Basın ve Arşiv Belgelerine Göre Anavatana Katılış Sürecinde Hatay Meselesi (1937-1939)

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 459 - 484, 29.10.2024

Betül Tekinsoy

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1480456

Öz

I. Dünya Savaşı sonunda Fransa tarafından işgal edilen İskenderun Sancağı (Hatay), Misak-ı Milli sınırları içinde olmasına rağmen 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşması ile Türkiye’nin sınırları dışında kalmış ve Fransız mandası altındaki Suriye sınırları içinde bırakılmıştır. Fransa’nın Suriye’ye bağımsızlık tanıma kararı üzerine Hatay, 1936 yılından itibaren Atatürk dönemi Türk dış politikasında önemli bir mesele haline gelmiştir. 1937’de Hatay anayasasının kabul edilmesi neticesinde Hatay’ın ayrı bir varlık haline gelmesi ile başlayan süreç, 1938’de Hatay Devleti’nin kurulması ve 1939’da Hatay’ın anavatana katılması ile çözüme kavuşturulmuştur. Fransa, her ne kadar bu süreçte bölgedeki Türkler ve Türkiye aleyhindeki propaganda faaliyetlerini destekler bir tutum sergilese de, İkinci Dünya Savaşı’nın öncesinde Avrupa’da güç dengesinin Almanya lehine bir yön alması ve 12 Mayıs 1939’da Türk-İngiliz Ortak Beyannamesi’nin imzalanması, Fransa’nın stratejik konumu itibariyle Türkiye ile yakınlaşmasının zaruri kılmıştır. Nitekim İkinci Dünya Savaşı’nın öncesinde 23 Haziran 1939’da Türkiye ile Fransa arasında yapılan anlaşma sonucunda Hatay’ın anavatana katılma süreci tamamlanmıştır. Hatay’ın anavatana katılması Türk diplomasi tarihi bakımından önemli ve örnek teşkil edecek bir başarıdır. Bu çalışmada Cumhuriyet döneminin dış politikada önemli bir başarısı olan Hatay Sorunu’nun çözüme kavuşturulmasında özellikle Hatay Devleti’nin kurulmasından anavatana katılmasına kadar geçen sürecin ulusal basındaki yansımaları üzerinde durulmuştur. Ayrıca arşiv kaynaklarından yararlanmak suretiyle Hatay’ın bağımsızlığını kazanması ve Hatay’da seçim faaliyetlerinin başlamasıyla birlikte bölgede Türkiye ve Türkler aleyhinde Fransa tarafından desteklenen olumsuz propaganda faaliyetleri irdelenmiştir. Ulusal basın ve arşiv belgeleri dışında konu ile ilgili muhtelif telif ve tetkik eserler de başvurulan kaynaklar arasında yer almıştır.

