Turizm Soylulaştırmasına Direnenler: Balat’ın Köklü Esnafları

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 1, 32 - 54, 18.03.2025

Koray Genç , İsmail Uzut

https://doi.org/10.32572/guntad.1486741

Öz

Balat; fiziki, ekonomik, sosyal ve demografik yapısıyla soylulaştırma için oldukça müsait bir yer konumundadır. Balat’ın yaşadığı süreci daha da ilginç kılan ise farklı soylulaştırma çeşitlerinin bir arada yaşanmasıdır. Bunlardan birisi de turizm soylulaştırmasıdır. Balat, turizm soylulaştırması sürecini yaşamakta; ziyaretçiler, yeni gelenler ve sayısı azalan eski sakinler bir arada bulunmaktadır. Yeni gelenler içerisinde semte yerleşmeyip sadece girişimde bulunanlar vardır ki bu grup turizm soylulaştırmasının öncüsü durumundadır. Demografinin değişimi ve ziyaretçilerin gelmesiyle gündelik ihtiyaçların karşılanabileceği ve semtin hafızasında yer edinen işletmeler günden güne yeni kitleye hitap etmek amacındaki işletmelere yerlerini bırakmaktadır. Bu araştırma ile semtin hafızasında yer edinmiş işletmelerin temsilcileri ile görüşülüp semtin mevcut süreci ve işletmelerinin devamlılığıyla ilgili düşünceleri alınmak istenmiştir. On üç kişiyle görüşülmüş ve betimsel analizle değerlendirmeler gerçekleştirilmiştir. Sonuç olarak hem semt hem de işletmeleri adına olumlu görüşler paylaşamayan katılımcılar süreç içerisinde varlıklarını devam ettirebilmelerinin oldukça zor olduğunu ve esnaflık müessesesine olan inançlarının kalmadığını aktarmışlardır. Tüm olumsuzluklara rağmen varlıklarını devam ettirebilmelerini ise mülk sahibi olunması, iş alanında tek kalınması, daimi müşteri kitlesinin bulunması, semt dışına iş yapılması ve mecburiyet etmenleriyle açıklamışlardır.

Anahtar Kelimeler

Soylulaştırma, Turizm Soylulaştırması, Balat, İstanbul

Those Resisting Tourism Gentrification: Established Tradesmens of Balat

Öz

Balat; it is a very suitable place for gentrification with its physical, economic, social, and demographic structure. What makes the process Balat is going through even more interesting is the coexistence of different types of gentrification. One of these is tourism gentrification. Balat is experiencing a process of tourism gentrification; visitors, newcomers, and a decreasing number of old residents coexist. Among the newcomers, there are those who do not settle in the district but only take a stab at it, and this group is the pioneer of tourism gentrification. With the change in demographics and the arrival of visitors, businesses that can meet daily needs and are the memory of the district are gradually giving way to businesses that aim to appeal to a new mass. With this research, representatives of businesses that have a place in the memory of the district were interviewed, and their opinions were asked about the current process of the district and the continuity of their businesses. Thirteen people were interviewed, and evaluations were made with descriptive analysis. As a result, the participants, who could not share positive opinions on behalf of both the district and their businesses, stated that it was very difficult for them to continue their existence in the process and that they no longer had faith in the tradesman establishment. They explained their ability to continue their existence despite all the negativities with the factors of owning property, being alone in the business area, having a permanent customer base, doing business outside the district, and necessity.

