Araştırma Makalesi
BibTex RIS Kaynak Göster

Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 1114 - 1120, 27.09.2022
https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1138822

Öz

Çalışmanın amacı, pediatrik anestezi sonrası 3-18 yaş grubundaki çocuk hastaların ağrı düzeylerinin ve uygulanan hemşirelik girişimlerinin retrospektif olarak belirlenmesidir.
Retrospektif, tanımlayıcı türde bir çalışmadır. Araştırma Konya ili bir kamu hastanesinin çocuk cerrahi servisinde yapıldı. Araştırmanın örneklemini, 01 Ocak 2019-31 Aralık 2020 tarihleri arasında hastanede çocuk cerrahi kliniğinde yatan, cerrahi girişim geçiren 3-18 yaş grubundaki toplam 2420 çocuk hastalar oluşturdu. Araştırma verilerinin toplanmasında Çocuk Bilgi Formu, hastane otomasyon sisteminde kayıtlı ağrı tanılama sistemi kullanıldı. Verilerin analizi sayı, yüzdelik hesaplamalar ve ortalamalar analizleri kullanılarak değerlendirildi.
Çalışmaya katılan 2420 çocukların %56,5’i 3-6 yaş grubunda, %96,4’ünün erkek, %92,9’una günübirlik cerrahi ameliyatı yapıldığı, %97,6’sına analjezik uygulanmadığı, %78’ine dikkati başka yöne çekme uygulamasının yapıldığı ve ağrı düzey ortalamalarının 2,17±0,71 olduğu saptandı.
Çalışma sonucunda postoperatif dönemde çocuklarda ağrı düzeyinin düşük olduğu ve hemşirelerin ağrı yönetiminde nonfarmakolojik yöntemler aracılıyla hemşirelik girişimlerini yaygın olarak çocuğun yaş özelliği dikkate alınarak uyguladıkları belirlendi.

