Hatip Çayı Havzası’nın (Ankara) Doğal Coğrafya Özellikleri ve Arazi Kullanımı

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 564 - 581, 28.10.2022

Seda Göztepe Muhammet Bahadır Halithan Şen

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1171169

Öz

Bu çalışmada Hatip Çayı Havzası’nda arazi kullanımı üzerinde etkili olan doğal ve beşerî ortam özellikleri değerlendirilmiştir. Hatip Çayı, Ankara ili sınırları içerisinde yer alıp, Ankara’nın önemli akarsu havzalarından birini oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı havza genelinde doğal ve beşerî ortam özelliklerinin arazi kullanımı üzerine etkilerini ortaya koymak ve karşılaşılan sorunlar için çözüm önerileri sunmaktır. Çalışma süresi boyunca farklı yıllarda ve havzanın farklı yerlerinde arazi gözlemleri ve incelemeler yapılmıştır. Coğrafi Bilgi Sistemleri yardımıyla konu amacına uygun haritalar üretilmiş, Uzaktan Algılama tekniklerinden yararlanılarak havzanın yıllar içerisindeki arazi kullanımı değerlendirilmiştir. Hatip Çayı Havzası’nda en geniş alanı (15000 ha) tarım arazileri kaplarken, ikinci sırada en geniş alanı (13500 ha) yerleşme alanları kaplamaktadır. Bu durum havzada yanlış arazi kullanımına neden olmakta ve gelecek adına tehdit oluşturmaktadır. Yerleşme alanlarının yoğun ve düzensiz şekilde konumlanması tarım ve orman alanları üzerinde baskı oluşturmuştur. Havza genelinde yanlış arazi kullanımı söz konusu olup, tarım alanlarının verimsiz alanlarda kurulduğu, ormanlık alanların ise tahrip edildiği görülmüştür. Ayrıca havzada her beş yılda yaklaşık 100.000 nüfus artışı olduğu tespit edilmiştir. Bu artış göz önünde bulundurulduğunda gelecek yıllarda nüfus ve yerleşme baskısının araziler üzerindeki etkisinin daha da artıracağı öngörülmektedir. Hatip Çayı Havzası’nda yanlış arazi kullanımının önüne geçmek için havzada bulunan tüm arazi türlerini kapsayan bir planlama yapılması gerekmektedir. Yapılacak planlamada coğrafi faktörler göz önünde bulundurularak arazi ve toprak kaybı engellenmelidir.

Anahtar Kelimeler

Hatip Çayı, Arazi Kullanımı, Uzaktan Algılama, Ankara.

Destekleyen Kurum

Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Proje Numarası

PYO.FEN.1904.21.007

Natural Geographical Features and Land Use of The Hatip River Basin (Ankara)

Öz

In this study, natural and human environment characteristics that are effective on the land use in the Hatip Stream Basin were evaluated. Hatip Stream is located within the borders of Ankara province and is one of the important river basins of Ankara. The aim of the study is to reveal the effects of natural and human environment characteristics on the land use throughout the basin and to offer solutions for the problems encountered. Throughout the study period, field observations and examinations were made in different years and in different parts of the basin. With the help of Geographical Information Systems, maps suitable for the purpose of the subject were produced, and the land use of the basin over the years was evaluated by using Remote Sensing techniques. While agricultural lands cover the largest area (15000 ha) in the Hatip Stream Basin, settlement areas cover the second largest area (13500 ha). This situation causes wrong land use in the basin and poses a threat to the future. The dense and irregular positioning of the settlement areas put pressure on agricultural and forest areas. It was observed that there is wrong land use throughout the basin, agricultural areas are established in unproductive areas, and forest areas are destroyed. In addition, it was determined that there is a population increase of approximately 100,000 in every five years in the basin. Considering this increase, it is predicted that the effect of population and settlement pressure on the lands will increase further in the coming years. In order to prevent wrong land use in the Hatip Stream Basin, a planning covering all land types in the basin is required. Land and soil loss should be prevented by considering geographical factors in the planning to be made.

Anahtar Kelimeler

Hatip River, Land Use, Remote Sensing, Ankara.

