1939 ve 1992 Yıllarında Meydana Gelen Depremlerin Cumhuriyet Gazetesi’ne Yansımaları

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 321 - 334, 27.10.2023

Muhabbet Doyran

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1352193

Öz

Jeolojik açıdan Türkiye’nin en karmaşık şehri olan ve Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAFH) üzerinde bulunan Erzincan’da çok büyük depremler meydana gelmiştir. 1939 ve 1992 yıllarında yaşanan şiddetli depremler, önemli can ve mal kayıplarına yol açmıştır. Özellikle Erzincan’da 27.12.1939’da saat 01:57’de Richter ölçeğine göre 7.9 büyüklüğünde meydana gelen deprem Sivas, Ordu Tunceli, Tokat, Samsun ve Amasya illerinde de etkili olmuştur. Depremin şiddetinden dolayı bölge ile haberleşme kesilmiş, şehirlerarası yollar ve köprüler büyük hasar görmüştür. Bu nedenle Erzincan ve depremden etkilenen diğer illerle her türlü bağlantı zor sağlanmıştır. Erzincan nüfusunun %70’inden fazlasının yitirildiği, binaların yıkıldığı veya kullanılmaz hale geldiği bölgeye “Millî Yardım Komitesi” aracılığı ile Türkiye’nin dört bir yanından yardımlar yapılmıştır. Yurt içinde olduğu gibi çeşitli ülkelerden de felaket bölgesine yardımlar yapılmıştır. Farklı bir yardım örneği de Erzincan Cezaevi mahkumlarının enkaz kaldırma çalışmalarında yer almalarıyla yaşanmıştır. Cumhuriyet tarihi içinde Erzincan’da ikinci büyük deprem 13.3.1992’de saat 19:19’da meydana gelmiştir. Richter ölçeğine göre 6.8 büyüklüğünde olan deprem Türkiye’nin büyük bir bölümünde hissedilmiştir. 500 kişinin hayatını kaybettiği depremde, 28.000 evin %5’i yıkılmış ya da ağır hasar almıştır. Bu depremden iki gün sonra Tunceli iline bağlı Pülümür ilçesinde Richter ölçeğine göre 5.8 büyüklüğünde bir deprem daha yaşanmış, ilçedeki binalar büyük hasar görmüştür. Erzincan ve Tunceli’de meydana gelen depremlerle ilgili devlet, üniversiteler ve özel sektör iş birliğiyle kalıcı konutlar, kamu binaları, alt yapı inşaat ve onarımları gibi çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Erzincan’da meydana gelen iki büyük depremin etkilerini tarihsel bir süreç içinde incelediğimiz çalışmamızda 1924 yılında basın hayatına başlayan ve yayın hayatına devam eden “Cumhuriyet Gazetesini” seçmemizin sebebi 1939 1992’de meydana gelen depremlerin oluş zamanı ve sonrasında fikri takip yapması, bölgede yaşanan gelişmeleri haberleştirip kamuoyuna bilgilendirmesidir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile yaşıt olan gazetenin depremlerdeki gözlemleri, yorumları, haberleri çalışmamızda temel alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Erzincan, Deprem, Erzincan Depremleri, Cumhuriyet Gazetesi

