Evaluation of the Factors that Cause Obesity with Analytical Hierarchy Project (AHP) Method

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 4, 1571 - 1589, 26.12.2023

Banu Bolayır , Dilara Ölçer Bora Tekbıyık Gökdeniz Kara Hülya Çatuk

https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1366631

Cited By: 1

Öz

In this study, it is aimed to stress the importance of adequate, balanced and healthy diet by ordering the factors that cause obesity according to their importance, create healthy diet consciousness and raise awareness on obesity in society. In the present study, a literature review was conducted to determine the main factors causing obesity and subfactors related to these main factors and the views of academicians who were expert on this subject in the areas of nutrition and dietetics were received. According to the main factors and subfactors specified, a pairwise comparison survey form was created. The survey form was completed by 7 experts who were chosen for the study. In analysis of the data acquired from the survey form which were entered into the Microsoft Excel program, Analytical Hierarchy Process (AHP) method was used. According to the analysis results, among the main factors, those causing obesity were ordered from the most important to the least important as nutritional habits, physical activity, healthy diet consciousness, genetic disease and metabolic disease, gender, age, psychological effects, sociocultural and environmental factors. In addition, the subfactors of each main factor causing obesity were ordered according to their importance. Accordingly, in terms of the order of importance, the most important subfactors among the main factors were lack of physical activity, fat and carbs-based diet, woman, fastfood consumption consciousness, genetic disease, energy need decreasing with age, chronic illnesses requiring intense treatment, income status.

Anahtar Kelimeler

Analytical hierarchy process (AHP), Obesity, Healthy individuals

Proje Numarası

1919B012207074 nolu TÜBİTAK 2209/A Proje

Obezite Hastalığına Sebep Olan Faktörlerin Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) Yöntemiyle Değerlendirilmesi

Öz

Bu çalışmada, obezite hastalığına sebep olan faktörlerin önem sıralamasının yapılmasıyla yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenmenin önemini vurgulamak, toplumda sağlıklı beslenme bilinci oluşturmak ve obezite hastalığı konusunda farkındalık oluşturmak amaçlanmaktadır. Çalışmada obezite hastalığına sebep olan ana faktörleri ve bu ana faktörlere ait alt faktörleri belirlemek için literatür araştırması yapılmış ve bu konuda uzman olan beslenme ve diyetetik alanındaki akademisyenlerin görüşleri alınmıştır. Belirlenen ana faktörler ve alt faktörlere göre ikili karşılaştırmalı bir anket formu hazırlanmıştır. Anket formu, çalışma için belirlenen 7 uzmana doldurtulmuştur. Anket formlarından elde edilen verilerin analizinde Microsoft Excel programı kullanılarak Analitik Hiyerarşi Prosesi (AHP) yöntemi uygulanmıştır. Analiz sonuçlarına göre ana faktörler arasında obezite hastalığına sebep olan faktörlerin en fazla önemliden en az önemliye doğru önem sıralaması; beslenme alışkanlıkları, fiziksel aktivite, sağlıklı beslenme bilinci, genetik hastalık ve metabolik hastalık, cinsiyet, yaş, psikolojik etkiler, sosyokültürel ve çevresel etmenler olarak bulunmuştur. Ayrıca obezite hastalığına sebep olan her bir ana faktörün alt faktörleri için de ayrı ayrı önem sıralamaları yapılmıştır. Buna göre önem sıralamaları bakımından ana faktörler içindeki en önemli alt faktörler; fiziksel aktivite yetersizliği, yağlı ve karbonhidrat ağırlıklı beslenme, kadın, fastfood tüketim bilinci, genetik hastalık, yaşla birlikte azalan enerji gereksinimi, yoğun tedavi gerektiren kronik hastalıklar, gelir durumu olarak bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Analitik hiyerarşi prosesi (AHP), Obezite, Sağlıklı bireyler

Etik Beyan

Çalışmadaki araştırmanın yapılabilmesi için Gümüşhane Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu’ndan (27.12.2022-2002/7) etik kurul izni alınmıştır. Araştırmada, beslenme ve diyetetik alanında uzman olan 7 akademisyenin sözlü onamları alınarak çalışmaya başlanmıştır.

