Establishment Conditions of Oymaağaç Mound (Vezirköprü)

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 2, 442 - 458, 27.10.2023

Harun Reşit Bağcı , Serdar Demir , Mehmet Ali Yılmaz

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1363723

Öz

In this study, Oymaağaç Höyük, one of the ancient settlements in Vezirköprü, was discussed. Vezirköprü, located on the south of the Canik Mountains and connected to the Black Sea coast via Şahinkaya Canyon, has been an important settlement center from the Chalcolithic period to the present day. Oymaağaç Höyük, located in the north of the Vezirköprü Plain, on the ancient road from Central Anatolia to the Black Sea, is one of the largest ancient settlements in the Vezirköprü Region, called Neoklaudiopolis. Within the scope of the research, it was aimed to explain the geographical features of the mound and its surroundings and to relate the settlement features to geographical conditions (geology, geomorphology, climate, hydrography, soil, vegetation, and land cover). For this purpose, the data were obtained from the field, literature, and various organizations. Geographical features of the region were visualized using UA and GIS. Temperature and precipitation distribution maps of the mound and its surroundings were produced using the Lapse Rate method. It is thought that this study will be useful in explaining the nature-human interaction in the region, which has been the subject of many archaeological studies. Oymaağaç Höyük has advantageous geographical conditions such as water resources, soil, plant and animal existence, clay deposits, climate, and transportation. The average annual temperature in the area is 12.5°C and the annual rainfall is 520 mm. Marine air masses entering through the Kızılırmak Valley have moderated the climate, making the region suitable for climatic comfort and agriculture. The stones and millstones unearthed from the mound show that various products, especially grain, were grown in the region in the past. Kunduz and Tavşan Mountains around Oymaağaç Höyük have water resources and forests that are thought to have covered larger areas in the past. This situation provided the mound with advantages in terms of hunting, gathering, shelter, and fuel. Ceramic and earthenware vessels unearthed from the mound show that the settlers used the clay beds in the Kızılırmak valley and that the clay beds were also effective in choosing the location of the mound's founding. It suggests that some cultural layers in the mound may have been damaged by earthquakes because of the fact that Oymaağaç Höyük is only 15.6 km away from the North Anatolian Fault Zone, which has produced major earthquakes in the past.

Anahtar Kelimeler

Mound, Neoklaudiopolis, Oymaağaç, Vezirköprü, Samsun.

Oymaağaç Höyük’ün (Vezirköprü) Kuruluş Yeri Şartları

Öz

Bu çalışmada, yerleşme tarihi eskilere dayanan Vezirköprü’deki antik yerleşmelerden biri olan Oymaağaç Höyük ele alınmıştır. Canik Dağları’nın güneyinde yer alan, Şahinkaya Kanyonu vasıtasıyla Karadeniz kıyısına bağlanan Vezirköprü, Kalkolitik’ten günümüze önemli bir yerleşim merkezi olmuştur. Vezirköprü Ovasının kuzeyinde, Orta Anadolu’dan gelerek Karadeniz’e ulaşan antik yol üzerinde bulunan Oymaağaç Höyük, Neoklaudiopolis olarak adlandırılan Vezirköprü Yöresindeki en büyük antik yerleşmelerdendir. Araştırma kapsamında höyük ve çevresinin coğrafi özelliklerinin açıklanması, yerleşme özelliklerinin coğrafi şartlarla (jeoloji, jeomorfoloji, iklim, hidrografya, toprak, bitki ve arazi örtüsü) ilişkilendirilmesi amaçlanmıştır. Buna yönelik olarak; araziden, literatürden ve çeşitli kuruluşlardan veriler temin edilmiştir. Yörenin coğrafi özellikleri, UA ve CBS kullanılarak görselleştirilmiştir. Lapse Rate yöntemiyle höyük ve çevresinin sıcaklık ve yağış dağılış haritaları üretilmiştir. Çalışmanın; çok sayıda arkeolojik araştırmaya konu olan yörede doğa-insan etkileşimini açıklaması bakımından faydalı olacağı düşünülmektedir. Oymaağaç Höyük kuruluş yeri itibariyle; su kaynakları, toprak, bitki ve hayvan varlığı, kil yatakları, iklim, ulaşım gibi coğrafi koşullar bakımından avantajlıdır. Höyüğün bulunduğu alanda yıllık sıcaklık ortalaması 12,5°C; yıllık yağış miktarı ise 520 mm’dir. Kızılırmak Vadisi’nden sokulan denizel hava kütleleri, iklimi ılımanlaştırarak yöreyi klimatik konfor ve tarım açısından elverişli kılmıştır. Höyükten çıkan soku ve değirmen taşları geçmişte yörede tahıl başta olmak üzere çeşitli ürünlerin yetiştirildiğini göstermektedir. Oymaağaç Höyük ’ün çevresindeki Kunduz ve Tavşan Dağları geçmişte daha geniş alanlar kapladığı düşünülen ormanlara ve su kaynaklarına sahiptir. Bu durum höyüğe avcılık, toplayıcılık, barınma ve yakacak açısından avantaj sağlamıştır. Höyükten çıkarılan seramik ve toprak kaplar yerleşimcilerin Kızılırmak vadisindeki kil yataklarını kullandığını, höyüğün kuruluş yeri seçiminde kil yataklarının da etkili olduğunu göstermektedir. Oymaağaç Höyük’ün geçmişte büyük depremler üreten KAF’a sadece 15,6 km uzaklıkta olması höyükteki bazı kültür katlarının depremlerle zarar görmüş olabileceğini düşündürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Höyük, Neoklaudiopolis, Oymaağaç, Vezirköprü, Samsun

