Analysis of Gumushane Central Neighborhood Names in Terms of Origin

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 575 - 588, 29.10.2024

Nihan Budak

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1555323

Öz

Toponymy is one of the sub-branches of linguistics. Place names are formed in direct proportion to geographical conditions, society and the culture, lifestyles and conditions of the society. Based on place names, they provide clues about the society living in that region as well as the geographical structure. In this study, Gümüşhane, one of the provinces located in the northeast of Turkey, will be examined. The center of this province, which has six districts, is called the Merkez İlçe. There are 20 neighborhoods affiliated to the central district. The names of 8 of these neighborhoods consist of a single word, while the others consist of two words. In this study, the names of the neighborhoods will be examined one by one and in alphabetical order in terms of their structures and origins. Thus, it is aimed to contribute to the field of toponymy, which is one of the sub-fields of linguistics and examines the formation and meaning of place names. Neighborhood names consisting of one word are Canca Mahallesi, Çamlıca Mahallesi, Ekinciler Mahallesi, Fatih Mahallesi, Gaziler Mahallesi, Mezire Mahallesi, Süleymaniye Mahallesi, Yeni Mahallesi, and neighborhood names consisting of two words are Akçakale Mahallesi, Bağlarbaşı Mahallesi, Esentepe Mahallesi, Eskibağlar Mahallesi, Hacıemin Mahallesi, Hasanbey Mahallesi, İnönü Mahallesi, Karaer Mahallesi, Karşıyaka Mahallesi, Oltanbey Mahallesi, Osman Gazi Mahallesi, Özcan Mahallesi.

Anahtar Kelimeler

Toponymy, Etymology, Gümüşhane place names, Gümüşhane Merkez İlçesi.

Gümüşhane Merkez Mahalle Adlarının Köken Bakımından İncelenmesi

Öz

Yer adları bilimi (toponimi) dilbilimin alt dallarından biridir. Yer adları; coğrafi şartlar, toplum ve toplumun sahip olduğu kültür, yaşam şekilleri ve şartlarıyla doğru orantılı olarak oluşmaktadır. Yer adlarından hareketle coğrafi yapının yanı sıra o bölgede yaşayan toplum hakkında da ipuçları vermektedir. Bu çalışmada Türkiye’nin kuzeydoğusunda yer alan illerden biri olan Gümüşhane ele alınacaktır. Altı ilçesi bulunan bu ilin merkezi Merkez ilçesi olarak adlandırılmaktadır. Merkez ilçeye bağlı 20 mahalle bulunmaktadır. Bu mahallelerin 8 tanesinin adı tek kelimeden, diğerleri ise iki kelimeden oluşmaktadır. Bu çalışmada mahallelerin adları yapıları ve kökenleri bakımından tek tek ve alfabetik sırayla incelenecektir. Böylelikle dilbilimin alt alanlarından biri olan ve yer adlarının oluşumunu ve anlamını inceleyen yer ad bilimi (toponimi/toponomi) alanına katkı sağlamak amaçlanmaktadır. Tek kelimeden oluşan mahalle adları Canca Mahallesi, Çamlıca Mahallesi, Ekinciler Mahallesi, Fatih Mahallesi, Gaziler Mahallesi, Mezire Mahallesi, Süleymaniye Mahallesi, Yeni Mahallesi; iki kelimeden oluşan mahalle adları Akçakale Mahallesi, Bağlarbaşı Mahallesi, Esentepe Mahallesi, Eskibağlar Mahallesi, Hacıemin Mahallesi, Hasanbey Mahallesi, İnönü Mahallesi, Karaer Mahallesi, Karşıyaka Mahallesi, Oltanbey Mahallesi, Osman Gazi Mahallesi, Özcan Mahallesi şeklindedir.

Anahtar Kelimeler

Yer ad bilimi, köken bilimi, Gümüşhane yer adları, Gümüşhane Merkez İlçesi.