Destekleyen Kurum

Tübitak

Proje Numarası

1919B012207074 nolu TÜBİTAK 2209/A Proje

Teşekkür

Çalışma sürecinde destek sağlayan TÜBİTAK’a, çalışmaya katılmayı kabul ederek değerli zamanlarını ayıran uzmanlara teşekkür ederiz.

Kaynakça

• 1. Kayar, H. ve Utku, S. (2013). “Çağımızın Hastalığı Obezite ve Tedavisi”. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilim Dergisi, 6 (2), 1-8.
• 2. Neşeli Özoğlu, İ. (2021). “Obezite, 21’inci Yüzyılın En Önemli Sağlık Sorunudur”. Yeşilay. Erişim adresi: https://www.yesilay.org.tr/tr/makaleler/obezite-21inci-yuzyilin-en-onemli-saglik-sorunudur#:~:text=D%C3%BCnya%20Sa%C4%9Fl%C4%B1k%20%C3%96rg%C3%BCt%C3%BC%20verilerine%20g%C3%B6re,ise%20fazla%20kilolu%20veya%20obez (Erişim tarihi: 19.03.2023).
• 3. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı. (2017). “Obezite Nedir?”. Erişim adresi: https://hsgmdestek.saglik.gov.tr/tr/obezite/obezite-nedir.html (Erişim tarihi: 26.03.2023).
• 4. World Health Organization. (2021). “Obesity and Overweight”. Erişim adresi: https://www.who.int/en/news-room/fact-sheets/detail/obesity-and-overweight (Erişim tarihi: 15.03.2023).
• 5. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Sağlıklı Beslenme ve Hareketli Hayat Dairesi Başkanlığı. (2017). “Obezitenin Tedavisi”. Erişim adresi: https://hsgmdestek.saglik.gov.tr/tr/obezite/obezitenin-tedavisi.html (Erişim tarihi: 26.03.2023).
• 6. Altunkaynak, B.Z. ve Özbek, E. (2006). “Obezite: Nedenleri ve Tedavi Seçenekleri”. Van Tıp Dergisi, 13 (4), 138-142.
• 7. Çayır, A. (2009). Beslenme ve Diyet Kliniğine Başvuranlarda Obezite Sıklığı ve Etkili Faktörlerin Belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• 8. Efil, S. (2005). Sağlık Çalışanlarında Obezite Sıklığı ve Etkileyen Faktörlerin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Afyon.
• 9. Chen, Y, Jiang, Y. and Mao, Y. (2009). “Association between Obesity and Depression in Canadians”. Journal of Women’s Health, 18 (10), 1687-1692. https://doi.org/10.1089/jwh.2008.1175
• 10. Li, M, Deng, Y, Ren, Y, Guo, S. and He, X. (2014). “Obesity Status of Middle School Students in Xiangtan and its Relationship with Internet Addiction”. Obesity, 22 (2), 482-487. https://doi.org/10.1002/oby.20595
• 11. Ulutaş, A, Atla, P, Say, Z. ve Sarı, E. (2014). “Okul Çağındaki 6-18 Yaş Arası Obez Çocuklarda Obezite Oluşumunu Etkileyen Faktörlerin Araştırılması”. Zeynep Kamil Tıp Bülteni, 45 (4), 192-196.
• 12. Aghasi, M, Matinfar, A, Golzarand, M, Salari-Moghaddam, A. and Ebrahimpour-Koujan, S. (2020). “Internet Use in Relation to Overweight and Obesity: A Systematic Review and Meta-Analysis of Cross-Sectional Studies”. Advances in Nutrition, 11 (2), 349-356. https://doi.org/10.1093/advances/nmz073
• 13. Abdullah, L. and Azman, F.N. (2011). “Weights of Obesity Factors Using Analytic Hierarchy Process”. International Journal of Research and Reviews in Applied Sciences (IJRRAS), 7 (1), 57-63. https://www.arpapress.com/Volumes/Vol7Issue1/IJRRAS_7_1_09.pdf
