Teke Mutasarrıfı Konakçı Hasan Paşa’nın Faaliyetleri ve Emvâl-i Metrûkesi(1719)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 312 - 329, 29.10.2024

Bekir Gökpınar

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1476594

Öz

XVIII. yüzyıl Osmanlı devlet düzenin önemli ölçüde değiştiği ve Anadolu’da eşkıyalık hareketleri yoğun ve yaygın olarak yaşandığı bir dönemdir. Bu hareketler devletin malî ve toplumsal nizamını sarsmıştır. Anadolu’da eşkıyalığın yoğun yaşandığı bölgelerden biri de Teke sancağıdır. XVIII. yüzyıl başlarında Teke sancağında eşkıyalık olarak ev basma, adam katletme, soygun yapma, yol kesme, vergilerin toplanmasına mani olma, ahaliden haksız yere zorla para alma, kadınları zorla kaçırma, zirai ürünlere zarar verme gibi emniyet ve asayişi tehdit eden çok çeşitli olaylar meydana gelmiştir. Bunları yapanlar arasında aşiretler, konar-göçer taifeleri, devlet görevlileri, görevden alınan valilerin kapı halkı, firari askerler, mecburi iskân ve sürgüne tabi tutulan gruplar ve cemaatler olduğu görülmektedir. Devlet halkın asayişini temin için eşkıyayı yakalayıp Antalya kalesi başta Limni, Sakız ve Rodos gibi yakın adalarda kalebend etme yoluna gittiği gibi kimlerini de İçel, Adana, Şam ve Kıbrıs adasına sürgüne göndermiştir.
XVIII. yüzyıl başlarında Teke sancağında eşkıya ile mücadele görevi ifa edenlerden biri Teke Sancağı Mutasarrıfı Hasan Paşa’dır. Hasan Paşa’nın Teke yöresinde ahalinin emniyet ve asayişini sağlama yolunda önemli gayretleri görülmüştür. Hasan Paşa, Teke mutasarrıflığından ayrıldıktan sonra kendi halinde yaşamayı tercih etmiş ve 1719 yılında vefat etmiştir. Paşa’nın vefatı ile birlikte devlet terekesini müsadere ettirerek satışa çıkarmıştır.
Bu çalışmada Teke mutasarrıfı Hasan Paşa’nın eşkıya ile olan mücadelesi ve vefatı ile birlikte müsadere edilen terekesinden yola çıkılarak servetinin değeri ve çeşitliliği üzerinde değerlendirilmesi yapılacaktır. Çalışmamızın temel kaynağını Osmanlı Arşivinde mevcut defter ve belgeler oluşturmaktadır. Döneme ait kronik ve araştırma-inceleme eserlerinden de istifade edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Hasan Paşa, Teke sancağı, mutasarrıf, eşkıya, muhallefat.

