18. Yüzyılın Üçüncü Çeyreğinde Ayıntab’da Yönetim ve Yerel Elitler

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 38 - 57, 30.06.2019

Murat Çelikdemir Mustafa Demir

Öz

Yavuz
Sultan Selim tarafından, 1516’da fetih edilen Ayıntab Kanuni Sultan Süleyman
zamanında sancak olarak Dulkadir Beylerbeyliğine bağlanmış ve bu statüsünü 18. yüzyılın
sonuna kadar sürdürmüştür. Özellikle 17. yüzyıla kadar Ayıntab’ın
yönetilmesinde klasik Osmanlı taşra yönetim modeli hakimdir. Ancak bir yüzyıl
sonra resmiyette olmasa da durum artık değişmiştir ve yerel elitler yönetimde
etkin hale gelmiştir. Bu çalışmada 1750-1775 yılları arasında Ayıntab’ın
yönetilmesinde etkin olan idarecilerden Sancak Beyi, Kadı ve Naib, Alaybeyi, Yeniçeri
Serdarı ve Kale Dizdarına ait malumat verilmekte ve Ayıntab ayanından Battal
ailesinin yönetimdeki etkisi araştırılmaktadır. Bu yolla 18. yüzyılda bir Osmanlı sancağının yönetilme şeklinin
anlaşılmasına katkı sağlamayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Ayıntab, Ayan, Battal ailesi, Kadı, Naib, Alaybeyi