Anahtar Kelimeler

Hatay, Suriye, Fransa, Türkiye, Propaganda

Kaynakça

• Millî Savunma Bakanlığı Askeri Tarih Arşivi (ATASE)
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-61, II. Dünya Savaşı, 13.02.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-54, II. Dünya Savaşı, 26.04.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-54, II. Dünya Savaşı, 08.05.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-56, II. Dünya Savaşı, 08.04.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-55, II. Dünya Savaşı, 19.04.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-51, II. Dünya Savaşı, 31.05.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-50, II. Dünya Savaşı, 07.06.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-49, II. Dünya Savaşı, 07.06.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-48, II. Dünya Savaşı, 08.06.1939.
• ATASE, 110-9-1-14, 8-0-48, II. Dünya Savaşı, 25.07.1939.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (BCA)
• BCA, 30-10-0-0, 49-321-11, 18 Ağustos 1938.
• BCA, 30-10-0-0, 49-321-11, 8 Ağustos 1938.
• BCA, 30-10-0-0, 223-508-13, 18 Haziran 1938.
• Gazeteler Suriye fesatçıları unutmamalıdır ki: Türk ordusu Hatay’daki vazifesini yapmaya hazırdır. (1937, 23 Mart). Açık Söz Gazetesi.
• Bitaraf heyet Antakya’da. (1937, 2 Ocak). Cumhuriyet Gazetesi.
• Yeni bir küstahlık. (1937, 21 Nisan). Cumhuriyet Gazetesi.
• Vataniler ihtilal çıkarmak için hazırlanıyorlar. (1937, 13 Haziran). Cumhuriyet Gazetesi.
• Hatay suikaste uğradı. (1937, 30 Kasım). Cumhuriyet Gazetesi.
• Hatay’da son vaziyet Ankara’da nasıl karşılandı?. (1938, 18 Mayıs). Cumhuriyet Gazetesi.
• Tayfur Sökmen mühim bir nutuk söyledi. (1939, 9 Mayıs) Cumhuriyet Gazetesi.
• Hatay Meclisi’nin mühim kararları. (1939, 21 Mayıs). Cumhuriyet Gazetesi.
• Türk-Hatay hudud muamaleleri kaldırıldı. (1939, 17 Haziran). Cumhuriyet Gazetesi.
• Hatay itilafnamesi bugün imzalanıyor. (1939, 23 Haziran). Cumhuriyet Gazetesi.
• Hatay artık bizimdir. (1939, 24 Haziran). Cumhuriyet Gazetesi.
• İntihap Nizamnamesi istediğimiz esaslara göre tadil oldu. (1938, 22 Mart). Doğu Gazetesi.
• Hatay’ın Anavatana kavuşması münasebetiyle yapılacak bayram. (1939, 20 Haziran). İkdam Gazetesi.
• Bütün Hatay coşkun neşe içinde bayram yapıyor. (1939, 25 Haziran). İkdam Gazetesi.
• Milli Hatay mitinginde binlerce Ankaralı bulundu. (1937, 1 Şubat). Ulus Gazetesi.
• Bayrak yerine süngü. (1937, 30 Kasım). Ulus Gazetesi.
• Paris müzakerelerinin neticeleri. (1938, 2 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Hatay Askeri Anlaşmasının esasları; Fransız gazeteleri çok hararetli neşriyat yapıyor. (1938, 3 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Anlaşma imza edildi. (1938, 4 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• İmzalanan vesikalar Yakın Şark’ta bir sulh amilidir. (1938, 6 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Hatay davasının halli karşısında herkes bizi tebrik ediyor. (1938, 7 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Hatay muhteşem bir heyecan ve sevinç dalgası içinde çalkalanıyor. (1938, 8 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Hatay’da tam emniyet ve sükün var. (1938, 13 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Türk-Fransız dostluğunun tezahürü. (1938, 15 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Hatay’da kayıt bu sabah başlıyor. (1938, 22 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Suriyeli milisler iki Eti Türküne süngü ile hücum ettiler. (1938, 25 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Hatay’da Bedeviler bir çiftliğe taarruz ettiler. (1938, 27 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Hatay mebusları seçiliyor!. (1938, 22 Ağustos). Ulus Gazetesi.
• 2 Eylül Hatay milli bayramıdır. (1938, 25 Ağustos). Ulus Gazetesi.
• Hatay Meclisi açıldı. (1938, 3 Eylül). Ulus Gazetesi.
• Hatay Devlet Reisi mecliste and içti. (1938, 4 Eylül). Ulus Gazetesi.
• Müstakil Hatay bayrağı törenle Millet Meclis binasına çekildi. (1938, 8 Eylül). Ulus Gazetesi.
• Hatay milli serpuşu şapka olacak. (1938, 9 Eylül). Ulus Gazetesi.
• Hatay Meclisi Türkiye kanunlarını kabul etti. (1939, 18 Şubat). Ulus Gazetesi.
• Hatay Anavatana kavuşuyor. (1939, 14 Haziran). Ulus Gazetesi.