Destekleyen Kurum

yok

Kaynakça

  • 1. Başkan, S, Kayar, D, Gamlı, M, Macit, E, Örnek, D, Kılcı, O. ve Aldemir, Ö. (2018). “Pediatrik Hastalarda Uyguladığımız Anestezi ve Analjezi Yöntemleri”. Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi, 8 (1), 1-5. https://doi.org/10.5505/kjms.2018.83435
  • 2. Çiçekci, F. (2020). “Pediatrik Anestezi”. In: Sarı S, Kaan N, Kazanhan B, Yazar M.A. (Ed.). Anestezi Tekniker/Teknisyenleri için Klinik Anestezi (261-272). Ankara: Nobel Akademi.
  • 3. Okyay, R.D. ve Ayoğlu, H. (2018). “Çocuklarda Postoperatif Ağrı Yönetimi”. Pediatric Practice and Research, 6 (2), 16-25.
  • 4. Gümüş, K, Musuroğlu, S, Özlü, Z.K. ve Taşçı, O. (2020). “Determining The Use Of Nonpharmacologic Methods By Surgical Nurses For Postoperative Pain Management And The İnfluencing Professional Factors: A Multicenter Study”. Journal of PeriAnesthesia Nursing, 35 (1), 75-79.
  • 5. Friedrichsdorf, S.J, Postier, A.C, Andrews, G.S, Hamre, K.E, Steele, R. and Siden, H. (2017). “Pain Reporting And Analgesia Management İn 270 Children With A Progressive Neurologic, Metabolic Or Chromosomally Based Condition With İmpairment Of The Central Nervous System: Cross-Sectional, Baseline Results From An Observational, Longitudinal Study”. Journal Of Pain Research, 10, 1841-1852.American Pain Society. (2022).
  • 6. Lee, J.Y. and Jo, Y.Y. (2014). “Attention To Postoperative Pain Control İn Children”. Korean Journal Of Anesthesiology, 66 (3), 183-188.
  • 7. Olsen, S.W, Rosenkilde, C, Lauridsen, J. and Hasfeldt, D. (2020). “Effects Of Nonpharmacologic Distraction Methods On Children's Postoperative Pain—A Nonmatched Case-Control Study”. Journal Of Perianesthesia Nursing, 35(2), 147-154.
  • 8. Çelebioğlu, A, Aytekin Özdemir, A, Küçükoğlu, S. ve Yayan, E.H. (2019). “Hemşirelik Araştırmalarında Kullanılan Ölçekler”. Çukurova Nobel Tıp Kitabevi.
  • 9. Wong, D.L. and Whaley, L.F. (1986). “Clinical Handbook of Pediatric Nursing”. St. Louis: C.V. Mosby Company.
  • 10. Garra, G, Singer, A.J, Taira B.R, Chohani J, Cardoz, H, Chisena, E. and Thode H.C. (2010). “Validation of the Wong-Baker FACES Pain Rating Scale İn Pediatric Emergency Department Patients”. Acad Emerg Med, 17, 50-54.
  • 11. Bakır, E. (2017). “Çocuklarda Ağrı Değerlendirme ve Ölçekleri: Kültür ve Yaşın Ağrı Değerlendirmesine Etkileri”. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri, 9 (4), 299-314.
  • 12. Şenaylı, Y, Özkan, F, Şenaylı, A. ve Bıçakçı, Ü. (2006). “Çocuklarda Postoperatif Ağrının FLACC (YBAAT) Ağrı Skalasıyla Değerlendirilmesi”. Türkiye Klinikleri J Anest Reanim, 4 (1), 1-4.
  • 13. Chou, R, Gordon, D.B, de Leon-Casasola, O.A, Rosenberg, J.M, Bickler, S. and Brennan, T. (2016). “Guidelines On The Management Of Postoperative Pain”. J Pain, 17 (2), 131-157.
  • 14. Gai, N, Naser, B, Hanley, J, Peliowski, A, Hayes, J. and Aoyama, K. (2020). “A Practical Guide To Acute Pain Management İn Children”. Journal of Anesthesia, 34 (3), 421-433.
  • 15. İnal, S. ve Canbulat, N. (2015). “Çocuklarda İşlemsel Ağrı Yönetiminde Dikkati Başka Yöne Çekme Yöntemlerinin Kullanımı”. Güncel Pediatri, 13 (2), 116-121.
  • 16. Birnie, K.A, Noel, M, Chambers, C.T, Uman, L.S. and Parker, J.A. (2018). “Psychological İnterventions For Needle‐Related Procedural Pain And Distress İn Children And Adolescents”. Cochrane Database of Systematic Reviews, (10), 1-144.
  • 17. Wong, C, Lau, E, Palozzi, L. and Campbell, F. (2012). “Pain Management İn Children: Part 1—Pain Assessment Tools And A Brief Review Of Nonpharmacological And Pharmacological Treatment Options”. Canadian Pharmacists Journal/Revue Des Pharmaciens Du Canada, 145 (5), 222-225.
  • 18. Wong-Baker Faces Foundation. (2016). “Wong-Baker Faces Foundation”. Erişim adresi: https://wongbakerfaces.org/. (Erişim tarihi: 28.06.2022).
  • 19. Şen, E. ve Arslan, A.M. (2020). “Ürolojik Cerrahi Geçiren Çocuklarda Postoperatif Ağrı ve Analjezik İhtiyacının Flacc Skoruna Göre Değerlendirilmesi: Retrospektif Gözlemsel Çalışma”. Genel Tıp Dergisi, 30 (3), 178-183.
  • 20. Erogan, G. ve Çelik, S. (2020). “1-7 Yaş Arası Çocuklarda Ameliyat Sonrası Ağrının Ebeveyn, Hemşire ve Bağımsız Bir Gözlemci Tarafından Değerlendirilmesi”. Uluslararası Bakım Bilimleri Dergisi, 13 (2), 1013-1022.
  • 21. Efe, E, Özcan, D, Dikmen, Ş. and Altaş, N. (2017). "Turkish Pediatric Nurses’ Use of Non-Pharmacological Methods for Postoperative Pain Relief in 6 to 12 Year Old Children". The Open Pain Journal, 10 (1) 56-64.
  • 22. Sng, Q.W, He, H.G, Wang, W, Taylor, B, Chow, A, Klainin‐Yobas, P. and Zhu, L. (2017). “A Meta‐Synthesis Of Children's Experiences of Postoperative Pain Management”. Worldviews on Evidence‐Based Nursing, 14 (1), 46-54.
  • 23. Demir, K. ve Törüner, E.K. “Çocuklara Yönelik Günübirlik Cerrahide Hazırlık Programlarının Kullanımı ve Hemşirelik Süreci”. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 11-18.
  • 24. Nascimento, L.C, Warnock, F, Pan, R, Silva-Rodrigues, F.M, Castral, T.C, De Bortoli, P.S. and Scochi, C.G.S. (2019). “Parents' Participation İn Managing Their Children's Postoperative Pain At Home: An İntegrative Literature Review”. Pain Management Nursing, 20 (5), 444-454.
  • 25. Sarı, S, Kaan, N, Kozanhan, B. and Yazar, M.A. (2020). Anestezi Tekniker/Teknisyenleri İçin Temel Anestezi Uygulamaları. Ankara: Nobel Akademi.
  • 26. “American Pain Society”. Erişim adresi: https://painmed.org/american-pain-society/. (Erişim tarihi: 28.06.2022).
  • 27. Kurt, A. (2017). Çocuklarda Postoperatif Ağrının Giderilmesinde Dikkati Başka Yöne Çekme Tekniklerinin (Parmak Kukla Oyunları) Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Bülent Ecevit Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Zonguldak.
  • 28. Jenkins, B.N, Fortier, M.A, Stevenson, R, Makhlouf, M, Lim, P, Converse, R. and Kain, Z.N. (2019). “Pediatrik Anestezi Sonrası Bakım Ünitesinde Çocuk Ağrısını Azaltmak İçin Sağlık Hizmeti Sağlayıcısı Ve Ebeveyn Davranışlarının Değiştirilmesi: Ameliyat Sonrası Streste Hemşire ve Ebeveyn Eğitimi”. Pediatrik Anestezi, 29 (7), 730-737.
  • 29. Karakaya Suzan, Ö. (2018). Sünnet Olan Çocuklara İşlem Sırasında Uygulanan Kukla Gösterisinin Çocukların Kaygı ve Ağrı Düzeylerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Karabük.

