First Subsidiary of Istanbul Chamber of Commerce: Administration of Tophane Warehouses 1927-1929

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 1, 235 - 263, 28.04.2022

Şefik Memiş

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1086835

Öz

Istanbul has invariably been an important base of international trade from Byzantium to the Ottoman Empire and the Republic of Turkey. As a city with a sea passing through, Istanbul was a city where maritime trade was predominant due to the convenience of its coastal depth. As a result of this nature, it especially needed customs warehouses, storehouses, or in other words, public stores where the imported goods were placed. Due to the inadequacy of the warehouses in the last period of the Ottoman Empire, many ships had to wait in the open with their goods or in barges that played the role of transferring between the ship and the customs, but this situation caused additional costs for the merchants. During the First World War and the first years of the Republic, a serious warehouse crisis emerged. Istanbul Chamber of Commerce and Industry worked with the Government to solve this problem and as a result Chambers were authorized in 1927 by the Council of Ministers to open warehouses and public stores. Thus, the Chamber rented the Tophane Warehouses, located in the area known today as Galataport, from the Maritime Enterprises and put them into operation. With the conscious management of the Chamber, the warehouse crisis eased in a short time. The Tophane Warehouses Administration, which was formed as a subsidiary of the Chamber by forming a board of directors for the management of the Chamber, continued its activities for 2 years until it was allocated to Ford Company to establish an assembly plant in this region. In this article, the establishment of the İstanbul Chamber of Commerce’s Tophane Warehouse Administration and its first works are discussed in detail, based on primary sources. 

Anahtar Kelimeler

Tophane Warehouses, storehouses, public merchandising, history of İstanbul Chamber of Commerce, history of Turkish economics

İstanbul Ticaret Odası’nın İlk İştiraki: Tophane Ambarları İdaresi 1927-1929

Öz

Bizans’tan Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’ne kadar hiç değişmez bir şekilde İstanbul, uluslararası ticaretin önemli bir üssü oldu. İçinden deniz geçen bir şehir olarak İstanbul, kıyı derinliğinin elverişliliği sebebiyle deniz ticaretinin ağırlıkta olduğu bir şehirdi. Bu niteliği sebebiyle de bilhassa ithal edilen malların konulduğu gümrük depolarına, antrepolara ya da bir diğer deyişle umumi mağazalara ihtiyaç duyuyordu. Osmanlı’nın son döneminde antrepoların yetersizliği birçok geminin mallarıyla birlikte açıkta ya da gemi ile gümrük arasında aktarıcı rolü oynayan mavnalarda beklemek durumunda kalıyor, bu da tüccarlar açısından ilave maliyete yol açıyordu. Birinci Dünya Savaşı döneminde ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında ciddi bir antrepo buhranı ortaya çıktı. İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası bu sorunu kökten çözmek için Hükümet nezdinde çalışmalarda bulunarak, Odalara antrepo ve umumi mağaza açma hakkı tanınmasını sağladı ve 1927’de bu amaçla Bakanlar Kurulu tarafından yetkilendirildi. Böylece günümüzde Galataport olarak bilinen alanda yer alan Tophane Ambarlarını, Denizcilik İşletmelerinden kiralayıp faaliyete geçirdi. Oda’nın bilinçli yönetimiyle kısa zamanda antrepo buhranı hafifledi. Oda’nın, yönetimi için meclis üyelerinden oluşan bir idare kurulu oluşturup kendine bağlı bir iştirak halinde işlettiği Tophane Ambarları İdaresi, bu bölgede Ford Şirketine montaj fabrikası kurması amacıyla tahsis edilene kadar 2 yıl faaliyetini sürdürdü. Bu makalede, İTO’nun Tophane Ambarları İdaresi’ni kurma süreci ve ilk çalışmaları birincil kaynaklara dayanılarak ayrıntılı bir şekilde ele alındı.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler: Tophane Ambarları, Antrepo, Umumi Mağazacılık, İstanbul Ticaret Odası tarihi, Türk iktisat tarihi

Kaynakça

• (1927). İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Tarafından Tesis Olunan Antrepo ve Umûmî Mağazaların Teşkilat ve Muamelatına Dair Ahkâm-ı Esâsiye. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.
• (1927). Seyrisefain İdaresi’nin 1928 Senesi Bütçesi Hakkında 1/54 Numaralı Kanun Layihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası. TBMM Zabıt Cerideleri, ss. 16-20.
• Avni, H. (1935). İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası 1926-1927-1928 Seneleri Faaliyet ve Muamelâtına Ait Umûmî Rapor. İstanbul: İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Neşriyatı, İstanbul.
• BCA, 3-30-10-0-0-171-187-12; BCA, 4-30-10-0-0-171-187-12; BCA, 030-0-18-01-029-40-015; BCA, 030-0-18-01-01-018-24-08-001; BCA, 30-10-0-0-171-1878-15
• BOA, HR.IM, 130/40-1-1; BOA, HR.IM, 130/40-2-1
• Devran, F. (2009). Dersaadet Rıhtım Şirketi: Kuruluşu ve Faaliyetleri (1890-1935). İstanbul: T.C. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, S.4, Nisan 1927.
• İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, S.8, Ağustos 1927.
• İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, S.10, Ekim 1927.
• İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, S.2, Şubat 1928.
• İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, S.3, Mart 1928.
• İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, S,7, Temmuz 1928.
• İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, S,7, Temmuz 1929.
• İstanbul Sanayi ve Ticaret Odası Mecmuası, S.11, Kasım 1929.
• İstanbul Ticaret Odası İdare Heyete Karar Defteri, 1928.
• İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Meclis Zabıtları, 1929.
• Karayılmazlar, A., Karayılmazlar, E. (2006). Ticaret ve Sanayi Odasında Müteşekkil İstanbul İktisat Komisyonu Tarafından Tanzim Edilen Rapor 29 Kanun-ı Sani 1340-26 Teşrin-i Sani 1340-1924). İstanbul: İTO Yayınları.
• Odman, A. (2011),“Serbest Mıntıka’dan Amerikan Pazarı’na Tophane Rıhtımı: Ford Motor Company Exports Inc., İstanbul Otomotiv Montaj Fabrikası 1925-1944”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, S.12, ss. 71-93.
• Varlı, A. (2016). “Cumhuriyet Dönemi Lojistik: Umûmî Mağazacılık”. VIII. Türk Deniz Ticareti Tarihi Sempozyumu Tebliğler Kitabı. İstanbul: İstanbul Yayınları, ss. 250-265.