Zamanın Döngüsünde Devlet ve İktidar: İbn Haldun’da Döngüsel Tarih Anlayışı

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 2, 380 - 387, 27.10.2025

Erdoğan Serdar Çalık

https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.1688467

Öz

Tarih boyunca insanların bir araya gelerek oluşturmuş oldukları toplumlar, bu toplumların yönetimi, yönetim düşüncesinde ortaya çıkan devlet kurumu ve siyasi ortamın doğası, yüzyıllar boyunca düşünürlerin sıklıkla tartıştıkları ve fikir ürettikleri alanlardan biri olmuştur. Bu alanların nesiller boyu aktarımında ise en önemli görevi; tarih bilimi, disiplini üstlenmektedir. Bu makale, İbn Haldun’un Mukaddime adlı eserinden hareketle döngüsel tarih anlayışı üzerinden felsefesini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaca uygun olarak girişte İbn Haldun’un tarihsel olaylara dair yaklaşımının sadece kronolojik bir hikâye anlatımı olarak değil, aynı zamanda toplumsal yapıların, siyasal iktidarın ve insan tabiatının, benzer şekilde devletin döngüsel bir süreç olarak ele alındığı gösterilmeye çalışılmıştır. Birinci bölümde İbn Haldun düşüncesinde önemli yer tutan tarih anlayışının temel kavramları çok derine inmeden açıklanmış, umran fikrinden hareketle özgün düşüncesi ortaya konularak temel bilgiler verilmiştir. Çalışmanın amacını oluşturan ikinci bölümde ise devletin doğuşu, yükselişi ve çöküşü gibi siyasal süreçlerin asabiyet kavramı etrafında şekillenen döngüsel zaman modeli bağlamında nasıl kavramsallaştırıldığı analiz edilmektedir. Sonuç kısmında ise İbn Haldun’un tarih felsefesinin tarihsel olayları anlamada indirgemeci yaklaşımların ötesine geçtiği ve çok katmanlı bir açıklama sunduğunu ve bunu ortaya koyarken son derece özgün bir düşünceyi aktardığı ama bütün bunlara rağmen modern dünyadaki bazı durumları açıklamada yetersiz kaldığı eleştirileri vurgulanarak değerlendirme paragrafı ile birlikte çalışma sonlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İbn Haldun , Tarih Felsefesi , Döngüsel Tarih , Umran , Asabiyet.

State and Power in the Cycle of Time: A Study on Ibn Khaldun's Philosophy of History

Öz

The societies that people have come together to form throughout history, the governance of these societies, the institution of the state that emerged in the idea of governance and the nature of the political environment have been one of the areas that thinkers have frequently discussed and produced ideas about for centuries. The most important task in the transmission of these fields through generations is undertaken by the science and discipline of history. This article aims to reveal Ibn Khaldun's philosophy through his understanding of cyclical history based on his work Muqaddimah. In line with this aim, the introduction tries to show that Ibn Khaldun's approach to historical events is not only a chronological storytelling, but also a cyclical process of social structures, political power, human nature, and the state. In the first part, the basic concepts of the understanding of history, which has an important place in Ibn Khaldun's thought, are explained without going too deep, and basic information is given by revealing his original thought based on the idea of umran. The second part, which constitutes the purpose of the study, analyzes how political processes such as the birth, rise and fall of the state are conceptualized in the context of the cyclical time model shaped around the concept of asabiyyah. In the conclusion, the study is concluded with an evaluation paragraph, emphasizing the criticisms that Ibn Khaldun's philosophy of history goes beyond reductionist approaches in understanding historical events and offers a multi-layered explanation, conveys a highly original thought while presenting this, but despite all this, remains inadequate in explaining some situations in the modern world.

Anahtar Kelimeler

Ibn Khaldun , Philosophy of History , Cyclic History , Umran , Asabiyya

Kaynakça

• Arslan, A. (2018). Felsefeye giriş (26. baskı). BB101 Yayınları.
• Aysevener, K. (2015). Tarih felsefesi. Say Yayınları.
• Collingwood, R. G. (2017). Tarih tasarımı (K. Dinçer, Çev., 7. baskı). Doğu Batı Yayınları.
• Çağla, C. (2010). Yeni başlayanlar için siyaset bilimi. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Elmalı, O. (2003). İbn Haldun ve Machiavelli’nin realist siyaset kuramları. Ekev Akademi Dergisi, 7(15), 133-142.
• İbn Haldun. (2018). Mukaddime (S. Uludağ, Çev., 17. baskı). Dergâh Yayınları.
• Karagül, M. (2016). İbn-i Haldun’da asabiyet ile devlet ve mülk ilişkisi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3(6), 47-59.
• Kılınç, Z. A. (2018). Toplumsal sözleşme teorileri, İbn Haldun ve insan doğası. PESA Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4(1), 56-68.
• Macit, M. H., İplikci, A., & Bingöl, M. (2019). Siyaset felsefesine giriş (2. baskı). Pegem Akademi.
• Mahdi, M. (1971). Ibn Khaldûn’s philosophy of history (2. baskı). The University of Chicago Pres.
• Özden, H. Ömer. (2022). Felsefeye giriş. Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Özlem, D. (2016). Tarih felsefesi (3. baskı). Notos Kitap.
• Öztürk, A. (2015). İbn Haldun ve Machiavelli’de siyasetin niteliği: Karşılaştırmalı bir doğu batı analizi. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 12(45/46), 65-77.
• Rus, J. (2011). Avrupa düşüncesinin serüveni (Ö. Doğan, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Sağsöz, O. (2019). İbn Haldun’un mukaddimesinde maişet yolları (2. baskı). Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Tekin, M. (2017). Endülüs ve felsefenin işrakiliği. İçinde B. A. Çetinkaya (Ed.), Doğu’dan Batı’ya düşüncenin serüveni (s. 819-837). İnsan Yayınları.
• Tubbs, N. (2017). Batı felsefesi tarihi (D. B. Kılınç, Çev.). Doğu Batı Yayınları.
• Ünalır, M. (2021). İbn Haldun’a göre toplum ve devlet. Din Sosyolojisi Araştırmaları, 1(1), 63-82.
• Yıldız, M. (2010). İbn Haldun’un tarihselci devlet kuramı. FLSF Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 10, 25-55.
• Yıldız Turan, E. (2015). Türk İslam düşünce sisteminde İbn-i Haldun’un devlet nazariyesi. Atatürk İletişim Dergisi, 9, 197-204.