• 14. Karacan, İ. (2015). “A New Hybrid Decision Support Tool and an Application to Health Technology Selection”. Turkish Naval Academy Naval Science and Engineering Institute, Master Thesis, İstanbul.
• 15. Abbasi, M, Khorasani, Z.M, Etminani, K. and Rahmanvand, R. (2017). “Determination of the Most Important Risk Factors of Gestational Diabetes in Iran by Group Analytical Hierarchy Process”. International Journal of Reproductive BioMedicine, 15 (2), 109-114. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5405224/pdf/ijrb-15-109.pdf
• 16. Akıncı, B.N, Danışan, T. ve Eren, T. (2021). “Obezite Hastaları İçin Giyilebilir Teknolojilerin ÇKKV Yöntemleri ile Seçimi”. Politeknik Dergisi, 25 (3), 947-957. https://doi.org/10.2339/politeknik.886544
• 17. Mahat, N, Ariff, F.T. and Raseli, S.S. (2022). “Management of Obesity Using Fuzzy Analytic Hierarchy Process”. Jurnal Intelek, 17 (1), 72-83. https://ir.uitm.edu.my/id/eprint/70594/1/70594.pdf
• 18. Pairazaman, L, Quispe, A. and Wong, L. (2022). “Mobile Application: An Approach with the Analytical Hierarchy Process (AHP) for the Allocation and Generation of Dietary Plans”. 9-11 November 2022, 2022 32nd Conference of Open Innovations Association (FRUCT) (pp. 204-213). IEEE, Tampere, Finland. https://doi.org/10.23919/FRUCT56874.2022.9953870
• 19. Zeybek, D.Ö, Sevim, E. ve Erdem, R. (2023). “Cerrahi Yöntemle Obezite Tedavisi Olan Bireylerin Tedavi Olma Faktörlerinin Analitik Hiyerarşi Prosesi Yöntemiyle İncelenmesi: Tanımlayıcı Araştırma”. Türkiye Klinikleri Sağlık Bilimleri Dergisi, 8 (2), 316-324. https://doi.org/10.5336/healthsci.2022-93932
• 20. Keane, E, Li, X, Harrington, J.M, Fitzgerald, A.P, Perry, I.J. and Kearney, P.M. (2017). “Physical Activity, Sedentary Behavior and the Risk of Overweight and Obesity in School-Aged Children”. Pediatric Exercise Science, 29 (3), 408-418. https://doi.org/10.1123/pes.2016-0234
• 21. Yıldırım, M, Akyol, A. ve Ersoy, G. (2012). “Şişmanlık (Obezite) ve Fiziksel Aktivite”. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı/Ankara: Klasmat Matbaacılık.
• 22. Maffeis, C, Tommasi, M, Tomasselli, F, Spinelli, J, Fornari, E, Scattolo, N, Marigliano, M. and Morandi, A. (2016). “Fluid Intake and Hydration Status in Obese vs Normal Weight Children”. European Journal of Clinical Nutrition, 70, 560–565. https://doi.org/10.1038/ejcn.2015.170
• 23. Andreyeva, T, Kelly, I.R. and Harris, J.L. (2011). “Exposure to Food Advertising on Television: Associations with Children’s Fast Food and Soft Drink Consumption and Obesity”. Economics & Human Biology, 9 (3), 221-233. https://doi.org/10.1016/j.ehb.2011.02.004
• 24. Kulovitz, M.G, Kravitz, L.R, Mermier, C, Gibson, A.L, Conn, C.A, Kolkmeyer, D. and Kerksick, C.M. (2014). “Potential Role of Meal Frequency as a Strategy for Weight Loss and Health in Overweight or Obese Adults”. Nutrition, 30 (4), 386-392. https://doi.org/10.1016/j.nut.2013.08.009
• 25. Loureiro, M.L, Yen, S.T. and Nayga Jr., R.M. (2012). “The Effects of Nutritional Labels on Obesity”. Agricultural Economics, 43 (3), 333-342.