Kaynakça

• 1/25.000 ölçekli jeoloji paftaları. (2023). Maden Tetkik Arama ve Genel Müdürlüğü.
• Alkım, U.B. (1973). İslâhiye ve Samsun bölgesinde 1972 çalışmaları. Belleten, 38(147), 435-438.
• Alkım, U.B. (1974). Tilmen Höyük ve Samsun bölgesi çalışmaları 1971. Türk Arkeoloji Dergisi, 2(20), 5-16.
• Alkım, U.B. (1975). Tilmen Höyük ve Samsun bölgesi çalışmaları 1972. Türk Arkeoloji Dergisi, 2(21), 23-28.
• Amasya (Gümüşhacıköy, Merzifon, Suluova), Samsun (Vezirköprü, Havza, Kavak) meteoroloji istasyonları rasat verileri. (2023). T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı.
• Atalay, A. (1983). Türkiye vejetasyon coğrafyasına giriş. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Atalay, İ. (2013). Doğa bilimleri sözlüğü (2. baskı). Meta Basım.
• Avcı, M. (2014). Türkiye’nin flora bölgeleri ve “Anadolu Diagonali”ne coğrafi bir yaklaşım. Türk Coğrafya Dergisi, (28), 225-248.
• Bağcı, H. R. & Kılıç, H. (2023). Çıldır Gölü ve havzasında (Ardahan-Kars) iklim-insan ilişkileri. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(33), 549-566. https://doi.org/10.18069/firatsbed.1209061
• Bekker-Nielsen, T. (2013a). Neapolis-Neoklaudiopolis: A Roman city in northern Anatolia. In Anatolian Metal VI (pp. 203-214). Deutsches Bergbau-Museum Bochum.
• Bekker-Nielsen, T. (2013b). Neoklaudiopolis (Vezirköprü) üzerine 350 yıllık araştırma. Orbis Terrarum (11), 3-31.
• Copernicus Europe’s Eyes on Earth. (2023). 2018 yılına ait arazi örtüsü verileri. https://land.copernicus.eu/.
• Czichon, R. M. & Yılmaz, M. A. (2014). Vezirköprü/Oymaağaç Höyük-Nerik projesi. İçinde H. Kasapoğlu & M. A. Yılmaz (Eds.), Anadolo’nun zirvesinde Türk arkeolojisinin 40 yılı (ss. 339-346). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Czichon, R. M. (2008). Oymaağaç-Vezirköprü yüzey araştırması 2006. İçinde F. Bayram, A. Özme & B. Koral (Eds.), 25. Araştırma sonuçları toplantısı-1 (ss. 187-196). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Czichon, R. M., Flender, M., Klinger, J. Von Seckendorff & V. Kürschner, H. (2006). Interdisziplinäre geländebegehung im gebiet von Oymaağaç-Vezirköprü/Provinz Samsun. Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, (138), 157-197.
• Czichon, R. M., Yılmaz, M. A. & Kalkan, E. (2022). Vezirköprü Ovası’nın anahtar yerleşimi: Oymaağaç Höyük/Nerik. İçinde İ. Tellioğlu (Ed.), Tarih boyunca Vezirköprü (ss. 11-23). Serender Yayınevi.
• Demircan, M., Türkoğlu, N. & Çiçek, İ. (2014). Mevsimlik sıcaklık normallerinin (1971-2000) coğrafî bilgi sistemleri ile yüksek çözünürlüklü veri setinin üretilmesi. İçinde E. Yılmaz (Ed.), TÜCAUM VIII. coğrafya sempozyumu bildirileri (ss. 211-220). Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi.
• Dengate, J. A. (1978). A site survey along the south shore of the Black Sea. In H. Kaba, G. K. Şahin, B. M. Akarsu & O. Bozoğlan (Eds.), In Proceedings of the Xth international congress of classical archaeology (pp. 245-58). Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Doğanay, H. (1993). Coğrafyada metodoloji. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Forlanini, M. (1977). L’anatolica nord-occidentale nell’impero eteo. SMEA, (18), 197-224.
