Öze Dönüş Olarak Batılılaşma: Halikarnas Balıkçısı’nın Tarih Anlatısı

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 14 - 28, 28.04.2022

Gülce Tarhan Çelebi

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1052204

Cited By: 1

Öz

Modernleşme, Batı dışı toplumlarda Batı’ya ait kültürel değerlerin de benimsenmesini içerebildiği için sancılı bir süreç olarak gerçekleşmiştir. Modernleşmek için gereken Batılı toplumların örnek alınması, ulusal kimliğin kaybedilmesi tehlikesine yol açar. Bu tehlikeyi bertaraf etmek için kullanılan yöntemlerden birisi Batı kültürünü ve ulusal kültürü uyumlaştırabilecek bir tarih anlatısı inşa etmektir. Bu makalenin ana teması, Halikarnas Balıkçısı’nın bu amaca ulaşmak için geliştirdiği tarih anlatısının ve bu anlatıya içkin olan çelişkilerin kuramsal bir çerçevede incelenmesidir. Türk Hümanizması olarak da bilinen Mavi Anadoluculuk akımının kurucularından olan Balıkçı, “Bütüncül Batılılaşma” yaklaşımını savunur ve tarih anlatısını da buna uygun olarak kurar. Balıkçı’nın tarih anlatısında birbiriyle iç içe geçmiş iki boyut vardır: evrensel tarih ve milli tarih. Evrensel tarih anlatısı Batılıların uygarlık tarihindeki ayrıcalığı fikrini reddeder ve Batı kültürüne atfedebilen değerlerin aslında farklı kültürlerin etkileşimiyle ortaya çıktığını savunur. Bu nedenle daha kozmopolit ve içerici bir tarih yorumu sunar. Milli tarih anlatısı ise, evrensel anlatıyla çelişme pahasına, evrensel değerlerin Anadolu’da ortaya çıktığını savunur. Bu nedenle Anadolu’yu merkeze alır ve Anadolu uygarlığının gerçek varisi olarak gördüğü Türk milletini yüceltir. Bu yüzden millî tarih anlatısı milliyetçi ve hatta hatta yer yer şovenist bir yaklaşımın izlerini taşır. Tezatlıklarına rağmen bu iki anlatı, Balıkçı’nın eserlerinde yan yana var olur. Balıkçı’nın eserlerinde gözlemlenen bu çelişkili yapı Batı dışı toplumlardaki milliyetçilik ve Batılılaşma arasındaki ilişkiye odaklanan Plamenatz’ın ortaya koyduğu kuramsal çerçeveden yararlanarak incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Halikarnas Balıkçısı, Cevat Şakir Kabaağaçlı, Batılılaşma, Mavi Anadoluculuk, Milliyetçilik

Westernization as a Return to the Authentic Self: The Historical Narrative of the Fisherman of Halicarnasus

Öz

In non-Western countries, modernization has been a complicated process as it involves the adoption of cultural values of Western civilization. The necessity of imitating Western societies leads to the threat of losing one’s own national identity. One of the methods for overcoming this threat is creating a new historical narrative that reconciles national culture with Western culture. The objective of this article is to analyze the historical narrative of the “Fisherman of Halicarnassus” and theoretically evaluate its inherent contradictions. The Fisherman, a founding figure of Turkish Humanism -known as Blue Anatolianism, supports a holistic understanding of modernization and constructs a historical narrative accordingly. Fisherman’s historical narrative involves two interrelated dimensions: universal and national. The universal narrative rejects the peculiarity of the West in history and argues that universal values attributed to Western culture indeed emerged as a result of the interaction of various cultures. His national narrative, on the other hand, focuses on Anatolia as the homeland of these universal values and glorifies Turks as the true successors of Anatolian Culture. Thus, it is marked by nationalistic and occasionally chauvinistic tunes. Despite these contradictions, these two narratives exist side by side. The contradictory structure of Fisherman’s writings is analyzed within a theoretical framework of Plamenatz focusing on the relationship between nationalism and modernization in the East.