Pain Levels of Childs After Pediatric Anesthesia and Evaluation of Nursing Interventions: A Retrospective Descriptive Study

Yıl 2022, Cilt: 11 Sayı: 3, 1114 - 1120, 27.09.2022
https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1138822

Öz

The aim of the study is to retrospectively determine the pain levels of pediatric patients aged 3-18 years and the nursing interventions applied after pediatric anesthesia.There should not be more space left between a cursor and words in the words. Turkish digits must be separated by a comma, not a decimal point.
It is a retrospective, descriptive study. The research was carried out in the pediatric surgery service of a public hospital in Konya. The sample of the study consisted of 2420 pediatric patients in the 3-18 age group who were hospitalized in the pediatric surgery clinic and underwent surgical intervention between January 01, 2019 and December 31, 2020. The Child Information Form and the pain diagnosis system registered in the hospital automation system were used to collect the research data. Analysis of the data was evaluated using number, percentage calculations, and means analysis.
Of the 2420 children who participated in the study, 56.5% were in the 3-6 age group, 96.4% were male, 92.9% had outpatient surgery, 97.6% were not administered analgesics, 78% were distracted. It was found that pulling to the side was applied and the mean pain level was 2.17±0.71.
As a result of the study, it was determined that the level of pain in children was low in the postoperative period and that nurses commonly applied nursing interventions through non-pharmacological methods in pain management, taking into account the age characteristics of the child.