Kaynakça

• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZC) Devre (D) VI, Cilt (C) 7, İçtima (İ) 18, 27.12.1939.
• TBMM ZC. D VI, C 7, İ 19, Tarih: 29 Aralık 1939.
• TBMM ZC. D VI, C 8, İ 23, Tarih: 10 Ocak 1940
• TBMM ZC, D VI, C 8, İ 26, Tarih: 17 Ocak 1940
• TBMM ZC, D VI, C 13, İ 75, Tarih: 07 Ağustos 1940.
• TBMM ZC, D VI, C 10, İ 1, Tarih: 19 Ocak 1941.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi (TBMM TD), Dönem (D) 19, Cilt (C), 6, Birleşim (B) 50, Tarih: 14 Mart 1992.
• Türkiye Cumhuriyeti Resmî Gazete (T.C. RG). S 5763, 22 Temmuz 1944
• 653 kişinin hayatını kaybettiği Erzincan depremi 26. yılında! (1939, 29 Aralık). Sözcü, https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/653-kisinin-hayatini-kaybettigi-erzincan-depremi-26-yilinda-2283798/
• Abdülmalik, R. (1939, 29 Aralık). Vilayetlerde de komiteler teşkil ediliyor. Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Arpacı, M. (2018). Şehrin çöküşü ve hafıza mekânın inşası: 1939 Erzincan depremi üzerine. Kebikec: İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmalı Dergisi, (45). 221-239. http://www.kebikec.org/index.html
• Avlar, E. & Yıldırım, H. S. (2021). Deprem mevzuatı bağlamında Türkiye’deki geleneksel ahşap Karkas Yapı Krallarının Analizi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 20(78), 1117-1137. https://doi.org/10.17755/esosder.723316
• Avrupa’da Harb Bitti. Alman ordusu, evvelki gece, İngiltere, Amerika ve Sovyet Rusya’ya kayıtsız şartsız teslim olduğunu bildirdi. (1945, 8 Mayıs). Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Aykaç F. A. (1939, 30 Aralık). Vazife başına!. Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Bilir, M. (2022, 12 Kasım). Deprem kenti Erzincan, geçmişte büyük yıkımlar yaşadı. TRT Haber. https://www.trthaber.com/haber/turkiye/deprem-kenti-erzincan-gecmiste-buyuk-yikimlar-yasadi-723032.html
• Bütün Kızılay ekipleri iane toplamaya başladılar. (1940, 1 Ocak). Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Bütün yurdda geniş yardım faaliyeti. (1939, 30 Aralık). Cumhuriyet, 5. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Büyük milletin büyük şefkati! (1940, 20 Nisan) Cumhuriyet, 1, 5. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Cansız, S. (2022). Türkiye’de kullanılan deprem yönetmeliklerinin özellikleri ve eşdeğer yatay deprem yükü hesabının değişimi. Uluslararası Mühendislik Araştırma ve Geliştirme Dergisi, 14(1), 58-71. https://doi.org/10.29137/umagd.948025
• Cumhuriyet zelzele mıntıkasında. (1939, 29 Aralık). Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Demir, M. & Alım, M. (2016, 28 Eylül – 01 Ekim). Erzincan ilinin nüfus özellikleri [Bildiri sunumu]. Uluslararası Erzincan Sempozyumu. Erzincan, Türkiye. https://sempozyum2016.ebyu.edu.tr/?page_id=54&lang=tr
• Deprem Yönetmeliği nedir? Türkiye’de deprem yönetmeliği ilk kez ne zaman çaktı? (2023, 13 Şubat). Cumhuriyet. https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/deprem-yonetmeligi-nedir-turkiyede-deprem-yonetmeligi-ilk-kez-ne-zaman-cikti-2051304#:
• Doğan, H. H. (2022). Türkiye’de afet olaylarının kalkınma planlarının yaklaşımı. İdealKent 13(37), 1873. https://doi.org/10.31198/idealkent.1117007
• Ergüney, O. (2009, 11-12 Kasım). Doğal afetler ve sürdürülebilir kalkınma. [Bildiri sunumu], Ulusal Deprem Sempozyumu. Bolu, Türkiye. http://katalog.ibu.edu.tr/yordam/?dil=0&p=1&q=Abant+%C4%B0zzet+Baysal+%C3%9Cniversitesi+Ulusal+deprem+sempozyumu%2C+11-12+Kas%C4%B1m+2009%2C+Bolu+Abant+%C4%B0zzet+Baysal+%C3%9Cniversitesi+Ulusal+deprem+sempozyumu%2C+11-12+Kas%C4%B1m+2009%2C+Bolu+++&alan=tum_txt
• Erkman, K. (1945). III-Sismoloji. İçinde İstanbul Kandilli Rasathanesi 1939 (Ekim, Kasım, Aralık) Meteoroloji, sismoloji ve miknatis rasatları (ss. 43-47). Milli Eğitim Basımevi. http://www.koeri.boun.edu.tr/140yil/docs/arsiv/Tr/1939.pdf