Kaynakça

• Arşiv KaynaklarıBaşbakanlık Osmanlı Arşivi Ali Emiri TasnifiI. Mahmud No: 47III.Osman No: 37,39, 53, III. Mustafa No:71, 72, 79,92, 125, 152, 153, 163, 168, 173, 322, 359, 368, I. Abdulhamid No: 363III. Selim No: 79
• Cevdet Tasnifi Dahiliye No: 196
• Hattı Hümayun Hat No: 273-16031
• Ankara Milli Kütüphane Arşivi Gaziantep Şer’iyye Sicili No:123
• Birincil Basılı Kaynaklar
• Eken Galip, Gaziantep’in 113 Numaralı Şer’iyye Sicili Transkripsiyon ve Değerlendirme(H.1168-1169/M.1755-1756. (basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,1988 ),s.57,58.
• Hazarfen Hüseyin Efendi, Telhîsü’l –Beyân Fî Kavânîn-i Âl-i Osmân, haz.Sevim İlgürel (Ankara : TTK, 1998)
• Karakuş, Hasan, 121 Numaralı Gaziantep Şer’iyye Sicili H.1179-1200/M.1765-1785 (basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006)
• Karasakal, Mehmet, 109 Numaralı Ayıntab Şer’iyye Siclinin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (H.1165 / M.1752) (basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010)
• Kuzucu, Serhat, 123 Numaralı Gaziantep Şer’iyye Sicili’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi(H.1180-1181/M.1766-1777) (basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006)
• Yılmazer, Ömer Faruk, 98-1 Numaralı Gaziantep Şer’iyye Sicili(H.1155/M.1742-1743) Transkripsiyon ve Değerlendirme (unpublished Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2010)
• Araştırma İnceleme Eserler
• Akdağ, Mustafa, ‘Genel Çizgileriyle XVII.Yüzyıl Türkiye Tarihi’, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 4.6 (1966), 201–47
• Altınöz, İsmail, ‘Dulkadir Eyaleti’nin kuruluşunda Antep Şehri’, Cumhuriyetin 75.yılına Armağan Gaziantep (Gaziantep:Gaziantep Üniversitesi Vakfı Kültür Yayınları,1999)
• Canbakal, Hülya, 17.Yüzyılda Ayntab, Osmanlı Kentinde Toplum ve Siyaset, (İstanbul: İletişim, 2009)
• Çınar, Hüseyin, ‘18. Yüzyılda Ayıntab’da Bir Yerel Gücün Yükselişi ve Düşüşü: Battalzâdeler (Battaloğulları)’, içinde Kongreye Sunulan Bildiriler (presented at the XIV. Türk Tarih Kongresi,9-13 Eylül 2002, Ankara: TTK, 2005), 2/1, 431–53
• Darkot, Besim ve Dağlıoğlu, Hikmet Turhan, ‘Gaziantep’, içinde İslam Ansiklopedisi (Eskişehir: M.E.B., 1997)
• Faroqhi, Suraiya, ‘Zeytin Diyarında Güç ve Servet: Edremit Ayanından Müridzade Hacı Mehmed Ağa’nın Siyasi ve Ekonomik Faaliyetleri’, in Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Ticari Tarım, ed. by Çağlar Keyder and Faruk Tabak (İstanbl: Tarih Vakfı Yurt Yaynları, 2010), pp. 81–100
• Heyd, Uriel, Studies in Old Otoman Criminal Law. ed.by V.L.Menage (Oxford: Clarendon Press,1973).
• İnalcık, Halil, The Ottoman Empire ın Classical Age (1300-1600). trans.by Norman Itzkowitz and Colin Imber ( London,1973).
• İnalcık, Halil, ‘Centralization and Decentralization in Ottoman Administration’. içinde T. Naff & R. Owen (Ed.), Studies in Eighteenth Century Islamic History, Papers on Islamic History (London and Amsterdam: Carbondale and Edwardsville: Southern Illinois University Press,1977),pp.27-52.
• İpşirli, Mehmet, ‘Nâib’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV, 2006),32: 312–13
• Jennings, Ronald C., ‘Kadi, Court, and Legal Procedure in 17th C. Ottoman Kayseri: The Kadi and the Legal System’, Studia Islamica, 48, 1978, 133–72 Kazıcı,Ziya. (2003). Osmanlı’da Toplum Yapısı, Bilge Yayınevi,İstanbul.
• Khoury, Dına Rızk, Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Taşra Toplumu, Musul 1540-1834, trans. by Ülkün Tansel, 1. (İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2008)Kunt, İ.Metin, Sancaktan Eyalete 1550-1650 Arasında Osmanlı Ümerası ve İl İdaresi (İstanbul :Boğaziçi Üniversitesi Yayınları, 1978)
• Kurt, Yılmaz, ‘Adana Sancağında Kişi Adları’, DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, 15.26 (1991), 174
• Masters, Bruce, ‘Halep: Osmanlı İmparatorluğunun Kervan Kenti’, içinde Doğu ile Batı Arasında Osmanlı Kenti, Halep, İzmir ve İstanbul, ed.Edhem Eldem, Daniel Goffman, Bruce Masters, çev. Sermet Yalçın (İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017), 19-95
• McGowan, Bruce, ‘The Age of Ayans, 1699-1812’, içinde An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300- 1914, ed. Halil İnalcık ve Donald Quataert (Cambridge University Press, 1994), 636-758
• Oğuzoğlu, Yusuf, ‘Dizdar’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV), 9:480–81
• Ortaylı, İlber, ‘Kadı’, içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV, 2001), 69–73.
• Ortaylı, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı (İstanbul: Kronik, 2018)
• Özdeğer, Hüseyin, ‘Gaziantep’, içinde Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV, 1996), 467-469.
• Özdemir,Rifat, XIX.Yüzyılın İlk Yarısında Ankara (Ankara:Kültür Bakanlığı Yayınları,1998).
• Özkaya, Yücel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ayanlık (Ankara: TTK, 1994)
• Raymond, André, Yeniçerilerin Kahiresi, Abdurrahman Kethüda Zamanında Bir Osmanlı Kentinin Yükselişi, trans. by Alp Tümertekin (İstanbul: YKY, 2016)
• Şahin,İlhan, XV ve XVI.Asırları Türk Asrı Yapan Değerler (İstanbul :Ensar Neşriyat,2003)
• Şahin,İlhan, ‘Sancak’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: TDV, 2009), 97-99.
• Unan, Fahri, ‘Mevleviyet’, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2004),29: 467–68
• Uzunçarşılı,İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı (Ankara: T.T.K.,1988)
• Uzunçarşılı,İsmail Hakkı,Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları I Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı (Ankara: T.T.K. Ankara,1988).
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı,Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı (Ankara: TTK,1988).
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü (İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2011).
• Zubaida, Sami, İslam Dünyasında Hukuk ve İktidar, çev. Burcu Koçoğlu Birinci,Hasan Hacak ( İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008)