Halk Bilimi Açısından Kentsel Dönüşümün Kültürel Mekân Üzerindeki Etkisi

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 349 - 361, 27.10.2023

Muhammet Emin Altınışık

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1359608

Öz

Kentler tarihi, dini ve coğrafi özellikleri yansıtan kültürel mekânlar bütünüdür. Zaman içinde kentle özdeşleşen bu mekânlar, kentin kültürel simgesi haline gelerek onu bir diğerinden ayıran en önemli faktörlerden biri olur ve kent kimliğinin oluşmasında önemli bir rol oynar. Kentlerin tarihi, dini ve sanatsal yapılarını oluşturan bu maddi mekânlarının yanı sıra folklor ürünlerinin de kendilerine ait yaşatım ve aktarım mekânları bulunur. Kültürel mekân olarak adlandırılan bu yerler, geleneğin aktarıldığı önemli merkezlerdir. Ancak bu mekânlar, modernleşme ve küreselleşmenin yanı sıra kentsel dönüşüm uygulamaları nedeniyle kültürel belleğin aktarımı noktasında işlevini kaybetmiştir. Mekâna dayalı olan bu değişim ve dönüşüm aynı zamanda geleneğin icracılarının kültürel üretim ve aktarımını gerçekleştirmelerine de engel teşkil etmektedir. Bu durum, ortak bellek paylaşılan deneyim çerçevesinde kültürel ifade çeşitliliğinin popüler kültür karşısında zayıflamasına hatta yok olmasına zemin hazırlamaktadır. Türkiye’de kentsel dönüşüm uygulamaları üzerine yapılan bilimsel çalışmalar, kent merkezlerinde yer alan tarihi eser niteliğindeki yapıların koruma, yenileme ve canlandırma politikalarına odaklanmaktadır. Maddi miras varlıklarının geleceğe aktarılmasında sarf edilen bu gayret ne yazık ki somut olmayan kültürel miras unsurlarının aktarılması konusunda zayıf kalmıştır. Bu çalışma, somut olmayan kültürel mirasın üretim, yaşatım ve aktarım yeri olan kültürel mekânların kentsel dönüşüm karşısındaki durumunu ele almaktadır. Bununla birlikte Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi bağlamında kentsel dönüşüm uygulamalarındaki koruma, canlandırma ve yenileme yaklaşımlarının geleneğin yaşatılması ve aktarılmasındaki önemine halk bilimsel bir bakış açısı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Halk bilimi, Kültür, Kültürel Mekân, Kültürel Miras, Kentsel dönüşüm

Kaynakça

• Akkar, Z. M. (2006). Kentsel dönüşüm üzerine Batı’daki kavramlar, tanımlar, süreçler ve Türkiye. Planlama, 36(2), 29-38. https://www.spo.org.tr/resimler/ekler/2aee86157b4a40b_ek.pdf
• Alver, K. (2019). Kent imgesi. İçinde Köksal Alver (Ed.) Kent sosyolojisi (ss. 11-35). Çizgi Kitabevi.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. Ayrıntı Yayınları.
• Daştan, N. (2022). Uygulamalı halk bilimi-tarihsel süreç. Mavi Atlas, 10(2), 346-355. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1095562
• Daştan, N. (2023). Mekânın folkloru: Ticari işletmelerin duvar dekorasyonunda kültürel unsurların yeri (Erzurum ili örneği). Dil ve Edebiyat Araştırmaları, (27), 79-101. https://doi.org/10.30767/diledeara.1222485
• Ersoy, R. (2006). Şehirleşme-halk kültürü ikileminde sorunlar ve bazı çözüm önerileri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(1), 233-238.
• Faulds, S. S. (1994). Designing public spaces for people’s symbolic uses. In M. O. Jones (Ed.), Putting folklore to Use (pp. 150–161). University Press of Kentucky.
• Glass, R. L. (1964). London: Aspects of change (Vol. 3). MacGibbon & Kee.
• Gürçayır Teke, S. (2016). Değişen kültürel mekânlar, dönüşen gelenekler: Ankara’da Hıdırellez kutlamaları ve Hamamönü Hıdırellez şenlikleri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 4(1), 44-59. https://doi.org/10.5505/jas.2016.70299
• Hacıcaferoğlu, S. (2023). Kentsel dönüşüm Avrupa ve Türkiye’deki yansımaları. Tevafuk Yayınları.
• Kavruk, H. (2002). Anakente bakış Türkiye’de anakent belediyeciliği ve kent hizmetlerinin yönetimi. Hizmet İş Sendikası Yayınları.
• Kaypak, Ş. (2010). Antakya’nın kent kimliği açısından irdelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (14), 373-392.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. Dost Kitabevi Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2007). Folklor ve kültürel mekân. Milli Folklor, (76), 30-32. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=76&Sayfa=25
• Oğuz, M. Ö. (2018). Somut olmayan kültürel miras nedir? Geleneksel Yayıncılık.
• Oğuz, M. Ö. (2020). Paldır kültür kentleşmeler. Geleneksel Yayıncılık.
• Özdemir, T. (2006). Kaybolan şehir Erzurum. Fenomen Yayınları.
• Tekin, G. (2017). Dönüşen müzecilik ve müzede öğrenme: Ankara somut olmayan kültürel miras müzesi örneği. Milli Eğitim Dergisi, 46(214), 155-166.
• Tekin, G. (2021). Tarihî kent merkezlerinde yeniden canlandırmanın kültürel boyutu. Milli Folklor, (130), 84-95. https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=130&Sayfa=86
• Yasin, M. (2005). Kentsel dönüşüm uygulamalarının hukuki boyutu. Türkiye Barolar Birliği Dergisi, (60), 105-138. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2005-60-173
• Yıldız, A. & Baz, İ. (2021). Bütüncül planlama anlayışının kentsel dönüşüm üzerindeki etkisi: Tuzla örneği. Journal of Technology and Applied Sciences, 3(2), 137-150.
• Afet riski altındaki alanların dönüştürülmesi hakkında kanun. (2012, 31 Mayıs). Resmî Gazete. 10 Mayıs, 2023’te https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2012/05/20120531-1.htm adresinden alındı.
• Toplu konut idaresi başkanlığı (TOKİ). (t.y.). Kentsel yenileme. 10 Mayıs, 2023’te https://www.toki.gov.tr/kentsel-yenileme adresinden alındı. Toplu konut idaresi kaynaklarının kullanım şekline ilişkin yönetmelik. (2002, 18 Nisan). Mevzuat. 10 Mayıs, 2023’te https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=20023888&MevzuatTur=3&MevzuatTertip=5 adresinden alındı.
• Uluslararası anıtlar ve sitler konseyi Türkiye milli komitesi (ICOMOS). (2011, 28 Kasım). Tarihi kentlerin ve kentsel alanların korunması ve yönetimiyle ilgili Valetta ilkeleri. 10 Mayıs 2023’te http://www.icomos.org.tr/Dosyalar/ICOMOSTR_tr0592931001536912260.pdf adresinden alındı.