that Armenian, Maronite, Greek and Jewish communities live in Kilis, the Maronites have a better income level in economic terms, but contrary to what is known, the members of the Jewish community have a lower income level. It has been determined that Armenians and Greeks are similar in terms of economic income level, and the majority of them have a lower economic income level as in the city. Considering the age and physical characteristics of non-Muslims, it is understood that they have a young and dynamic social fitness with economic potential. At this point, it has emerged that it has a younger population compared to other surrounding cities. It is seen that they have similar characteristics with the non-Muslims living in the surrounding cities in a typological sense. In addition, it is understood that the habit of growing a beard in non-Muslims is proportional to the advancement of age. It has been determined that most of the non-Muslims have the habit of growing a mustache, but it is not customary to grow a beard. There are also those who grow a beard at a young age, and those who do not grow a beard at an advanced age. In addition, it was observed that most of them were of medium height, and those who were short and tall had a smaller number.

Anahtar Kelimeler

Kilis, Non-Muslim Communities, Jizya, Economic and Social History, Armenian

Ekonomik ve Tipolojik Bir Tahlil: Kilis’te Gayrimüslimler (1846-1849)

Öz

Bu çalışma 1840’ların sonunda Kilis’te yaşayan gayrimüslim cemaatlerin ekonomik durumlarına, nüfus ve fiziksel yapılarına odaklanmıştır. Cizye vergi defterlerinin sunmuş olduğu bilgiler çerçevesinde gayrimüslim cemaatlerin ekonomik durumları karşılaştırmalı olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Kilis şehir merkezinde yaşayan gayrimüslimlerin ekonomik gelir düzeylerini Maraş, Antep ve Sivas gibi çevre şehirlerde yaşayan gayrimüslimlerin gelir düzeyleriyle karşılaştırmalı bir şekilde inceleyerek belirginleştirmek hedeflenmiştir. Çalışmada Kilis’te Ermeni, Maruni, Rum ve Yahudi cemaatlerinin yaşadığı ve ekonomik anlamda Marunilerin daha iyi gelir düzeyine sahip olduğu, bilinenin aksine Yahudi cemaatine mensup kişilerin daha düşük gelir seviyesine sahip oldukları görülmüştür. Ermenilerin ve Rumların ekonomik gelir seviyesi açısından benzer oldukları, bunların büyük çoğunluğunun şehir genelinde olduğu gibi ekonomik alt gelir seviyesine sahip oldukları tespit edilmiştir. Gayrimüslimlerin yaşları ve fiziksel özellikleri çerçevesinde bakıldığında ekonomik potansiyeli olan genç ve dinamik bir sosyal zindeliğe sahip oldukları anlaşılmıştır. Bu noktada diğer çevre şehirlere göre de daha genç bir nüfusa sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Tipolojik anlamda çevre şehirlerde yaşayan gayrimüslimlerle benzer özellikleri taşıdıkları görülmektedir. Ayrıca gayrimüslimlerde sakal bırakma alışkanlığının yaşın ilerlemesiyle orantılı olduğu anlaşılmaktadır. Gayrimüslimlerin çoğunda bıyık bırakma alışkanlığı olduğu ancak sakal bırakmanın pek adet olmadığı tespit edilmiştir. Az da olsa genç yaşta sakal bırakan olduğu gibi ileri yaşlarda sakal bırakmayanlara da rastlanmaktadır. Ayrıca çoğunun orta boylu olduğu, kısa ve uzun boylu olanların daha az bir sayıya sahip oldukları görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Kilis, Gayrimüslim Cemaatler, Cizye, Ekonomik ve Sosyal Tarih, Ermeni