Kaynakça

• Arifoğlu, Y. (2020). Adlandırma, toponomi ve Anadolu’nun Türkleşmesindeki adlandırma geleneği. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, (46), 123-134.
• Budak, N. (2024). Türk dilinde renk kavramı (Tez No. 875641) [Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi]. YÖK Ulusal Tez Merkezi.
• Bulut, S. (2018). Gümüşhane ili ve yöresi ağızlarından derleme sözlüğüne katkılar. Karadeniz Araştırmaları, 15(57), 171-190.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford University Press.
• Cunbur, M. (1987). Anadolu gazileri ve edebiyatımız. Erdem, 3(9), 777-808.
• Çalık, İ., & Ödemiş, M. (2015, 12-15 Kasım). Somut olmayan kültürel miras unsurlarının sürdürülebilir turizm kapsamında değerlendirilmesi: Gümüşhane ili örneği. 16. Ulusal Turizm Kongresi, Çanakkale Üniversitesi Çanakkale. https://hdl.handle.net/20.500.12440/1705
• Çelik, K. (2017). Kentsel dönüşüm alanlarının seçimi ve dönüştürülmesine yönelik örnek bir uygulama. Gümüşhane Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 7(2), 221-235.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin etimolojik sözlüğü. Bizim Büro Basım Evi.
• Erginli, Z. (2018). Siyasetle tasavvufun bir kesişme noktası olarak Gümüşhane. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(14), 11-39.
• Erüz, C., Erüz, G., Kandemir, R., & Üçüncüoğlu, G. (2016). Antik Çağ’dan günümüze Gümüşhane-Torul-Kurum (Gorom-Kromni) Vadisi demografik değişimi. İçinde B. Nazır & K. Saylan (Ed.), Gümüşhane tarihi (İl oluşunun 85. yılında Gümüşhane tarihi ve ekonomisi sempozyumu bildirileri) (ss. 186-204). Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü (Cilt 1-2). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Günşen, A. (2009). Türkiye Türkçesi ağızlarında ‘Alevi-Bektaşi’ anlamlı söz varlığı üzerine. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 52, 101-124.
• Harman, Ö. F. (2010). Süleyman. TDV İslam Ansiklopedisi (Cilt 38, s. 56-60). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İmamoğlu, A., Eraslan, S., & Çot, H. (2018). Günlenmeye bağlı oluşan şekiller ve yerleşme üzerine etkileri, Gümüşhane örneği. Nevşehir Bilim ve Teknoloji Dergisi, 7(1), 83-99. https://doi.org/10.17100/nevbiltek.412852
• İpek, N. (2019). Osmanlı’dan cumhuriyete Gümüşhane’de göç. History Studies, 11(2), 681-700. https://doi.org/10.9737/hist.2019.735
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri: Şekil bilgisi (3. baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nişanyan, S. (t.y.). Ak. İçinde Nişanyan Sözlük. 04.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/ak adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Bağ. İçinde Nişanyan Sözlük. 04.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/ba%C4%9F adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Bey. İçinde Nişanyan Sözlük. 16.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/bey adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Can. İçinde Nişanyan Sözlük. 12.08.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/can adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Emin. İçinde Nişanyan Sözlük. 16.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/emin adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Emanet. İçinde Nişanyan Sözlük. 16.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/emanet adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Er. İçinde Nişanyan Sözlük. 17.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/er adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Fatih. İçinde Nişanyan Sözlük. 16.08.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/fatih adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Gazi. İçinde Nişanyan Sözlük. 16.08.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/gazi adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Kale. İçinde Nişanyan Sözlük. 04.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/kale adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Hac. İçinde Nişanyan Sözlük. 