15. Yüzyılda Birer Seyyah Olarak Dervişler ve Birer Seyahatname Olarak Menâkıbnâmeler-Velâyetnâmeler: Kaygusuz Abdal ve Otman Baba Örnekleri

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 1, 37 - 53, 28.04.2023

Murat Hanilçe , İsmail Turan

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1213765

Öz

Seyahat, insanlar için tarih boyunca var olmuş dinamik bir olgudur. İnsan doğasında gezme dürtüsü ve yaşadığı coğrafyadan başka bir coğrafyaya gitme arzusu kendini sürekli canlı tutmuştur. Nitekim tarihin her döneminde seyahat eden insanlar, toplumlar görülmektedir. Seyahatlerin ticaret, bilgi edinme (istihbarat), din yayma (misyonerlik), ibadet, zorunlu yer değiştirme, eğitim gibi çeşitli sebepleri vardır. Belli bir amaç doğrultusunda gezen kişilere seyyah ismi verilmiş, seyahatleri esnasında geçtikleri yollar, konakladıkları yerler, görüştükleri yöneticiler gibi konular hakkındaki aldıkları notlar kitaplaştırılarak seyahatnâme adıyla hem bir tarihi hem de edebî kaynak olarak literatürde yerini almıştır. Sufî geleneğin temsilcileri olan derviş ve mensupları bir ritüel olarak köyler, şehirler ve bazen ülkeler arasında sıklıkla seyahat ederlerdi. Bazen yalnız, bazen de kalabalık gruplar halinde seyahat eden dervişler, hanlarda, camilerde, tekkelerde veya bulundukları yerleşim yerinin hemen kenarında konaklarlardı. Dervişler bu seyahatleri genellikle eğitim, hac, dinî öğretilerini yaymak ve taraftar toplamak amacıyla gerçekleştirmişlerdir. Bu çalışmada 15. yüzyıl dervişlerinden Kaygusuz Abdal ve Otman Baba’nın menâkıbnâme-velâyetnâmelerindeki geçen bilgilere göre seyahatleri ve bu seyahatlerin nedenleri üzerinde durulmuştur. Uğradıkları şehirler, köyler ve beldeler belirtilmiştir. Seyahatleri sırasında ziyaret ettikleri devletin hükümdarı şehrin veya beldenin yöneticisiyle olan münasebetleri ortaya konulmuştur. Seyahatleri esnasında konakladıkları yerler, gösterdikleri kerametler, karşılaştıkları zorluklar zikredilmiştir. Seyahatlerinin hangi amaçla gerçekleştirildiği ve mahiyetleri ifade edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kaygusuz Abdal, Otman Baba, Menâkıbnâme, Seyahat, Derviş.

Kaynakça

• Algar, H. (2002). Kâzerûniyye. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 25, ss. 146-148). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ay, R. (2008), Anadolu’da derviş ve toplum 13-15. yüzyıllar. Kitap Yayınevi.
• Azamat, N. (1996). Hacı Bayrâm-ı Velî. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 14, ss. 442-447). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Azamat, N. (2002). Kaygusuz Abdal. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 25, ss.74-76). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (2021). İstilâ devirlerinin kolonizatör Türk dervişleri. (Y. K. Taştan, Yay. haz.). Ötüken Yayınevi.
• Bayramoğlu, F. & Azamat, N. (1992). Bayramiyye. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 5, ss. 269-273). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Boratav, P. N. (1984). 100 soruda Türk forkloru. Gerçek Yayınevi.
• Çetin, A. (1994). Dimyat. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, ss. 309-310). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1958). Mevlana hayatı, eserlerinden seçmeler. Varlık Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (2011). Yunus emre hayatı ve bütün şiirleri. İş Bankası Yayınları.
• Güzel, A. (2009). Dini-Tasavvufi Türk edebiyatı el kitabı. Akçağ Yayınevi.
• Güzel, A. (2019), Abdal Mûsa Velâyetnâmesi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Güzel, A. (2020), Kaygusuz Abdal (Alaaddin Gaybî) Menâkıb-nâmesi. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (1991). Ankara Savaşı. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 3, ss. 210-211). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (2005). Osmanlı İmparatorluğu Klâsik Çağ (1300-1600). (R. Sezer, Çev.). Yapı Kredi Yayınları.
• Jorga, N. (2007). Fatih ve dönemi, büyük Türk. (N. Epçeli, Çev.) Yeditepe Yayınevi.
• Kallek, C. (1992). Bulak. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 6, ss. 387). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karamustafa, A. T. (2015). Tanrının kuraltanımaz kulları İslâm dünyasında derviş toplulukları (1200-1550). (R. Sezer, Çev.), Yapı Kredi Yayınları.
• Kılıç, F., Arslan, M. & Bülbül, T. (2007). Otman Baba Velâyetnâmesi (tenkitli metin). Grafiker Ofset.
• Köprülü, M. F. (2012). Anadolu’da İslâmiyet. Akçağ Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2013). Türk edebiyatında ilk mutasavvıflar. Akçağ Yayınları.
• Köprülü, O. F & Uzun, M. İ. (1989). Akşemseddin. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 2, ss. 299-302). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Köprülü, O. F. (1988), Abdal Mûsâ. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 1, ss. 64-65). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1992). Bektaşîlik. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 5, ss. 373-379). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2013). Osmanlı toplumunda zındıklar ve mülhidler (15.-17. yüzyıllar). Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ocak, A. Y. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda marjinal sûfilik: Kalenderîler XIV-XVII. yüzyıllar. Timaş Yayınları.
• Severcan, Ş. (2002). Şeyh Bedreddin Olayı. İçinde Türkler (Cilt 9, ss. 259-275). Yeni Türkiye Yayınları.
• Şahin, H. (2007). Otman Baba. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 34, ss. 6-8). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Şahin, H. (2017). Dervişler ve sufi çevreler: Klasik Çağ Osmanlı toplumunda tasavvufi şahsiyetler. Kitap Yayınevi.
• Şahinoğlu, M. N. (1991). Bahâeddin Veled. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 4, ss. 460-462). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tanrıkorur, Ş. B. (2004). Mevleviyye. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 29, ss. 468-475). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uludağ, S. (1997). Hallâc-ı Mansûr. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 15, ss. 377-381). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1983). Osmanlı tarihi II. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yazıcı, N. (2008). Fâtih’in yetişmesi üzerine bazı değerlendirmeler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49(1), 1-15.
• Yazıcı, T. (1994). Derviş. İçinde İslâm Ansiklopedisi (Cilt 9, ss. 188-190). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.