• Gül, S. (2015). Vezirköprü yöresinin kültür turizmi (Tez No. 425479) [Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi. Harita Genel Müdürlüğü. (2023). 1/25.000, 1/100.000 ölçekli topoğrafya haritaları. https://www.harita.gov.tr/
• Kattel, D. B., Yao, T., Yang, K., Tian, L., Yang, G. & Joswiak, D. (2013). Temperature lapse rate in complex mountain terrain on the southern slope of the central Himalayas. Theoretical and Applied Climatology, (113), 671-682.
• Macqueen, J. G. (1980). Nerik and its Weather-God Anat. Special Number in Honour of the Seventieth Birthday of Proffesor O. R. Gurney, (30) 179-187.
• Minder, J. R., Mote, P. W. & Lundquist, J. D. (2010). Surface temperature lapse rates over complex terrain: Lessons from the Cascade Mountains. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 115(D14), 1-13. https://doi.org/10.1029/2009JD013493
• Özcan, E. (2006). Sel olayı ve Türkiye, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26(1), 35-50.
• Poulsen, C. J., Ehlers, T. A. & Insel, N. (2010). Onset of convective rainfall during gradual late Miocene rise of the central Andes. Science, 328(5977), 490-493. https://www.science.org/doi/10.1126/science.1185078
• Samsun ili büyük toprak grupları ve arazi kabiliyet kullanım sınıfları verileri. (2023). T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı.
• Sunkar, M. & Avcı, V. (2021). Murat Höyük'ün jeoarkeolojik özellikleri (Bingöl/Solhan). İçinde A. Özdemir, Z. Kılınç, & E. Demir (Eds.), Erken Tunç Çağı'nda Murat Höyük (ss. 15-26), Ege Yayınları.
• Şahin, K. (1997). Vezirköprü ve yakın çevresinin uygulamalı fiziki coğrafya araştırmaları (Tez No. 61599) [Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Temür A. & Yiğitpaşa, D. (2020a). Neoklaudiopolis Antik Kenti ve territoryumu 2018 yüzey araştırması ve envanter çalışmaları, History Studies, 12(2), 619-654.
• Temür A. & Yiğitpaşa, D. (2020b). Neoklaudiopolis Antik Kenti ve territoryumu 2019 yüzey araştırması ve envanter çalışmaları, History Studies, 12(6), 2865-2894.
• Temür, A., Yiğitpaşa, D., Kıvrak, B., Özbilgin, Ö. & Sarıgül, M. (2022). Neoklaudiopolis Antik Kenti ve territoryumu 2019 yılı yüzey araştırması, 2019-2020 Yılı Yüzey Araştırmaları, (1), 145-165.
• Torun, S. & Temür A. (2021). Vezirköprü’de (Neoklaudiopolis) Antik Çağ’dan günümüze pres denge ve soku taşları. İçinde İ. Akkaş & M. Karakoç (Eds.), Anadolu’da etnoarkeoloji araştırmaları (Prehistorik dönemlerden günümüze kadar (ss. 506-525). Doruk Yayımcılık.
• Tunçdilek, N. (1986). Türkiye’de yerleşmenin evrimi, İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Uğuz, M. F. & Sevin, M. (2009). Türkiye jeoloji haritaları (1:100.000 Ölçekli), Sinop-F34 paftası. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü.
• Yılmaz, A. & Gül, S., (2015), Vezirköprü’de (Samsun) tarihsel koruma ve halkın koruma çalışmalarına yaklaşımı, Studies of the Ottoman Domain, 5(8), 151-178.
• Yılmaz, M. Ali (2015). Vezirköprü Oymaağaç Höyük Demir Çağı seramikleri. (Tez No. 429651) [Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Zeybek, H. İ. (2009). 2-3 Mart 2005 Turhal sel afeti ve sonuçları. Doğu Coğrafya Dergisi, 14(21), 233-248.
• Zeybek, H. İ. (2016). Ordu Köyü'nün doğal ortam özellikleri, İçinde C. Yılmaz (ed.), Samsun-Çarşamba'da Beylik Merkezi Ordu Köyü, (ss.57-79). Erol Ofset.