16. Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerine Göre “Şiirde Gâye”

Yıl 2014, Sayı: 3, 1 - 21, 30.10.2014

Yavuz Bayram

https://doi.org/10.18795/ma.03712

Cited By: 1

Öz

Bütün şairler gibi, 16. yüzyıl divan şairlerinin de şiirle ilgili birçok gayesi vardı ve bu gayelerini genellikle kasidelerin fahriye bölümlerinde, gazellerin mahlas beyitlerinde ve divanların dibacelerinde dile getirmişlerdir. 16. yüzyıl divan şairleri için şiir, sevgiliye (güzel, devlet adamı, Allah...) ulaşmak için önemli bir “vasıta”dır. Çünkü şaire, aşkını dile getirme, sevgiliye yalvarma ve onun üstün niteliklerini anlatma fırsatı verir.

Şiiri, sevgiliye yazılmış bir “arz-ı hâl”ya da bir “mektup” olarak düşünen bazı divan şairlerine göre eşe dosta, sevgiliye ve okurlara sunulabilecek en güzel hediye, şiirdir. Onlar aynı zamanda ölümsüzlüğe de şiirle ulaşabileceklerine inanmışlardır. 16. yüzyılda “şiirde hakikat”i anlatmayı gaye edinmiş şairler, aynı zamanda şiiri, insanları ve sevgiliyi etkilemek amacıyla bir tür “büyü” ve “mucize” vasıtası gibi de kullanmışlardır.