Kaynakça

  • 1. Başkan, S, Kayar, D, Gamlı, M, Macit, E, Örnek, D, Kılcı, O. ve Aldemir, Ö. (2018). “Pediatrik Hastalarda Uyguladığımız Anestezi ve Analjezi Yöntemleri”. Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi, 8 (1), 1-5. https://doi.org/10.5505/kjms.2018.83435
  • 2. Çiçekci, F. (2020). “Pediatrik Anestezi”. In: Sarı S, Kaan N, Kazanhan B, Yazar M.A. (Ed.). Anestezi Tekniker/Teknisyenleri için Klinik Anestezi (261-272). Ankara: Nobel Akademi.
  • 3. Okyay, R.D. ve Ayoğlu, H. (2018). “Çocuklarda Postoperatif Ağrı Yönetimi”. Pediatric Practice and Research, 6 (2), 16-25.
  • 4. Gümüş, K, Musuroğlu, S, Özlü, Z.K. ve Taşçı, O. (2020). “Determining The Use Of Nonpharmacologic Methods By Surgical Nurses For Postoperative Pain Management And The İnfluencing Professional Factors: A Multicenter Study”. Journal of PeriAnesthesia Nursing, 35 (1), 75-79.
  • 5. Friedrichsdorf, S.J, Postier, A.C, Andrews, G.S, Hamre, K.E, Steele, R. and Siden, H. (2017). “Pain Reporting And Analgesia Management İn 270 Children With A Progressive Neurologic, Metabolic Or Chromosomally Based Condition With İmpairment Of The Central Nervous System: Cross-Sectional, Baseline Results From An Observational, Longitudinal Study”. Journal Of Pain Research, 10, 1841-1852.American Pain Society. (2022).
  • 6. Lee, J.Y. and Jo, Y.Y. (2014). “Attention To Postoperative Pain Control İn Children”. Korean Journal Of Anesthesiology, 66 (3), 183-188.
  • 7. Olsen, S.W, Rosenkilde, C, Lauridsen, J. and Hasfeldt, D. (2020). “Effects Of Nonpharmacologic Distraction Methods On Children's Postoperative Pain—A Nonmatched Case-Control Study”. Journal Of Perianesthesia Nursing, 35(2), 147-154.
  • 8. Çelebioğlu, A, Aytekin Özdemir, A, Küçükoğlu, S. ve Yayan, E.H. (2019). “Hemşirelik Araştırmalarında Kullanılan Ölçekler”. Çukurova Nobel Tıp Kitabevi.
  • 9. Wong, D.L. and Whaley, L.F. (1986). “Clinical Handbook of Pediatric Nursing”. St. Louis: C.V. Mosby Company.
  • 10. Garra, G, Singer, A.J, Taira B.R, Chohani J, Cardoz, H, Chisena, E. and Thode H.C. (2010). “Validation of the Wong-Baker FACES Pain Rating Scale İn Pediatric Emergency Department Patients”. Acad Emerg Med, 17, 50-54.
  • 11. Bakır, E. (2017). “Çocuklarda Ağrı Değerlendirme ve Ölçekleri: Kültür ve Yaşın Ağrı Değerlendirmesine Etkileri”. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri, 9 (4), 299-314.
  • 12. Şenaylı, Y, Özkan, F, Şenaylı, A. ve Bıçakçı, Ü. (2006). “Çocuklarda Postoperatif Ağrının FLACC (YBAAT) Ağrı Skalasıyla Değerlendirilmesi”. Türkiye Klinikleri J Anest Reanim, 4 (1), 1-4.
  • 13. Chou, R, Gordon, D.B, de Leon-Casasola, O.A, Rosenberg, J.M, Bickler, S. and Brennan, T. (2016). “Guidelines On The Management Of Postoperative Pain”. J Pain, 17 (2), 131-157.
  • 14. Gai, N, Naser, B, Hanley, J, Peliowski, A, Hayes, J. and Aoyama, K. (2020). “A Practical Guide To Acute Pain Management İn Children”. Journal of Anesthesia, 34 (3), 421-433.
  • 15. İnal, S. ve Canbulat, N. (2015). “Çocuklarda İşlemsel Ağrı Yönetiminde Dikkati Başka Yöne Çekme Yöntemlerinin Kullanımı”. Güncel Pediatri, 13 (2), 116-121.
  • 16. Birnie, K.A, Noel, M, Chambers, C.T, Uman, L.S. and Parker, J.A. (2018). “Psychological İnterventions For Needle‐Related Procedural Pain And Distress İn Children And Adolescents”. Cochrane Database of Systematic Reviews, (10), 1-144.
  • 17. Wong, C, Lau, E, Palozzi, L. and Campbell, F. (2012). “Pain Management İn Children: Part 1—Pain Assessment Tools And A Brief Review Of Nonpharmacological And Pharmacological Treatment Options”. Canadian Pharmacists Journal/Revue Des Pharmaciens Du Canada, 145 (5), 222-225.
  • 18. Wong-Baker Faces Foundation. (2016). “Wong-Baker Faces Foundation”. Erişim adresi: https://wongbakerfaces.org/. (Erişim tarihi: 28.06.2022).
  • 19. Şen, E. ve Arslan, A.M. (2020). “Ürolojik Cerrahi Geçiren Çocuklarda Postoperatif Ağrı ve Analjezik İhtiyacının Flacc Skoruna Göre Değerlendirilmesi: Retrospektif Gözlemsel Çalışma”. Genel Tıp Dergisi, 30 (3), 178-183.
  • 20. Erogan, G. ve Çelik, S. (2020). “1-7 Yaş Arası Çocuklarda Ameliyat Sonrası Ağrının Ebeveyn, Hemşire ve Bağımsız Bir Gözlemci Tarafından Değerlendirilmesi”. Uluslararası Bakım Bilimleri Dergisi, 13 (2), 1013-1022.
  • 21. Efe, E, Özcan, D, Dikmen, Ş. and Altaş, N. (2017). "Turkish Pediatric Nurses’ Use of Non-Pharmacological Methods for Postoperative Pain Relief in 6 to 12 Year Old Children". The Open Pain Journal, 10 (1) 56-64.
  • 22. Sng, Q.W, He, H.G, Wang, W, Taylor, B, Chow, A, Klainin‐Yobas, P. and Zhu, L. (2017). “A Meta‐Synthesis Of Children's Experiences of Postoperative Pain Management”. Worldviews on Evidence‐Based Nursing, 14 (1), 46-54.
  • 23. Demir, K. ve Törüner, E.K. “Çocuklara Yönelik Günübirlik Cerrahide Hazırlık Programlarının Kullanımı ve Hemşirelik Süreci”. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 3 (1), 11-18.
  • 24. Nascimento, L.C, Warnock, F, Pan, R, Silva-Rodrigues, F.M, Castral, T.C, De Bortoli, P.S. and Scochi, C.G.S. (2019). “Parents' Participation İn Managing Their Children's Postoperative Pain At Home: An İntegrative Literature Review”. Pain Management Nursing, 20 (5), 444-454.
  • 25. Sarı, S, Kaan, N, Kozanhan, B. and Yazar, M.A. (2020). Anestezi Tekniker/Teknisyenleri İçin Temel Anestezi Uygulamaları. Ankara: Nobel Akademi.
  • 26. “American Pain Society”. Erişim adresi: https://painmed.org/american-pain-society/. (Erişim tarihi: 28.06.2022).
  • 27. Kurt, A. (2017). Çocuklarda Postoperatif Ağrının Giderilmesinde Dikkati Başka Yöne Çekme Tekniklerinin (Parmak Kukla Oyunları) Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Bülent Ecevit Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Zonguldak.
  • 28. Jenkins, B.N, Fortier, M.A, Stevenson, R, Makhlouf, M, Lim, P, Converse, R. and Kain, Z.N. (2019). “Pediatrik Anestezi Sonrası Bakım Ünitesinde Çocuk Ağrısını Azaltmak İçin Sağlık Hizmeti Sağlayıcısı Ve Ebeveyn Davranışlarının Değiştirilmesi: Ameliyat Sonrası Streste Hemşire ve Ebeveyn Eğitimi”. Pediatrik Anestezi, 29 (7), 730-737.
  • 29. Karakaya Suzan, Ö. (2018). Sünnet Olan Çocuklara İşlem Sırasında Uygulanan Kukla Gösterisinin Çocukların Kaygı ve Ağrı Düzeylerine Etkisi. Yüksek Lisans Tezi. Karabük Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Karabük.
Toplam 29 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Sağlık Kurumları Yönetimi
Bölüm Araştırma Makaleleri
Yazarlar