• 26. Akdağ, H.N. (2015). Lise Öğrencilerinin Fast Food Tüketim Durumlarının ve Alışkanlıklarının Saptanması. Yüksek Lisans Tezi. Okan Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• 27. Aslan, D, Şengelen, M. ve Bilir, N. (2008). “Yaşlılık Döneminde Beslenme Sorunları ve Yaklaşımlar”. Geriatri Derneği/Ankara: Öncü Basımevi.
• 28. Medeni, V, Aksakal Baran, F.N. ve Medeni, İ. (2020). “Bir İlçedeki 15 Yaş ve Üzeri Kişilerde Obezite, Beden Ağırlığı Algısı ve İlişkili Etmenler”. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5 (3), 377-390. https://doi.org/10.35232/estudamhsd.736389
• 29. Şengönül, M, Arancıoğlu, İ.Ö, Maviş, Ç.Y. ve Ergüden, B. (2019). “Obezite ve Psikoloji”. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2 (3), 1-12.
• 30. Bonanno, L, Metro, D, Papa, M, Finzi, G, Maviglia, A, Sottile, F, Coralla, F. and Manasseri, L. (2019). “Assessment of Sleep and Obesity in Adults and Children: Observational Study”. Medicine, 98 (46). https://doi.org/10.1097/MD.0000000000017642
• 31. Karaçil, M.Ş. ve Şanlıer, N. (2014). “Obezojenik Çevre ve Sağlık Üzerine Etkileri”. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3 (2), 786-903.
• 32. Ömürbek, N. ve Şimşek, A. (2014). “Analitik Hiyerarşi Süreci ve Analitik Ağ Süreci Yöntemleri ile Online Alışveriş Site Seçimi”. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 12 (22), 306-327. https://doi.org/10.11611/JMER214
• 33. Saaty, T.L. (1988). “What is the Analytic Hierarchy Process?”. In: G. Mitra, H.J. Greenberg, F.A. Lootsma, M.J. Rijkaert, H.J. Zimmermann (Eds.), Mathematical Models for Decision Support (pp. 109-121). NATO ASI Series, 48. Heidelberg, Berlin: Springer. https://doi.org/10.1007/978-3-642-83555-1_5
• 34. Yaralıoğlu, K. (2001). “Performans Değerlendirmede Analitik Hiyerarşi Proses”. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16 (1), 129-142.
• 35. Başlıgil, H. (2005). “The Fuzzy Analytic Hierarchy Process for Software Selection Problems”. Journal of Engineering and Natural Sciences, 3, 24-33.
• 36. Vaidya, O.S. and Kumar, S. (2006). “Analytic Hierarchy Process: An Overview of Applications”. European Journal of Operational Research, 169 (1), 1-29. https://doi.org/10.1016/j.ejor.2004.04.028
• 37. Özgüven, N. (2011). “Vakıf Üniversitesi Tercihinin Analitik Hiyerarşi Süreci ile Belirlenmesi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (30), 279-290.
• 38. Saaty, T.L. (1990). “How to Make a Decision: The Analytic Hierarchy Process”. European Journal of Operational Research, 48 (1), 9-26. https://doi.org/10.1016/0377-2217(90)90057-I
• 39. Saaty, T.L. (2008). “Relative Measurement and its Generalization in Decision Making Why Pairwis Comparisons are Central in Mathematics for the Measurement of Intangible Factors the Analytic Hierarchy/Network Process”. Revista de la Real Academia de Ciencias Exactas, Fisicas y Naturales. Serie A: Matematicas (RACSAM), 102 (2), 251-318. https://doi.org/10.1007/bf03191825
• 40. Supçiller, A. ve Çapraz, O. (2011). “AHP-TOPSIS Yöntemi̇ne Dayalı Tedari̇kçi̇ Seçi̇mi̇ Uygulaması”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, (13), 1-22.