Activities of Trabzon Deputy Mehmet Rahmi (Eyüboğlu) Bey in the Second Term of TGNA

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 255 - 275, 27.10.2023

Nurettin Çakıcı

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1329994

Öz

The deputies in the First Turkish Grand National Assembly (TGNA), which constituted one of the most important stages of Turkish parliamentary history, had different world views and ideas. Despite these differences, the military phase of the National Struggle was successfully completed with an all-out struggle since the common denominator was the defence of the homeland and the ideal of living independently. On 1 April 1923, in the elections held after the decision to renew the elections, 7 deputies from Trabzon, who took part in the National Struggle, were entitled to participate in the Second Grand National Assembly. One of them was Mehmet Rahmi Bey. In view of his parliamentary activities, it is possible to say that Mehmet Rahmi Bey had a relatively active parliamentary career. The bills of law and motions he submitted to the TGNA and his speeches in the Parliament show that he closely followed the issues of the country. The opposition within the Grand National Assembly of Turkey, which had existed since the beginning, gained a new dimension with the modernisation movements. The opposition deputies in the Parliament resigned from the Republican People’s Party and founded the Progressive Republican Party, the first opposition party of the Republican era. Mehmet Rahmi Bey, a deputy from Trabzon, was among the deputies who joined the Progressive Republican Party. Mehmet Rahmi Bey, who was a member of the first opposition party of the Republican era, also drew a profile close to the Free Republican Party, which is another attempt to transition to multi-party life. This situation is important in terms of showing his opposition side. Mehmet Rahmi Bey, who returned to civil service after his parliamentary career ended, died in 1952. In this study, Mehmet Rahmi Bey’s parliamentary activities, his career as a parliamentarian, and his political side are analysed mainly by making use of the TBMM archive.

Anahtar Kelimeler

Second Term Parliament, Mehmet Rahmi Bey, Trabzon, Opposition

Proje Numarası

Yok

Trabzon Mebusu Mehmet Rahmi (Eyüboğlu) Bey’in İkinci Dönem TBMM’deki Faaliyetleri

Öz

Türk parlamento tarihinin en önemli aşamalarından birini teşkil eden Birinci Türkiye Büyük Millet Meclisinde (TBMM) yer alan mebuslar birbirlerinden faklı dünya görüşüne ve fikirlere sahipti. Sözü edilen bu farklılığa rağmen bir ayrılığa düşülmemiş, ortak payda vatan topraklarının savunulması ve bağımsız yaşama ülküsü olduğu için topyekûn bir mücadele verilerek Millî Mücadelenin askeri safhası başarıyla tamamlanmıştır. 1 Nisan 1923 tarihinde seçimlerin yenilenmesi kararından sonra yapılan seçimlerde Millî Mücadele saflarında yer alan Trabzon’dan İkinci TBMM’ye 7 mebus katılmaya hak kazanmıştır. Bunlardan biri de Mehmet Rahmi Bey idi. Meclis faaliyetlerine bakıldığında, Mehmet Rahmi Bey’in görece etkin bir mebusluk kariyeri olduğunu söylemek mümkündür. TBMM’ye sunduğu kanun teklifleri, takrirleri ve Meclisteki konuşmaları onun ülke meselelerini yakından takip ettiğini göstermektedir. TBMM içerisinde esasen başından beri var olan muhalefet modernleşme hareketleri ile birlikte yeni bir boyut kazanmıştır. Meclis içerisindeki muhalif mebuslar Cumhuriyet Halk Fırkasından istifa ederek, Cumhuriyet döneminin ilk muhalefet partisi olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasını kurmuştur. Trabzon mebusu olan Mehmet Rahmi Bey de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasına katılan mebuslar arasında yer almıştır. Cumhuriyet döneminin ilk muhalefet partisine dahil olan Mehmet Rahmi Bey, çok partili hayata geçiş denemelerinden bir diğeri olan Serbest Cumhuriyet Fırkasına da yakın bir profil çizmiştir. Bu durum onun muhalif yanını göstermesi açısından önemlidir. Mebusluk kariyeri bittikten sonra memuriyete geri dönen Mehmet Rahmi Bey 1952’de vefat etmiştir. Bu çalışmada ağırlıklı olarak TBMM arşivinden faydalanılarak Mehmet Rahmi Bey’in Meclis Faaliyetleri, mebusluk kariyeri ve siyasi yönü incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İkinci Dönem TBMM, Mehmet Rahmi Bey, Trabzon, Muhalefet