Kaynakça

• Akalın, Ş. (1955). Nasuh Paşa’nın hayatına ve servetine dair. Tarih Dergisi, 7(11-12), 201-208.
• Akyüz, J. (2008). Osmanlı mutasarrıflarına bir örnek: Şerif Paşa. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (1), 23-37.
• Aydüz, S. (2009). Silah (Osmanlılar’da). İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 37, ss. 188-191). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Baltacı, C. (1991). Arpalık. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 3, ss. 392-393). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelik, Ş. (2011). Teke-ili. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 40, ss. 344-347). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çelik Fidan, F. (2022). Nüzül emini El-Hac Ahmed Ağa’nın serveti örneğinde 18. yüzyıl İstanbul’unda zengin olmak. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 54(97), 87-108.
• Çürük, C. ( 1993). Osmanlı’da çadır. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 8, ss.162-164). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Demir, T. & Çelik, B. (2016). Osmanlı idarî-mâlî teşkilatında (XVII ve XVIII. yüzyıllar) muhassıllık kurumu ve muhasssıl defterdarlar. İstanbul Defterdarlığı Yayınları.
• Engin, N. (2002). Osmanlılar’da kölelik. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 24, ss. 246-248). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erdoğru, M. A. (1995). Antalya ve havalisi için bir kaynak: Defter-i evkâf-ı livâ-i Teke. Tarih İncelemeleri Dergisi, (10), 91-185.
• Erken, A. (2017). XVIII. yüzyıl Osmanlı Şam valilerinin emirü’l-hacc olarak hizmetleri (Tez No. 474956) [Doktora tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Gök, İ. (2022). III. Murad’ın devlet adamlarından Kara Üveys Paşa’nın hayatı ve muhallefatı (1591). Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 4(4), 53-81.
• Gökbilgin, M. T. (1978). Arpalık. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt I, ss. 592-595). Milli Eğitim Basımevi.
• Göynüklü Ahmed Efendi. Tarih-i Göynüklü. (S. Çolak & M. Aydar, Haz.). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Güneş, M. (2009). Tereke kayıtlarına göre XIX. Yüzyıl başlarında Afyonkarahisar halkının kullandığı eşyalar. Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, (II), 269-289.
• İnalcık, H. (2013). Vezir. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 43, ss. 90-92). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İpşirli, M. (1992). Beylerbeyi. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 6, ss. 69-74). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Karaca, B. (2006). XV- XVI. asırlarda Teke Sancağındaki yörüklerin sosyal ve ekonomik durumu. İçinde (N. Ekinci & H. Akın, Haz.), Son bin yılda Antalya sempozyumu (ss. 76-95). Akdeniz Üniversitesi Basımevi.
• Karaçay Türkal, M.(2021). Bağdat Valisi Ahmed Paşa’nın muhallefatı (1692-1694). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (52), 213-237.
• Kılıç, O. (2000). XVIII. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nde eyalet ve sancak teşkilatlanması. Yeni Türkiye, 6(31), 442-459.
• Mehmed Süreyya, (1996). Sicill-i Osmani (Cilt II), (N. Akbayar, Haz.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Örenç, A. F. (2020). Mutasarrıf. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 31, ss. 377-379). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özcan, T. (2020). Muhallefât. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 30, ss. 405-506). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özdemir, F. (2021). 17. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Istabl-ı Amire (Has Ahûr) teşkilatı (Tez No. 699931) [Doktora tezi, Gazi Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Özkaya, Y. (1970). XVIII. yüzyılda mütesellimlik kurumu. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 28(3-4), 369-390.
• Öztürk, T. (2016). Trabzon Valisi Üçüncüoğlu Ömer Paşa’nın (1739-1742) kitap kültürü. İçinde H. Oruç & M. Ceyhan (Ed.), Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihi, Prof. Dr. Yılmaz Kurt Armağanı, (Cilt II, ss. 212-235). Akçağ Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1983). Kürk. İçinde Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt II, s. 343). Milli Eğitim Basımevi
• Parlaz, S. (2022). Revan muhafızı İbrahim Paşa’nın muhallefatı. Akademik Düşünce ve Tarih Dergisi, 9(1), 1-27.
• Sak, İ. (1989). Konya’da köleler (16. yüzyıl sonu-17. yüzyıl). Osmanlı Araştırmaları, (9), 159-187.
• Sönmez, E. (2001). 1129/1717 tarihli deftere göre raht hazinesi (Tez No. 104785) [Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Sunar, M. M. (2015). Hayvanlar. İçinde F. Yılmaz (Ed.), Osmanlı İmparatorluğunda çevre ve şehir (ss. 113-153). Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yayınları.
• Telci, C. (2006). Mali bir ünite olarak Aydın muhassıllığı. Tarih İncelemeleri Dergisi, 21(1), 135-156).
• Telci, C. (2007). Osmanlı Devleti’nde 18. yüzyılda muhallefat ve müsadere süreci, Tarih İncelemeleri Dergisi, 22(2), 145-166.
• Tokat, Ş. (2023). XVII. yüzyılda Eyüp kazasında kitap kültürü (Tereke Kayıtlarına Göre) (Tez No. 794815) [Yüksek isanls tezi, İstanbul Medeniyet Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Tomar, C. (2006). Müsadare. İçinde İslam Ansiklopedisi (Cilt 32, ss. 65-67). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Uluçay, Ç. (1944). XVII. asırda Saruhan’da eşkıyalık ve halk hareketleri. Resimli Ay Matbaası.
• Ünal, M. A. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda müsadere. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, (49), 95-111.