260-61 / 1844-45 Temettuat Kayıtları Işığında Mahmutlar ve Gökçeviran Köylerinin Sosyal ve Ekonomik Yapısı

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 418 - 432, 29.10.2024

Rafet Metin

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1478043

Öz

Temettuat Defterleri XIX. yüzyıl Osmanlı sosyal ve ekonomik tarihinin önemli kaynaklarından biridir. Vergi kaynaklarını yeniden tespit ederek halkın üzerindeki vergi yükünü hafifletmek ve vergi dağılımında yaşanan adaletsizliği önlemek amacıyla hazırlanan temettuat kayıtları sosyo-ekonomik ve demografik yapının da ortaya konulmasında önemli bilgiler sunmaktadır. Kayıtlarda anılan dönemde bölgelerin mal-mülk, hayvan, arazi ve insanların şahsi mal varlıklarının kaydedilmesi ile sosyo-ekonomik hayat,nüfus ve tarımsal ekonomi ile ilgili bütün karakteristik özellikler ortaya konulmaktadır. Kayıtlarda ayrıca mükelleflerin adları, lâkapları, meslekleri hakkında da bilgi alabilmek mümkün olmaktadır. Bu çalışmada, H.1260-1261/M.1844-1845 yılında Kalecik Kazasına tabi Mahmutlar ve Gökçeviran karyelerinin 17095 numaralı temettuat defterinden faydalanılarak, sosyal ve ekonomik yapıları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Toplam 49 haneleri olan karyelerde sakin olan insanların geçimlerini büyük ölçüde tarım ve hayvancılıktan sağladıkları anlaşılmaktadır. Köyde tarımsal manada buğday, arpa ve penbe (pamuk) üretimi yapılmaktadır. Hayvancılık alanında ise daha çok küçükbaş- büyükbaş hayvanlar ile yük ve binek hayvanları yetiştirilmektedir. Meslek dalı olarak ziraat erbabının fazlalığı dikkat çekmektedir. Bunun yanında, imam, hizmetkâr ve çoban gibi meslek kollarında görev yapan kimselerinde olduğu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Köyde vergi mükellefi hane reislerinin tarım, hayvancılık ve meslek gelirleri ile birlikte ödemiş oldukları vergi çeşitleri tespit edilerek vergi yükleri de ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

: Mahmutlar, Gökçeviran karyeler, Temettüat Defteri, Mesleki Yapılanma

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), Maliye Nezareti (ML), Varidat Kalemi (VRD), Temettüat Defterleri (TMT.d.), nr. 7095.
• Bozkurt, N. (2011). 1844-1845 tarihli temettüat defterine göre Kütahya Sancağı Dazkırı Kazası Evciler Köyünün sosyal ve ekonomik yapısı. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(19), 135-156.
• Develioğlu, F. (1996). Temettü'-temettüat. İçinde Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat (13. baskı, s. 1073). Aydın Kitabevi Yayınları.
• Gül, A. (2009). Temettüat defterlerine göre Pasinler’in (Hasankale) sosyal ve ekonomik yapısı. Karadeniz Araştırmaları, 6(23), 77-98.
• Kankal, A. (1993). Tapu tahrir defterlerine göre 16. yüzyılda Çankırı sancağı (Tez No. 25981) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Öztürk, S. (1996). Tanzimat Döneminde bir Anadolu şehri: Bilecik. Kitabevi Yayınları.
• Öztürk, S. (2000). Temettüat tahrirleri. Akademik Araştırmalar Dergisi Osmanlı Özel Sayısı, (4-5), 537-590.
• Pakalın, M. Z. (1993). Temettü vergisi. İçinde Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü (Cilt III, s. 453). MEB Yayınları.
• Sayın, A. V. (1999). Tekâlif kavâidi (Osmanlı vergi Sistemi). T.C. Maliye Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı.
• Serin, M. (1998). Osmanlı Arşivi’nde bulunan temettuât defterleri. I. Milli Arşiv Şurası (Tebliğler-Tartışmalar) (ss. 717-728). https://hdl.handle.net/20.500.12415/6566
• Şener, A. (1990). Tanzimat Dönemi Osmanlı vergi sistemi. İşaret Yayınları.