Destekleyen Kurum

Yok

Proje Numarası

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (DH.SAİD.d), 113/389, 29.12.1293/15.01.1877
• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA). 030.10.0.0/6.36.23, 16.02.1924
• 1341 [1925] senesi muvazene-i umumiye kanunu. Kanun no. 627, 18.04.1341/1925
• Aşarın ilgasiyle yerine ikame edilecek vergi hakkında kanun. Kanun no. 552, 17.02.1341/1925
• Devlet demiryolları istimlâk kanunu. Kanun no. 929, 10.06.1926
• İskân kanunu. Kanun no. 885, 31.05.1926
• Küçük zabitan maaşatı hakkında kanun. Kanun no. 648, 22.04.1341/1925
• Muvazenei umumiye kanunu. Kanun no. 490, 20.04.1340/1924
• Takriri sükûn kanunu. Kanun no. 578, 04.03.1341/1925
• Trabzon, Rize ve Giresun vilâyetlerine ithal olunacak mısırın gümrük resmi hakkında kanun. Kanun no. 427, 28.02.1340/1925
• Türkiye Cumhûriyeti Dâhilinde Bulunan bi’l-Umûm Mebâni-i Resmiye ve Milliye Üzerindeki Tuğrâ ve Medhiyelerin Kaldırılması Hakkında Kanun. T. C. Resmi Gazete, Sayı: 608, 1927
• Türkiye Cumhuriyeti dâhilinde bulunan bilûmum mebanii resmiye ve milliye üzerindeki tuğra ve medhiyelerin kaldırılması hakkında kanun. Kanun no. 1057, 28.05.1927
• Türkiye Büyük Millet Meclisine İkinci Devre-i İntihabiyede Aza İntihab Olunan Zevat-ı Kirama Mahsus Muhtasar Tercüme-i Hal Varakasıdır. TBMM Arşivi, Sicil no. 634
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi (ZC), Devre (D) 2, Cilt (C) 4, İçtima (İ) (1), 02.01.1340/1924, s. 624.
• TBMM ZC, D: 2, C: 11, İ: 2, 06.12.1340/1924-03.01.1341/1925, s. 108.
• TBMM ZC, D: 2, C: 14, İ: 109, 22.04.1341/1925, s. 436-437.
• TBMM ZC, D: 2, C: 14, İ: 109, 22.04.1341/1925, s. 436-437.
• TBMM ZC, D: 2, C: 14, İ: 58, 17.02.1341/1925, s. 75.
• TBMM ZC, D: 2, C: 14, İ: 58, 17.02.1341/1925, s. 75-77.
• TBMM ZC, D: 2, C: 14, İ: 63, 23.02.1341/1925, s. 264-265.
• TBMM ZC, D: 2, C: 17, İ: 2, 13.04.1341/1925, s. 297.
• TBMM ZC, D: 2, C: 17, İ: 2, 13.04.1341/1925, s. 312-324.
• TBMM ZC, D: 2, C: 17, İ: 2, 13.04.1341/1925, s. 313.
• TBMM ZC, D: 2, C: 18, İ: 104, 16.04.1341/1925, s. 101-102.
• TBMM ZC, D: 2, C: 18, İ: 109, 22.04.1341/1925, s. 416-417.
• TBMM ZC, D: 2, C: 18, İ: 109, 22.04.1341/1925, s. 418.
• TBMM ZC, D: 2, C: 18, İ: 109, 22.04.1341/1925, s. 431.
• TBMM ZC, D: 2, C: 18, İ: 2, 22.04.1341/1925, s. 388-389.
• TBMM ZC, D: 2, C: 2, İ: 2, 08.12.1340/1924, s. 22.
• TBMM ZC, D: 2, C: 25, İ: 110, 30.05.1926, s. 647.
• TBMM ZC, D: 2, C: 25, İ: 110, 30.05.1926, s. 649.
• TBMM ZC, D: 2, C: 25, İ: 110, 30.05.1926, s. 649-650.
• TBMM ZC, D: 2, C: 26, İ: 117, 09.06.1926, s. 278.
• TBMM ZC, D: 2, C: 26, İ: 117, 09.06.1926, s. 279.
• TBMM ZC, D: 2, C: 28, İ: 27, 20.01.1927, s. 379.
• TBMM ZC, D: 2, C: 28, İ: 27, 20.01.1927, s. 407.
• TBMM ZC, D: 2, C: 31, İ: 52, 13.04.1927, s. 98.
• TBMM ZC, D: 2, C: 31, İ: 55, 17.04.1927, s 187-188.
• TBMM ZC, D: 2, C: 31, İ: 55, 17.04.1927, s 189.
• TBMM ZC, D: 2, C: 32, İ: 73, 28.05.1927, s. 635.
• TBMM ZC, D: 2, C: 33, İ: 76, 18.06.1927, s. 124.
• TBMM ZC, D: 2, C: 33, İ: 76, 18.06.1927, s. 133.
• TBMM ZC, D: 2, C: 4, İ: 1, 03.12.1923-07.01.1924, s. 29.