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi: VGM_D_02172_00003
• Başkanlı Osmanlı Arşivi: BOA_ML_VRD_CMH_d_00652.
• Başkanlı Osmanlı Arşivi: BOA_ML_VRD_CMH_d_00933, 2-17.
• Başkanlı Osmanlı Arşivi: BOA_ML_VRD_CMH_d_01493.
• Araştırma Eserler Akdemir, İ. O & İncili, Ö. F. (2013). Şehir morfolojisi ve iktisadi yapı ilişkileri: XIX. yüzyıl Kilis şehir örneği, Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), 79–101.
• Akdemir, İ. O & İncili, Ö. F. (2014). Coğrafi ortam ve kent fizyolojisi ilişkileri: XIX. yüzyıl Kilis şehri örneği, Marmara Coğrafya Dergisi, 29, 220-247. https://doi.org/10.14781/mcd.26778.
• Akis, M & Tektuna, M. (2017). Hurûfât defterlerinde 17-19 yüzyıllar arasında Kilis’te sosyal ve dini hayat, Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 88–103. https://doi.org/10.31834/kilissbd.354630.
• Çalışkan, A. (2020). Cizye defterlerine göre Maraş’ta gayrimüslimlerin ekonomik durumları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(2), 967–986 https://doi.org/10.33437/ksusbd.726821.
• Çelikdemir, M. (2020). Kilis voyvodası el-Hac Mehmed'in öldürülmesi (M.1714/H. 1126). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30(2), 491–504. https://doi.org/10.18069/firatsbed.752231.
• Çoruh, H. (2020). Cizye tahrirlerine göre Antakya’da gayrimüslim cemaatler. Vakanüvis - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5(1), 74–124. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.670216.
• Dalyan, M. G. (2011). XIX. yüzyılda gelenekten Batı kültürüne geçişte Ermeni yaşamı. Öncü Kitap.
• Darkot, B.(1977). Kilis. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 6, ss. 806-808). Milli Eğitim Bakanlığı.
• Demir, E. (2018). Osmanlıda gayrimüslim nüfusu ve yerleşimi: 19. yüzyılda Ayıntab örneği. Nüfusbilim Dergisi, 40, 105–125.
• Demirkent, I. (1992). Haçlı seferleri dönemi kalelerinden Râvendân. Belleten, 56(216), 371–390.
• Eken, G. (2016): Tanzimat dönemi cizye defterlerine göre Amasya’da gayrimüslimler. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11(1), 105-132. https://doi.org/10.19129/sbad.45.
• Ercan, Y. (1991). Osmanlı İmparatorluğu’nda gayrimüslimlerin ödedikleri vergiler ve bu vergilerin doğurduğu sosyal sonuçlar. Belleten, 55(213), 371–392.
• Ercivan, H. (2010). 19. yüzyılda sosyo-ekonomik yönüyle Kilis kazası. [Yüksek Lisans, Marmara Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Ergenç, Ö. (1984). Osmanlı şehirlerindeki “mahalle”nin işlev ve nitelikleri üzerine. Osmanlı Araştırmaları, 4, 69–78.
• Gülcü, E. (2012). Milli mücadele döneminde Kilis. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2(3), 1–37.
• Güllü, R. E. (2010). Antep Ermenileri (Sosyal-Siyasi ve Kültürel Hayat). IQ Kültür Yayıncılık.
• Gülsoy, U. (2002). Osmanlı gayrimüslimlerinin askerlikten muafiyet vergisi: bedel-i askeri (1855-1909). Tarih Dergisi, 37, 93–118.
• Günver, K. (2003). Kilis'te Yaşayan Gayrimüslimler. [Yüksek Lisans, Gaziantep Üniversitesi). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• İnalcık, H. (1993). Cizye. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 8, s. 45–48). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaboğa, D. V. (2020). Diyarbekir gayrimüslimlerinde sosyal ve hukuki yaşam (1838-1909). Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 51, 61–73.
• Kesici, Ö. (2011). Kilis'in şehir coğrafyası özelliklerine genel bir bakış. Doğu Coğrafya Dergisi, 1(1), 246–280.
• Kılınç, Z. A. (2017). Çokkültürlülük ve millet sistemi. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(2), 44–55.
• Kilisli Kadri (1932). Kilis Tarihi. Bürhaneddin Matbaası.
• Kocaoğlu, B. (2018). 1844 ve 1846 tarihli Çankırı cizye defterlerine göre Çankırı’da gayrimüslimler. Alınteri Sosyal Bilimler Dergisi, 2(4), 283–295. https://doi.org/10.30913/alinterisosbil.440669.
• Konan, B. (2015). Gayrimüslim Osmanlı vatandaşlarının hukuki durumuna ilişkin bir değerlendirme. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 64(1), 171–193. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000001776.
• Konyalı, İ. H. (1968). Âbideleri ve kitâbeleri ile Kilis tarihi. Fatih Matbaası.
• McCarthy, J. (1998). Müslümanlar ve azınlıklar. (Bilge Umar, Çev.) İnkılap Yayınevi.
• Özel, A. (1996). Gayri Müslim. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 13, ss. 418–427). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Pamuk, B. (2020). Kilis Kazası (1867-1908). Kilis Belediyesi.
• Zabun, S. (2018). 1833 yılı Sivas ili merkez kazası gayrimüslim nüfus defterlerine göre gayrimüslimlerin cizye vergisi ve konut mülkiyeti verileri ve fiziksel özellikleri. Uluslararası Ticaret ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 2(1), 51–67