Anahtar Kelimeler

16. Yüzyıl, Divan Şairleri, Şiir, Gaye

Kaynakça

• DİVAN ŞİİRİNDE POETİKA EKSENLİ BAZI ÇALIŞMALAR
• AÇIKGÖZ Nâmık, (2000), “Klâsik Türk Şiiri Tenkid Terminolojisi ve ‘Âb-dâr’ Örneği”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, S. 2, s. 149-160.
• AÇIKGÖZ Nâmık, (2006), “‘Hayal’den ‘İmge’ ye Klasik Türk Şiiri”, Türk Edebiyatı, S. 397, s. 8-9.
• ŞENTÜRK Ahmet Atilla, (2007), “Klâsik Şiir Estetiği”, (Haz. Talât Sait HALMAN vd.), Türk Edebiyatı Tarihi I, s. 361-402, İstanbul: KTB Yayınları.
• ANDREWS Walter G., (2006), “Osmanlı Şair Biyografileri (Tezkireler) ve Osmanlı Edebiyat Eleştirisi”, (Haz. Talât Sait HALMAN), Türk Edebiyatı Tarihi 2, s. 117-120, Ankara: KTB Yayınları.
• ARI Ahmet, (2005), “Şeyh Gâlib’in Poetikası”, Osmanlı Araştırmaları (The Journal of Ottoman Studies), C. XXVI, s. 51-72.
• AVŞAR Ziya, (2001), “Divan Şiirinin Poetik Verilerine Yeni Bir Yaklaşım Denemesi”, Hece, Türk Şiiri Özel Sayısı (53-54-55), s. 323-330.
• AVŞAR Ziya, (2007), “Şairlerin Görüp Unuttuğu Bir Rüya: Belâgat”, Turkish Studies, Tunca Kortantamer Özel Sayısı II, s. 161-184.
• AYDEMİR Yaşar, (2000), “Bursalı İsmail Hakkı’nın Eserlerinden Hareketle Şiir Görüşü”, I. Uluslararası İsmail Hakkı Bursavî Sempozyumu Bildirileri, Bursa, 26-27 Mayıs 2000.
• BAYRAM Yavuz, (2004), “16.Yüzyıl Divan Şiirinde ‘Şiir, Söz ve Şair’le İlgili Anlam Alanları (Kelimeler ve Terkipler)”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 15, s. 53-64.
• BAYRAM Yavuz, (2004), “16.Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin Şiiri Nitelemek Üzere Kullandıkları Sıfatlar”, Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, S. 2004/8, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Yayınları, s. 36-53.
• BAYRAM Yavuz, (2005), “16. Yüzyılda Bazı Divan Şairlerinin ‘Şiire ve Okura Dair’ Görüşleri”, Millî Eğitim Dergisi, S. 168, Ankara: MEB Yayınları, s. 79-106.
• BAYRAM Yavuz, (2005), “16.Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin ‘Şaire ve İlhâm’a Dair Görüşleri”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 18, s. 31-68.
• BİLKAN Ali Fuat, (1986), “Divan Edebiyatında Tenkid”, Millî Kültür, S. 54, s. 10-13.
• COŞKUN Menderes, (2011), “Klasik Türk Şairinin Poetikası Üzerine”, Bilig, S. 56, s. 57-80.
• ÇAPAN Pervin, (1993), 18. yy. Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• ÇAVUŞOĞLU Mehmed, (1999), “16. Yüzyılda Dîvan Edebiyatı-Dîvan Edebiyatında Şiir Kavramı”, (Haz. Mehmet KALPAKLI), Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, s. 208-217, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları.
• ÇETİNDAĞ Yusuf, (2005), “Biyografik Bilgi ve Şiir Eleştirisi Açısından ‘Çehâr Makâle’”, Bilig, S. 34, s. 145-169.
• ÇETİNDAĞ Yusuf, (2002), “Eleştiri Terimleri Açısından Herat Mektebi Tezkirelerinin Anadolu Tezkirelerine Tesiri”, Bilig, S. 22, s. 109-131.
• ÇETİNDAĞ Yusuf, (2002), “Şiir Eleştirisi Açısından ‘Devletşah Tezkiresi’”, Akademik Araştırmalar Dergisi, S.13, s. 187-201.
• DOĞAN Muhammed Nur, (1996), “Fuzûlî’nin Poetikası”, İlmî Araştırmalar, İstanbul.
• ERKAL Abdulkadir, İLTERBERK Ahmet Bülent, (2009), Divan Şiiri Poetikası, Birleşik Yayıncılık: İstanbul.
• GÜR Nagihan, (2009), Latîfî’nin Eleştirel Perspektifinden Osmanlı Divan Şiirinin Poetikası, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara: Bilkent Üniversitesi.
• KAPLAN Mahmut, (2001), “Sebk-i Hindî Şairlerinden Fehim, İsmetî, Nâilî ve Neşâtî’nin Divanlarına Göre Şair ve Şiir Hakkındaki Görüşleri”, Hece, Türk Şiiri Özel Sayısı (53-54-55), İstanbul.