• TBMM ZC, D: 2, C: 5, İ: 1, 13.02.1340/1924, s. 799.
• TBMM ZC, D: 2, C: 5, İ: 1, 13.02.1340/1924, s. 799.
• TBMM ZC, D: 2, C: 6, İ: 1, 28.02.1340/1924, s. 439.
• TBMM ZC, D: 2, C: 6, İ: 1, 28.02.1340/1924, s. 492.
• TBMM ZC, D: 2, C: 6, İ: 1, 28.02.1340/1924, s. 501.
• TBMM ZC, D: 2, C: 7, İ: 2, 03.03.1340/1924, s. 31.
• TBMM ZC, D: 2, C: 6, İ: 1, 28.02.1924, s. 439.
• Akbal, İ. (2008). Milli Mücadele Döneminde Trabzon’da muhalefet. Serander Yayınları.
• Aksoy, V. (2014). Kurtuluş sonrası Trabzon muhacirlerine yapılan yardımlar ve bölgenin içinde bulunduğu durum. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, (17), 113-134.
• Aksoy, V. (2023), Cumhuriyet Halk Fırkası ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası programları üzerine bir karşılaştırma. İçinde Y. E. Tansü (Ed.), Tarih alanında seçme yazılar – IV (ss. 203-225). Özgür Yayınları.
• Atatürk, K. (2017). Nutuk 1919-1927. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Bal, M. A. & Dağdelen, İ. (2012). Osmanlı arşiv belgelerindeki Trabzonlu devlet adamları ve bürokratlar (1879-1909). Trabzon Kitaplığı.
• Ceylan, O. (2022). Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yanık yurtların yeniden imarı meselesi: Hasarzedeler Bankası kanun teklifi. Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, (35), 333-354. https://ctad.hacettepe.edu.tr/18_35/11.pdf
• Çandar, T. (2003). Hitit güneşi: Mualla Eyüboğlu Anhegger. Doğan Kitap.
• Demiraslan, T. & Bolat, B. S. (2014). 1923 seçimleri ve basın. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(36), 140-165.
• Demirel, A. (2003). Birinci Meclis’te muhalefet: İkinci grup. İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2014). Tek partinin iktidarı: Türkiye’de seçimler ve siyaset (1923 – 1946). İletişim Yayınları.
• Demirel, A. (2017). İlk Meclisin vekilleri: Milli Mücadele Dönemi’nde seçimler. İletişim Yayınları.
• Eken, E. (2019). Eyüboğlu: Bir aile incelemesi (Tez No. 544896) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Güneş, İ. (2009). Birinci TBMM’nin düşünce yapısı (1920-1923). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Karnap, H. (2004). I. ve II. dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Trabzon milletvekilleri (Biyografi ve faaliyetleri) (Tez No. 147451) [Doktora tezi, Selçuk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kili, S. & Gözübüyük, A. Ş. (2000). Türk anayasa metinleri (Sened-i ittifaktan günümüze). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öztürk, K. (1994). Türk parlamento tarihi TBMM II. dönem 1923-1927 (Cilt 1). TBMM Vakfı Yayınları.
• Tanör, B. (2022) Osmanlı-Türk anayasal gelişmeleri. Yapı Kredi Yayınları.
• TBMM Albümü 1920-1950 (2010). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları. https://acikerisim.tbmm.gov.tr/items/030acf9a-7173-4b67-9c92-7c9547ebfd1f
• Usta, V. (1994). Trabzon’da Terakkiperver Fırka’nın kuruluşu. İçinde Tarih ve toplum aylık ansiklopedik dergi (ss. 126, 27-31). İletişim Yayınları.
• Yeni Fırka. (1925, Ocak 14). İstikbal Gazetesi. https://www.wikilala.com/istikbal-gazetesi-14-01-1925-190471/sayfa/1