• Hatay Anavatana katılacağı günü sabırsızlıkla bekliyor. (1939, 20 Haziran). Ulus Gazetesi.
• Hatay Anlaşması. (1939, 23 Haziran). Ulus Gazetesi.
• Hatay artık vatanımızın parçasıdır. (1939, 24 Haziran). Ulus Gazetesi.
• Türk- Fransız müşterek beyannamesi her yerde memnunlukla karşılandı. İskenderun’da sonsuz heyecan var. (1939, 25 Haziran). Ulus Gazetesi.
• Hatay’da coşkun neşe devam ediyor. (1939, 26 Haziran). Ulus Gazetesi.
• Hataylılara iltifatları. (1939, 28 Haziran). Ulus Gazetesi.
• Hatay Devleti tarihe karıştı. (1939, 30 Haziran). Ulus Gazetesi.
• Meclis Hatay ilhakını kabul etti. (1939, 1 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Hatay bütün yurda kutlu olsun, Anayurt Hatay’ı bağrına basıyor, bugün Hatay artık Türkiye’nin öz evladı olan bir vilayettir. (1939, 23 Temmuz). Ulus Gazetesi.
• Zaferimiz kutlu olsun Hatay’a kavuştuk. (1939, 24 Haziran). Vakit Gazetesi.
• Telif ve Tetkik Eserler
• Akşin, A. (1991). Atatürk’ün dış politika ilkeleri ve diplomasisi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Armaoğlu, F. (2022). 20. yüzyıl siyasi tarihi (1914-1995). Kronik Yayınları.
• Atabey, F. (2015). Hatay’ın anavatana katılma süreci. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 3(7), 192-209. https://doi.org/10.33692/avrasyad.509271
• Atabey, F. (2020). Türk-İngiliz belgeleri ışığında Hatay sorununun çözümüne dair bazı değerlendirmeler. Belgi Dergisi, 2(20), 2579-2594. https://doi.org/10.33431/belgi.712105
• Atay, F. R. (1938, 5 Eylül). Hatay Devleti. Ulus, 1.
• Atay, F. R. (1939, 26 Haziran). Hatay’a ait mülahazalar. Ulus, 1,3.
• Atay, F. R. (1939, 1 Temmuz). Anlaşmanın tasdiki. Ulus, 1,8.
• Balcıoğlu, M. (2004). Cumhuriyet dönemi Türk dış politikası. İçinde Durmuş. Y. vd. (Yay. haz.), Türkiye Cumhuriyet Tarihi (Cilt 2, ss. 411-515). Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Erden, Ö. (2015). Fransa- Suriye kıskacında Hatay. Gece Kitaplığı.
• Fırat, M. & Kürkçüoğlu, Ö. (2015). Sancak (Hatay) sorunu. İçinde B. Oran (Ed.), Türk dış politikası Kurtuluş Savaşı’ndan bugüne olgular, belgeler, yorumlar (1919-1980) (Cilt 2, ss. 279-292). İletişim Yayınları.
• Gürol, S. (1938, 6 Temmuz). Erkekler bayramlık, kadınlar gelinlik elbiselerini giymişlerdi. Ulus. 1,7.
• Hatipoğlu, S. (2013). Cumhuriyet Dönemi Hatay tarihi (1919-1985). İçinde A. Gündüz, İ. Gökhan, S. Hatipoğlu & G. Bahadır (Yay. haz.), Hatay tarihi (ss. 311-400). Anıt Matbaa.
• Karakoç, E. (2009). Atatürk’ün Hatay davası. Bilig, (50), 97-118.
• Kodaz, Y. (2019). Hatay sorunu, Atatürk ve Türk kamuoyu (1936-1939) (Tez No. 548879) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Kurnaz Şahin, F. (2019). Hatay’ın bağımsızlığı sürecinde Türkiye ve Türklere yönelik olumsuz propaganda faaliyetleri (1938-1939). History Studies, 11(3), 1093-1122. https://doi.org/10.9737/hist.2019.755
• Nadi, N. (1939, 25 Temmuz). Hatay artık bizimdir. Cumhuriyet, 1.
• Nadi, Y. (1937, 2 Ocak). Hatay davasını bitaraf müşahidler halledecek değildir. Cumhuriyet, 1,8.
• Nadi, Y. (1937, 28 Kasım). Mahalli idareye düşen büyük basiret borcu. Cumhuriyet, 1.
• Nadi, Y. (1939, 24 Temmuz). Hatay anavatana kutlu olsun. Cumhuriyet, 1,5.
• Sander, O. (2003). Siyasi tarih 1918-1994. İmge Kitabevi.
• Sarınay, Y. (1996). Atatürk’ün Hatay politikası-1 (1936-1938). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 12(34), 3-65.
• Soysal, İ. (1985). Hatay sorunu ve Türk- Fransız siyasal ilişkileri (1936-1939). Belleten, 49(193), 79-110.
• Sönmezoğlu, F. (2015). İki savaş sırası ve arasında Türk dış politikası 1914-1945. Der Yayınları.
• Şener, B. (2018). Atatürk dönemi Türk dış politikasında çok yönlü bir ince diplomasi uygulaması: Siyasal, hukuksal ve askerî boyutlarıyla Hatay’ın Türkiye’ye katılması süreci (1921-1939). Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 34(97), 139-178.
• Tetik, Ü. (2023). Ulusal stratejik kültür ve güç dengesi bağlamında Hatay’ın Türkiye’ye katılması. Journal of International Relations Studies, 3(1), 25-34. https://doi.org/10.5152/JIRS.2023.23007
• Türkmen, İ. (2019). The Tımes gazetesine göre Hatay’ın anavatana katılması (1938-1939). Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(3), 351-363. https://doi.org/10.30692/sisad.629593
• Uçarol, R. (2013). Siyasi tarih (1789-2012). Der Yayınları.