• KAPLAN Mahmut, (2010), Baki Güzellik-Aşk-Şiir, Ankara: Öncü Kitap.
• KILIÇ Filiz, (1998), XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KILIÇ Filiz, MACİT Muhsin, (1992), “Divan Edebiyatında Poetika Denemeleri Tezkire Önsözleri”, Yedi İklim, S.3, s. 28-33.
• KILIÇ Mahmut Erol, (2009), Sûfî ve Şiir: Osmanlı Tasavvuf Şiirinin Poetikası, İstanbul: İnsanYayınları.
• MENGİ Mine, (2000), “Divan Şiir Dilindeki Mana, Mazmun, Nükte Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Divan Şiiri Yazıları, Ankara: Akçağ Yayınları.
• OKUYUCU Cihan, (2010), Divan Edebiyatı Estetiği, İstanbul: Kapı Yayınları.
• SARAÇ M. A. Yekta, (2000), “Klâsik Türk Edebiyatında Manada Orijinallik Meselesi”, Journal of Turkish Studies, 24/I, s. 229-235.
• SAZYEK Hakan, (2001), Şiir Üzerine Şiirler, İstanbul: Perşembe Kitapları.
• TARLAN Ali Nihad, (1990), “Divân Edebiyatında San’at Telâkkisi”, Prof. Dr. Ali Nihad Tarlan’ın Makalelerinden Seçmeler, (Haz. Müjgan CUNBUR), S. 45, Ankara: AKM Yayını, s. 70-80.
• TOLASA Harun, (1982), “Divan Şairlerinin Kendi Şiirleri Üzerine Düşünce ve Değerlendirmeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, İzmir: Ege Üniversitesi SBE Yayınları, s. 15-46.
• TOLASA Harun, (1999), “Klasik Edebiyatımızda Divan Önsöz (Dîbâce)leri; Lâmi’î Divanı Önsözü ve (Buna Göre) Divan Şiiri Sanat Görüşü”, Journal of Turkish Studies, S. 3, s. 385-402.
• TOLASA Harun, (2002), Sehî, Latîfî ve Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre. 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TÖKEL Dursun Ali, (2003), “Divan Edebiyatında Eleştiri”, Hece Eleştiri Özel Sayısı, S. 77-78-79, s. 15-47.
• TUNÇ Semra, (2000), “Muhibbî Dîvânında Şiir ve Şair ile İlgili Değerlendirmeler”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 7, s. 265-283.
• YILDIZ Sümeyye, (2012), “Osman Nevres’in Güzelliğe, Şiire ve Şaire Bakışı”, Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 21, s. 240-248.
• ÖRNEK METİNLERİN ALINDIKLARI DİVANLAR
• Amrî Divanı, Haz.: Mehmed ÇAVUŞOĞLU, İÜEF Yayınları, İstanbul 1970.
• Bâkî Hayatı ve Şiirleri, Haz.: Saadettin Nüzhet ERGUN, Bozkurt Matbası, İstanbul 1935.
• Fuzûlî Divanı, Haz.: Kenan AKYÜZ, Süheyl BEKEN, Sedit YÜKSEL, Müjgân CUNBUR, Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
• Hayâlî Divanı, Haz.: Ali Nihad TARLAN, Akçağ Yayınları, Ankara 1992.
• Hayretî Divanı, Haz.: Mehmed ÇAVUŞOĞLU-M.Ali TANYERİ, İÜEF Yayınları, İstanbul 1981.
• Helâkî Divanı, Haz.: Mehmed ÇAVUŞOĞLU, İÜEF Yayınları, İstanbul 1982.
• Muhibbî Divanı, Haz.: Coşkun AK, KTB Yayınları, Ankara 1987.
• Nev‘î Divanı, Haz.: Mertol TULUM-M. Ali TANYERİ, İÜEF Yayınları, İstanbul 1977.
• Usûlî Divanı, Haz.: Mustafa İSEN, Akçağ Yayınları, Ankara 1990.
• Vasfî Divanı, Haz.: Mehmed ÇAVUŞOĞLU, İÜEF Yayınları, İstanbul 1980.
• Taşlıcalı Yahyâ Bey Divanı, Haz.: Mehmed ÇAVUŞOĞLU, İÜEF Yayınları, İstanbul 1977.
• YARARLANILAN DİĞER KAYNAKLAR
• NAYIR Yaşar Nabi, (1958), Şiir Sanatı, İstanbul: Varlık Yayınları.
• OKAY Orhan, (1990), Sanat ve Edebiyat Yazıları, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• PALA İskender, (1989), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KISAKÜREK Necip Fâzıl, (1987), Çile, İstanbul: B. D. Yayınları.
• ÖZBALCI Mustafa, (1990), “Şiire ve Şaire Dair Bazı Notlar”, OMÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, Samsun, S. 5, s. 217-227.
• Mütercim Âsım Efendi, (2000), Burhân-ı Katı, (Haz. Mürsel ÖZTÜRK ve Derya ÖRS), Ankara: TDK Yayınları.
• ŞÜKÛN Ziya, (1996), Ferheng-i Ziyâ, İstanbul: MEB Yayınları.
• KÜLEKÇİ Numan, (1995), Edebi Sanatlar, Ankara: Akçağ Yayınları.