Sevinç Akkoyun 0000-0003-0557-9413

Fatma Taş Arslan 0000-0001-5584-6933

Yayımlanma Tarihi 27 Eylül 2022
Yayımlandığı Sayı Yıl 2022 Cilt: 11 Sayı: 3

Kaynak Göster

APA Akkoyun, S., & Taş Arslan, F. (2022). Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(3), 1114-1120. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1138822
AMA Akkoyun S, Taş Arslan F. Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma. Gümüşhane Sağlık Bilimleri Dergisi. Eylül 2022;11(3):1114-1120. doi:10.37989/gumussagbil.1138822
Chicago Akkoyun, Sevinç, ve Fatma Taş Arslan. “Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri Ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma”. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 11, sy. 3 (Eylül 2022): 1114-20. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1138822.
EndNote Akkoyun S, Taş Arslan F (01 Eylül 2022) Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 11 3 1114–1120.
IEEE S. Akkoyun ve F. Taş Arslan, “Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma”, Gümüşhane Sağlık Bilimleri Dergisi, c. 11, sy. 3, ss. 1114–1120, 2022, doi: 10.37989/gumussagbil.1138822.
ISNAD Akkoyun, Sevinç - Taş Arslan, Fatma. “Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri Ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma”. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi 11/3 (Eylül 2022), 1114-1120. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1138822.
JAMA Akkoyun S, Taş Arslan F. Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma. Gümüşhane Sağlık Bilimleri Dergisi. 2022;11:1114–1120.
MLA Akkoyun, Sevinç ve Fatma Taş Arslan. “Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri Ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma”. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, c. 11, sy. 3, 2022, ss. 1114-20, doi:10.37989/gumussagbil.1138822.
Vancouver Akkoyun S, Taş Arslan F. Pediatrik Anestezi Sonrası Çocukların Ağrı Düzeyleri ve Hemşirelik Girişimlerinin Değerlendirmesi: Retrospektif Tanımlayıcı Çalışma. Gümüşhane Sağlık Bilimleri Dergisi. 2022;11(3):1114-20.