Proje Numarası

PYO.FEN.1904.21.007

Kaynakça

• Aksoy, E. & Özsoy, G. (2004). Uzaktan algılama ve CBS teknikleri kullanılarak Uludağ Üniversitesi yerleşkesi arazilerinde arazi kullanım haritalaması. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18(1), 57-68.
• Akyürek, B., Bilginer, E., Akbaş, B., Hepşen, N., Pehlivan, Ş., Şunu, O. & Dağer, E. (1982). Ankara-Elmadağ-Kalecik dolayının jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama.
• Akyürek, B., Bilginer, E., Akbaş, B., Hepşen, N., Pehlivan, Ş., Şunu, O. & Hakyemez, Y. (1984). Ankara-Elmadağ-Kalecik dolayının temel jeoloji özellikleri. Jeoloji Mühendisleri Dergisi, 20, 31-46.
• Akyürek, B., Duru, M., Sütçü, Y. F., Papak, İ., Şaroğlu, F., Pehlivan, N. & Yaşar, T. (1997). 1/100.00 ölçekli açınsama nitelikli türkiye jeoloji haritaları serisi, Ankara-F15 Paftası. Ankara: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Ardel, A., Kurtel, A. & Dönmez, Y. (1969). Klimatoloji tatbikatı. İstanbul Üniversitesi Yayınlarından/Taş Matbaası.
• Arslan, S. & Vural, M. (2009). Kıbrıs Köyü vadisi (Mamak-Ankara) florası. Biological Diversity and Conservation, 2(3), 34-64.
• Avcı, M. (1993). Türkiye'nin flora bölgeleri ve Anadolu Diagonali'ne coğrafi bir yaklaşım. Türk Coğrafya Dergisi, (28), 225-248.
• Avcı, S. (1998). Filyos Çayı havzasında (Karabük-Filyos arası) mekansal sorunlar ve bazı çözüm önerileri. Türk Coğrafya Dergisi, (33), 447-487.
• Bahadır, M. (2011). Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri ile Acıgöl Havzası'nın sürdürülebilir kullanımı ve yönetimi (Tez No. 296328) [Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Bahadır, M. (2013). Işıklı Gölü Havzası'nda doğal ortam koşulları ve arazi kullanımına yansıması. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, (26), 1-20.
• Bahadır, M. & Uzun, A. (2021). Ladik Gölü Havzası'nda arazi kullanımı (Samsun). Kesit Akademi Dergisi, 7(27), 257-280. DOI : 10.29228/kesit.49685
• Bayar, R. (2003). Arazi kullanımı-nüfus ilişkisi: Anamur örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 1(1), 97-116. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000023.
• Bayar, R. & Karabacak, K. (2017). Ankara ili arazi örtüsü değişimi (2000-2012). Coğrafi Bilimler Dergisi, 15(1), 59-76. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000181.
• Devlet Su İşleri (DSİ) 5. Bölge Müdürlüğü. (2005). Bayındır Barajı kirlilik çalışması raporları.
• Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü. (1975). Hatip Ovası hidrojeolojik etüt raporu.
• Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü. (1978). Bayındır Baraj Gölü limnolojik etüt raporu.
• Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü. (2005). Ankara Bayındır Havzası planı mühendislik hizmetleri işi nihai planlama raporu.
• Elmastaş, N. (2008). Kahta Çayı Havzası'nın arazi kullanımı. Coğrafi Bilgiler Dergisi, 6(2), 159-190. https://doi.org/10.1501/Cogbil_0000000088.
• Erinç, S. (1963). Tatbiki coğrafya ve planlama. İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Yayınları (Şehircilik Kürsüsü), Şehircilik Konferansları.
• Erol, A. (2007). Türkiye'de arazi kullanımı ve havza yaklaşımı. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(1), 21-25.
• Erol, O. (1956). Ankara güneydoğusundaki Elma Dağı ve çevresinin jeoloji ve jeomorfolojisi üzerine bir araştırma. Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü.
• Gözenç, S. (1975). Arazinin kullanılması ve değerlendirilmesinin coğrafi yönden tetkiki. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 20-21, 169-180.
• Gözenç, S. (1978). Küçük Menderes havzasında arazinin kullanılışı ve sınıflandırılması. Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Gözenç, S. (1980). Arazi kullanma "Land use" haritalarında standardizasyon ve Türkiye için bir öneri. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 23, 37-46.
• Hatipoğlu, İ. K. & Uzun, A. (2020). Melet Irmağı (Ordu) orta ve aşağı çığırında arazi kullanımının zamansal ve mekansal değişimi (2002-2015). Mavi Atlas, 8(1), 154-168. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.704048.
• Hatipoğlu, Ş. C. & Bahadır, M. (2020). Turnasuyu Havzası'nda (Ordu) arazi kullanımının zamansal değişimi. Mavi Atlas, 8(1), 169-188. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.706496.
• Özdemir, M. A. & Şenkul, Ç. (2006). İscehisar Havzası'nda arazi kullanımı ve sorunları. Doğu Coğrafya Dergisi, 17, 111-136.
• Özşahin, E. & Eroğlu, İ. (2018). Tekirdağ ilinin ekolojik koşullarına göre arazi kabiliyet sınıflandırması. International Journal of Human Sciences, 15(2).
• Tunçdilek, N. (1985). Türkiye'de relief şekilleri ve arazi kullanımı. İ.Ü. Deniz Bilimleri ve Coğr. Enst. Yay. No:3.
• Turoğlu, H. (1998). Sinop şehri ve çevresinde arazi kullanımı-jeomorfoloji ilişkisi. Türk Coğrafya Dergisi, (33), 519-528.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2021, Mart). 2020 yılına ait büyükbaş hayvan verileri.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2021, Mart). 2020 yılına ait küçükbaş hayvan verileri.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2021, Mart). 2020 yılına ait ekili alan verileri.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2021, Mart). 2020 yılına ait tarımsal ürün üretim miktarı verileri.
• Tümertekin, E. (1973). Yerleşme planlaması (Şehir-köy ilişkileri). İstanbul Üniversitesi, Coğrafya Enstitüsü Dergisi, (10)18-19, 71-85.
• Yiğitbaşıoğlu, H. & Uğur, A. (2010). Burdur Gölü havzasında arazi kullanım özelliklerinden kaynaklanan çevre sorunları. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi, 2(2), 129-143. https://doi.org/10.1501/Csaum_0000000032.