Anahtar Kelimeler

The Fisherman of Halicarnassus, Cevat Şakir Kabaağaçlı, Westernization, Blue Anatolianism, Nationalism

Kaynakça

• Akyıldız, K. (2007). Mavi Anadoluculuk. İçinde M. Gültekingil & T. Bora (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık (Cilt 1, ss. 465–481). İletişim Yayınları.
• Akyıldız, K., & Karacasu, B. (1999). Mavi Anadolu: Edebi Kanon Milli Kültürün Yapılandırılışında Kemalizm ile Bir Ortaklık Denemesi. Toplum ve Bilim, 81, 26–43.
• Baker, U. (2018). Yüzeybilim Fragmanlar (T. Bora, Ed.). İletişim Yayınları.
• Belge, M. (1998). Edebiyat Üstüne Yazilar. İletişim Yayınları.
• Belge, M. (2006). Mavi Anadolu Tezi ve Halikarnas Balıkçısı. Birikim, 210, 32–45.
• Bora, T. (2003). Türk Sağının Üç Hali Milliyetçilik Muhafazakarlık İslamcılık. Birikim Yayınları.
• Chatterjee, P. (1996). Milliyetçi Düşünce ve Sömürge Dünyası. İletişim Yayınları.
• Chatterjee, P. (2002). Ulus ve Parçaları: Kolonyal ve Post-Kolonyal Tarihler (I. Çekem, Trans.). İletişim Yayınları.
• Çiğdem, A. (2002). Batılılaşma, Modernite ve Modernizasyon. İçinde M. Gültekingil & T. Bora (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık (Cilt 1, ss. 68–81). İletişim Yayınları.
• Copeaux, E. (2000). Tarih Ders Kitaplarında (1931-1993): Türk Tarih Tezinden Türk-İslam Sentezine. Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Gökalp, Z. (2010). Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak (O. Karatay, Ed.). Akçağ Yayınları.
• Halikarnas Balıkçısı. (1986). Sonsuzluk Sessiz Büyür (Ş. Gökovalı, Ed.; 2. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı. (1994). Hey Koca Yurt (Ş. Gökovalı, Ed.; 5. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı. (1995). Arşipel (Ş. Gökovalı, Ed.; 2. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı. (1998). Altıncı Kıta Akdeniz (Ş. Gökovalı, Ed.; 4. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı. (2002a). Anadolu’nun Sesi (Ş. Gökovalı, Ed.; 6. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı. (2002b). Düşün Yazıları (A. Erhat, Ed.; 5. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı. (2002c). Merhaba Anadolu (Ş. Gökovalı, Ed.; 7. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Halikarnas Balıkçısı. (2005). Anadolu Tanrıları (Ş. Gökovalı, Ed.; 9. baskı). Bilgi Yayınevi.
• Karacasu, B. (2007). Cevat Şakir Kabaağaçlı. İçinde M. Gültekingil & T. Bora (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık (Cilt 1, ss. 472–477). İletişim Yayınları.
• Karacasu, B. (2009). Mavi Kemalizm, Türk Hümanizmi ve Anadoluculuk. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Kemalizm (Cilt 2, ss. 334–343). İletişim Yayınları.
• Öztürk, F. (2021). Halikarnas Balıkçısı’nda Akdenizlilik Kimliği. Kün: Edebiyat ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(1), 42–56. https://doi.org/10.54281/kundergisi.5
• Plamenatz, J. (1976). Two types of Nationalism. In E. Kamenka (Ed.), Nationalism: The Nature and Evolution of an Idea (ss. 23–36). Edward Arnold.
• Şenol, M. (2009). Medeniyet Tartışmalarında Mavi Anadoluculuk Akımının Yeri. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 6(21–22), 105–124.
• Tekeli, İ. (2002). Türkiye’de Siyasal Düşünce’nin Gelişimi Konusunda Bir Üst Anlatı. İçinde M. Gültekingil & T. Bora (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Modernleşme ve Batıcılık (Cilt 1, ss. 19–42). İletişim Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (1960). Türkiye’nin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri. Yedigün Matbaası.
• Yalçınkaya, A. (2004). Eğer’den Meğer’e: Ütopya Karşısında Türk Romanı. Phoenix.
• Yazıcı, N. (2011). Halikarnas Balıkçısı’nın Yazınsal Eserlerinde Türk Kimliğine İlişkin Söylemler. Türkbilig, 22, 163–170.