Swastika Figürünün Antik Çağ’daki Anlamı ve Kullanımı Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 544 - 562, 29.10.2024

Rahim Kızgut , Sinem Keküllüoğlu

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1515467

Öz

Swastika figürü Paleolitik Dönem’den günümüze kadar uzanan süreçte çeşitli toplumlarda ve farklı anlamlarda kullanılan bir sembol olarak karşımıza çıkmaktadır. Kökeni bu denli eskiye uzanan swastikanın Antik Çağ’daki kullanımı, taşıdığı anlamlar ve biçimsel özellikleri dikkat çekicidir. Dünyanın birçok noktasında değişik şekillerde karşımıza çıkan bu figür, Antik Çağ’ın hem Doğu (Mezopotamya, Mısır, Küçük Asya, Kafkasya, Hindistan) hem de Batı (Yunanistan, Kıbrıs, İtalya, İskandinavya) kültürlerinde geniş bir yayılım alanı bulmuştur. Günümüzde çoğunlukla Ηitler’in Nazi Almanyası’nın sembolü olarak bilinen ve bu nedenle olumsuz çağrışımlara sahip olan swastika bu imajının aksine Antik Çağ ve daha önceki dönemlerde çoğunlukla iyi şans, bolluk ve doğurganlık gibi anlamlar taşımıştır. Swastika figürü yaygın olarak Zerdüştlük olarak bilinen Zoroastrianizm inancının temel sembollerinden biri olarak değerlendirilmektedir. İlerleyen süreçte bu figürün tıpkı Zoroastrianizmde olduğu gibi Hinduizm ve Budizm gibi çok geniş kitlelere ulaşan iki inanç sistemi içerisinde de kendisine yer edindiği görülür. Genellikle haç sembolüyle bağdaştırılarak incelenen swastika figürü kendi anlamsal bütünlüğü çerçevesinde ele alınacaktır. Çünkü haç sembolü Antik Çağ boyunca Yunan haçı, Latin haçı, Kelt haçları, Mısır Haçı, Thor’un çekici, Hıristiyan haçı ve Malta haçı gibi farklı inançların sembolü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmadaki temel motivasyonu, swastika figürünün taşıdığı anlamlar, tarih boyunca uğradığı değişim, gelişim ile Antik Çağ toplumlarındaki önemi oluşturmaktadır. Çalışmada; arkeolojik ve nümizmatik kanıtlar ile konu ile ilgili yapılmış akademik çalışmalardan faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Swastika, Gamalı Haç, Triskeles, Zoroastrianizm, Budizm, Hinduizm, Naziler

Kaynakça

• Anabolu, M. (1993). Batı Anadolu sanatında swastika (gamalı haç) figürü. Belleten, 58(219), 397-406.
• Baldwin, A. (1915). Symbolism on Greek coins. American Journal of Numismatics, 49, 89-194.
• Blau, L. (1926). Early Christian archaeology from the Jewish point of view. Hebrew Union College Annual, 3, 157-214.
• Blegen, C. W. (1952). Two Athenian grave groups of about 900 BC. Hesperia: The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 21(4), 279-294.
• Boyce, M., & Grenet, F. (1991). A history of Zoroastrianism. E. J. Brill.
• Broderick, G. (1999). Under the three-legged-swastika: Celtic studies and Celtic revival in the isle of man in the context of the national socialist idea. In S. Heinz (Ed.), Deutsche Keltologie und ihre Berliner Gelehrten bis 1945 (pp. 195-209). Peter Lang.
• Butts, E. (1908). The origin of the swastika. Franklin Hudson Publishing Co.
• Carter, M. L. (1985). A numismatic reconstruction of Kushano-Sasanian history. American Numismatic Society, 30, 215-281.
• Choksy, J. K. (2005). Zoroastrianism. In Encyclopedia of Religion, (2nd ed, Vol. 14, 9988-10008). Thomson Gale.
• Coimbra, F. (2011). The astronomical origins of the swastika motif. In E. Anati (Ed.), Proceedings of the international colloquium: The intellectual and spiritual expressions of non-literate peoples (pp. 78-90). Atelier.
• Dönmez, S. (2017). Eski Yakındoğu’da Yılanlı Tanrıça kültü üzerine bir değerlendirme. Tarih İncelemeleri Dergisi, 32(2), 407-426. https://doi.org/10.18513/egetid.376801
• Goff, B. L. (1963). Symbols of Prehistoric Mesopotamia. Yale University Press.
• Green, M. (1992). Dictionary of Celtic myth and legend. Thames and Hudson.
• Haynes, G. (2009). Tree of life, mythical archetype, revelations from the symbols of ancient Troy. Sybolon Press.
• Hesiodos. (2016). Theogonia & İşler ve günler (A. Erhat & S. Eyüboğlu, Çev.). Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi İş Bankası Kültür Yayınları.
• Higgins, R. A. (1969). Early Greek jewellery. The Annual of the British School at Athens, 64, 143-153. https://doi.org/10.1017/S0068245400014556
• Karlovsky, C. C. L. (2002). Archaeology and language: The indo Iranians. Current Anthropology, 43(1), 63-88. https://archive.org/details/ArchaeologyAndLanguageTheIndo-iranians
• Loewenstein, J. P. (1941). The Swastika: Its history and meaning. Man: A Record of Anthropological Science, 41, 49-55.
• Mackenzie, D. A. (1926). The migration of symbols. K. Paul, Trench, Trubner Company.
• Quinn, M. (1994). The Swastika: Constructing the symbol. Routledge.
• Taçyıldız, D. (2016). Anadolu’da başlangıcından MÖ 1. binyıla kadar gamalı haç (swastika) motifinin ortaya çıkışı ve gelişimi (Tez No. 430639) [Yüksek Lisans Tezi, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi]. Yök Ulusal Tez Merkezi.
• Wilson, T. (1896). The swastika: The earliest known symbol and its migrations: With observations on the migration of certain industries in prehistoric times. Washington Government Printing Office.