Awakening to the Republic Through the Eyes of an Opponent A Study on Refik Halid Karay’s Play Deli

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: Cumhuriyet'in 100. Yılı Özel Sayısı, 146 - 158, 30.09.2023

Necati Tonga

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1342805

Öz

One of the striking aspects of Refik Halid Karay, who is one of the names that left his mark on the modern Turkish novel and story with his works, is his oppositional character. The author, who stepped into the literary life with his articles published in the Servet-i Fünun newspaper, enhanced his reputation with his satirical articles published under the pen name “Kirpi” (Hedgehog). Refik Halid spent most of his life in exile due to his opposition against the Committee of Union and Progress, and the against the National Struggle and Mustafa Kemal Atatürk. Refik Halid, who lived in exile for five years, first in Sinop, and then in Çorum, Ankara and Bilecik, went abroad in 1922 and had to live in Beirut and Aleppo until he returned home in 1938. One of the remarkable works of Refik Halid is his play Deli (Mad) in which his exile life is reflected as well as his prior works such as Memleket Hikâyeleri (Country Stories), Sürgün (Exile), Gurbet Hikâyeleri (Abroad Stories). Deli, which the author wrote in Aleppo during his second exile, comes to the fore with the subject he deals with, the way these subjects are handled, and the fact that it is a counter-canonical text. Deli, which was first published as a series in the Vahdet newspaper and published as a book, focuses on the experiences of Maruf Bey and reflects transformation that Turkey had gone through over a period of about 20 years. While the author focuses on the alienation of Maruf Bey, he also expresses his personal ideas about the change of the country. In this article, firstly, the oppositional character of Refik Halid Karay will be emphasized, and then his play Deli will be evaluated in comparison with the works dealing with the similar themes.

Anahtar Kelimeler

Refik Halid Karay, Opposer, Alienation, Play, Deli.

Bir Muhalifin Gözünden Cumhuriyet’e Uyanmak: Refik Halid Karay’ın Deli Piyesi Üzerine Bir İnceleme

Öz

Eserleriyle modern Türk roman ve hikâyesine damga vuran isimlerden biri olan Refik Halid Karay’ın dikkat çekici yönlerinden biri muhalif kimliğidir. Servet-i Fünun gazetesinde çıkan yazılarıyla edebiyat hayatına adım atan yazar, “Kirpi” müstearıyla yayımladığı hiciv yazılarıyla ününe ün katar. Refik Halid, başlangıçta İttihat ve Terakki’ye, ardından da Millî Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk’e karşı geliştirdiği muhalif tavır nedeniyle ömrünün büyük bir kısmını sürgünlerde geçirmiştir. Önce Sinop’ta, ardından da Çorum, Ankara ve Bilecik’te beş yıl sürgün hayatı yaşan Refik Halid, 1922’de yurt dışına çıkmış ve 1938’de yırda dönünceye kadar Beyrut ve Halep’te yaşamak zorunda kalmıştır. Memleket Hikâyeleri, Sürgün, Gurbet Hikâyeleri gibi eserlerinde sürgün hayatının yansımalarını gördüğümüz Refik Halid’in dikkat çekici eserlerinden biri de Deli adlı piyesidir. Yazarın ikinci sürgün döneminde Halep’te kaleme aldığı Deli, ele aldığı konu ve bu konuların işleniş tarzı ve karşı-kanonik bir metin olması yönleriyle ön plana çıkmaktadır. Vahdet gazetesinde tefrika edildikten sonra kitap hâlinde neşredilen Deli, Maruf Bey’in başından geçenlere odaklanarak yaklaşık 20 yıllık bir zaman diliminde Türkiye’nin yaşadığı dönüşümü dile getirir. Yazar, bir yandan Maruf Bey’in yaşadığı yabancılaşma hâline odaklanırken bir yandan da ülkenin değişimi hakkındaki şahsi fikirlerini ifade eder. Bu makalede Refik Halid Karay’ın önce muhalif kimliği üzerinde durulacak, ardından yazarın Deli adlı piyesi benzer temalara eğilen eserlerle de kıyaslanarak değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Refik Halid Karay, Muhalif, Yabancılaşma, Piyes, Deli.

Kaynakça

• Baydar, M. (1960). Edebiyatçılarımız ne diyorlar?. Ahmet Halit Yaşaroğlu Yayınları.
• Boztepe, H. N. (2023). Hicivlerinden seçki. (N. Tonga, Haz.). 160. Kilometre Yayınları.
• Çelik, F. T. (2021). Refik Halid Karay’ın siyasi kimliği ışığında Deli adlı eseri. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (4), 2298-2309. https://doi.org/10.30783/nevsosbilen.1010150
• Çetinkaya, S. G. (2023, 19 Şubat). Atatürk dönemi güzellik yarışmaları. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-donemi-guzellik-yarismalari/.
• Ebcioğlu, H. M. (1943). Kendi yazılariyle Refik Halid. Semih Lütfi Kitabevi Yayınları.
• Gogol (2016). Bir delinin hatıra defteri. (N. Y. Taluy, Çev.). Varlık Yayınları.
• Gökçepınar, S. (1949, 6 Ekim). Muharrir neden yetişmiyor? Filozof Rıza Tevfik diyor ki. Akşam, 6.
• Karaer, N. (1998). Tam bir muhalif olarak Refik Halid Karay. Temel Yayınları.
• Karakayış, R. H. (1938, 2 Haziran). Refik Halid’den telgraf. Tan, 1.
• Karay, R. H. (1918, 5 Kasım). Efendiler nereye?. Zaman, 2.
• Karay, R. H. (1929). Deli. Arara Matbaası.
• Karay, R. H. (1964). Minelbab ilelmihrab. İnkılap ve Aka Kitabevi Yayınları.
• Karay, R. H. (1996). Bir ömür boyunca. İletişim Yayınları.
• Karay, R. H. (2009). Deli (4. baskı). İnkılap Kitabevi Yayınları.
• Karay, R. H. (2010). Ankara. (A. Birinci, Haz.). İnkılap Kitabevi Yayınları.
• Karay, R. H. (2017). Memleket yazıları 18: Atatürk’e eğilen bir sürgün. (T. Birkan, Haz.). İnkılap Kitabevi Yayınları.
• Kırzıoğlu, B. (2006). Refik Halid Karay’ın ikinci sürgününden yurda dönüşünü kolaylaştıran piyeste yenilik ve değişikliklerin halk psikolojisindeki yankıları. Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (13), 35-46.
• Narlı, M. (2015). Deli: Cumhuriyet modernleşmesinin övgüsü mü yergisi mi?. Türk Dili, (763), 91-93.
• Uçar, Ö. (2018-2019). Nâzım Hikmet’in kayıp filmi: Güneşe doğru. Atlas Tarih, (56), 122-125.
• Uçman, A. (2014). Aziz feylesofum Refik Halid’den Rıza Tevfik’e mektuplar. Dergâh Yayınları.
• Ünal, Y. (2013a). Yakın dönem Türk tarihinde Refik Halid Karay. Yeditepe Yayınları.
• Ünal, Y. (2013b). Refik Halid ve Millî Mücadele. History Studies, 5(1), 367-389. http://dx.doi.org/10.9737/historyS_688
• Ünal, Y. (2017). Misak-ı Millî karşısında bir önemli muhalif: Refik Halit Karay. Yeni Türkiye, (93), 1406-1420.