16.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/hac adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Hacı. İçinde Nişanyan Sözlük. 16.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/hac%C4%B1 adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Kara. İçinde Nişanyan Sözlük. 17.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/kara adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Karşı. İçinde Nişanyan Sözlük. 17.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/kar%C5%9F%C4%B1 adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Mezra. İçinde Nişanyan Sözlük. 16.08.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/mezra adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Yak[mak]1. İçinde Nişanyan Sözlük. 18.09.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/yak-1 adresinden alındı.
• Nişanyan, S. (t.y.). Yeni. İçinde Nişanyan Sözlük. 18.08.2024’te https://www.nisanyansozluk.com/kelime/yeni adresinden alındı.
• Öktem, E. (2022). Gümüşhane ilinin kültürel turizm potansiyeli. Kültür Araştırmaları Dergisi, 12, 271-292. https://doi.org/10.46250/kulturder.1035951
• Öztürk, T. (2016). Doğu seferlerinde (1723-1746) Gümüşhane kazasının askerî yükümlülüğü. İçinde B. Nazır & K. Saylan (Ed.), Gümüşhane Tarihi (İl oluşunun 85. yılında Gümüşhane tarihi ve ekonomisi sempozyumu bildirileri) (ss. 47-57). Gümüşhane Üniversitesi Yayını.
• Özkan, H. (2011). Gümüşhane’de ahşap tavanlı camiler. Sanat Dergisi, 18, 63-80.
• Pamuk, B. (2010). XVII. asırda Gümüşhane (Canca) maden mukataasına dair bazı bilgiler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12(30), 167-184.
• Sargın, S., & Demir, Ş. (2018). İnsan mekân ilişkisi ölçeğinde kent kimliği ve Gümüşhane örneği. The Journal of International Scientific Researches, 3(4), 221-239.
• Saylan, K. (2016). 20. yüzyıl başlarında Gümüşhane sancağında tarım. İçinde B. Nazır & K. Saylan (Ed.), Gümüşhane Tarihi (İl oluşunun 85. yılında Gümüşhane tarihi ve ekonomisi sempozyumu bildirileri) (ss. 274-288). Gümüşhane Üniversitesi Yayını.
• Saylan, K. (2022). Cumhuriyetten günümüze Gümüşhane şehri. Vakanüvis-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 7(Özel Sayı: Dr. Mahmut Kırkpınar’a Armağan), 1884-1920. https://doi.org/10.24186/vakanuvis.1206802
• Sürdem, Ş. S., & Çavdar, A. Ç. (2024). Gümüşhane kenti geleneksel konutlarının cephe analizi: Bağlarbaşı Mahallesi örneği. Online Journal of Art and Design, 12(3), 198-214.
• Şahin, İ. (2013). Türkiye yer adbiliminde terim ve tür sınıflandırması sorunları. Avrasya Terim Dergisi, 1(1), 46-58.
• Şahin, V. (2012). Gümüşhane’nin eğitime ait verileri ve bunlara coğrafi yapının etkisi. Marmara Coğrafya Dergisi, 25, 302-318.
• TBMM Albümü. (2010). TBMM albümü 1920-2010 (Cilt 3). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü Yayınları.
• Tietze, A. (2009). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lugati. Simurg Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Hasan. İçinde TDK Kişi Adları Sözlüğü. 16.09.2024’te https://sozluk.gov.tr adresinden alındı.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Osman. İçinde TDK Kişi Adları Sözlüğü. 19.09.2024’te https://sozluk.gov.tr adresinden alındı.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Süleyman. İçinde TDK Kişi Adları Sözlüğü. 18.08.2024’te https://sozluk.gov.tr adresinden alındı.
• Üzülmez, M. (2022). Gümüşhane şehrinde nüfusun mekânsal dağılımı (2000-2021). İçinde A. Aydın & T. Aydın (Ed.), Sosyal Bilimlerde Akademik Analiz ve Tartışmalar (ss. 79-98). Özgür Yayınları.
• Vajehyab. (nd). Can. İçinde Vajehyab Sözlük. 12.08.2024’te https://vajehyab.com/?q=جان adresinden alındı.
• Yüce, A., & Demir Yaleze, H. (2019). Türkiye’de cittaslow (yavaş şehir) hareketi ve bir öneri: Gümüşhane Merkez ilçesi. The Journal of International Scientific Researches, 3(4), 158-180. https://doi.org/10.23834/isrjournal.476098