• Erzincan Depremi 13 Mart 1992 Cuma Saat 19:19. Türkiye İnşaat Mühendisleri Odası, https://eski.imo.org.tr/resimler/ekutuphane/pdf/12346.pdf
• Erzincan ve civarı korkunç bir zelzele felâketine uğradı. (1939, 28 Aralık). Tan, 1, 6. http://nek.istanbul.edu.tr:4444/ekos/GAZETE/tan//tan_1939/tan_1939_ilkkanun_/tan_1939_ilkkanun_28_.pdf
• Erzincan yıkıldı. (1992, 14 Mart). Cumhuriyet, 1, 19. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Evsile, M. (2017). 1939 Erzincan depremi hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılan görüşmeler, Kesit Akademi Dergisi, 3(8), 1-10.
• Gülüş. İ, & Yıldırım, B, (2022), Olaganüstü dönemlerde yerel gazetecilik: 1992 Erzincan depremi, Doğu Gazetesi ve Milenyum Çağına doğru çadırda bir gazetecilik örneği. Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 9(83), 1032-1052. https://doi.org/10.26450/jshsr.3077.
• Karadeniz, V. & Altınbilek, M. S. (2018). Erzincan ilinin topografik analizi ve idari sınırlar ilişkisi, bazı sorunlar. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(1), 283-304.
• Koçyiğit Y. A. (1992). Erzincan depreminin düşündürdükleri. Bilim Teknik. 28 Ağustos 2023’te https://services.tubitak.gov.tr/edergi/yazi.pdf adresinden alındı.
• Mahkumlar kaçmaya çalıştı. (1992, 15 Mart). Cumhuriyet, 1, 19. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Nadi, N. (28 Aralık 1939). Zelzele felaketi, Cumhuriyet, 5. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Nihayet harb başladı! Alman orduları dört koldan Leh topraklarına hücuma geçtiler. (1939, 2 Eylül). Cumhuriyet. 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Okuyucularımız teklif ediyor. (1939, 30 Aralık,). Cumhuriyet, 1, 19. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Orhan, F. (2019), Depremlerin şehir ve mesken mimarisine olan etkilerine coğrafi bir bakış: 1939 Erzincan depremi örneği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(1), 339-364.
• Özşahin, E. & Eroğlu, İ. (2019). Erzincan kentinde yerel zemin özelliklerinin deprem duyarlılığına etkisi. Artvin Çoruh Üniversitesi Doğal Afetler ve Çevre Dergisi, 5(1), 41-57. https://doi.org/10.21324/dacd.428012
• PKK’dan “savaşa hazır ol” çağrısı. (1992, 23 Mart). Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Pülümür’de 6 şiddetinde deprem: 2 yaralı. (1992, 16 Mart). Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Said, M. (1940, 1 Ocak). Milli şefin Erzincan’daki tetkikleri. Cumhuriyet, 1, 19. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Said, M. (1940,18 Ocak). Felâketzede mıntıkaya yapılacak yardım. Cumhuriyet, 1, 19. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Şahin, B. (1993,13 Mart). Erzincan’da yaralar sarıldı mı? Cumhuriyet, 3. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Şiddetli zelzele neticesinde Erzincan tamamen enkaz yığını haline geldi. (1939, 28 Aralık). Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• T.C. Turizm ve Kültür Bakanlığı. (t.y.) Erzincan Tarihi. Erzincan İl ve Kültür Müdürlüğü. 18 Ağustos 2023’te https://erzincan.ktb.gov.tr/TR-57382/tarihce.html adresinden alındı.
• Türkiye’de deprem gerçeği ve TMMOB Makina Mühendisleri Odası’sının önerleri (Yayın No. MMO/587, 2. baskı). (2012). Türkiye Makine Mühendisleri Odası.
• Yardım çadırı karaborsada. (1992. 16 Mart). Cumhuriyet, 1, 19. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar
• Yavuz, C. (2015). 1939 Erzincan depremi kurtarma çalışmalarında yer alan mahkumların affı bağlamında Türkiye’deki af uygulaması. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (119), 87-96.
• Zelzelenin yaptığı tahribat. Tercan kazasında birkaç köy tamamen harab oldu. (1939, 23 Kasım). Cumhuriyet, 1. https://egazete.cumhuriyet.com.tr/yayinlar