Anahtar Kelimeler

Gentrification, Tourism Gentrification, Balat, İstanbul

Kaynakça

• Akalın, M. (2016). Kentsel dönüşümün karanlık yüzü: Soylulaştırma, yerinden edilme ve mekânsal dışlanma. Bartın Üniversitesi İİBF Dergisi, 7(14), 287-320.
• Altanlar, A., Kavak, İ., & Güremen, L. (2018). Tarihi mahallelerdeki turizm odaklı müdahalelerin mahalle sakinleri üzerindeki etkisi; Amasya, Sofular Mahallesi. Uluslararası Türk Dünyası Turizm Araştırmaları Dergisi, 3(1), 5-104.
• Altıntaş, S. (2016). Kültürel etkinlikler aktörü olarak yeni orta sınıf ve soylulaştırma ilişkisi üzerine bir tartışma. Sosyoloji Konferansları, 54(2016-2), 115-142.
• Aslan, A. S., & Çakır, B. (2021). Soylulaştırmanın güncel dinamiklerinin bir analizi: Serinyol/Antakya örneğinde "öğrencileştirme" süreci ve etkileri. Planlama, 31(3), 546-561. https://doi.org/10.14744/planlama.2021.80270
• Aytaç, Ö., & İlhan, S. (2007). Girişimcilik ve girişimcikültür: Sosyolojik bir perspektif. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18, 101-120.
• Başyazıcı, B. (2012). Cihangir’de soylulaştırma sürecinin semtin ticari kimliği üzerine etkileri. İdealkent, 3(5), 198-219.
• Behar, D. (2006). Üçüncü bölüme giriş. D. Behar, & T. İslam (Ed.), İstanbul’da “soylulaştırma”: Eski kentin yeni sakinleri (1. Baskı, s. 165-168) içinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Belanger, H., Lapointe, D., & Guillemard, A. (2020). Central neighborhoods’ revitalization and tourist bubble: From gentrification to touristification of daily life in Montreal. J. Bean, S. Dickinson, & A. Ida (Ed.), Critical practices in architecture: The unexamined (1. Baskı, s. 69-94) içinde. Cambridge Scholars Publishing.
• Blázquez-Salom, M., Blanco-Romero, A., Gual-Carbonell, J., & Murray, I. (2019). Tourist gentrification of retail shops in Palma (Majorca). C. Milano, J. M. Cheer, & M. Novelli (Ed.), Overtourism: Excesses, discontents and measures in travel and tourism (1. Baskı, s. 39-69) içinde. CAB International.
• Budak, B. (2007). Kentsel yenileşme süreci bağlamında ‘soylulaştırma’: Fener-Balat Örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Büyüköztürk, Ş., Kılıç Çakmak, E., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2023). Eğitimde bilimsel araştırma yöntemleri (34. Baskı). Pegem Akademi.
• Can, A. (2013). Neo-liberal urban politics in the historical environment of Istanbul - the issue of gentrification. Planlama, 23(2), 95-104.
• Can, E. (2023). Negotiating the Night: Creative class in a post-secular mahalle, the case of Balat. Reflektif Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 31-46. https://doi.org/10.47613/reflektif.2023.91
• Cocola-Gant, A. (2015). Tourism and commercial gentrification. RC21 International Conference on “The Ideal City: Between Myth and Reality, Representations, Policies, Contradictions and Challenges for Tomorrow’s Urban Life”, Urbino, Italy.
• Cocola-Gant, A. (2016). Holiday rentals: The new gentrification battlefront. Sociological Research Online, 21(3), 112-120. https://doi.org/10.5153/sro.4071
• Cocola-Gant, A., Gago, A., & Jover, J. (2020). Tourism, gentrification and neighbourhood change: An analytical framework–reflections from Southern European Cities. J. A. Oskam (Ed.), The overtourism debate: Nimby, nuisance, commodification (1. Baskı, s. 121-135) içinde. Emerald Publishing Limited.
• Connell, J. (2012). Film tourism–evolution, progress and prospects. Tourism Management, 33(5), 1007-1029. https://doi.org/10.1016/j.tourman.2012.02.008
• Çeker, A., & Belge, R. (2015). İstanbul’da kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleşen bir olgu: Soylulaştırma. Türk Coğrafya Dergisi, 65, 77-86.
• Davidson, M., & Lees, L. (2005). New-build ‘gentrification’and London's riverside renaissance. Environment and Planning A: Economy and Space, 37(7), 1165-1190. https://doi.org/10.1068/a3739
• Değirmenci, K. (2011). Kentsel mekânda “yerin” ya da otantik olanın yeniden inşası. E. Eğribel, & U. Özcan (Ed.), Değişim sosyolojisi: Dünya’da ve Türkiye’de toplumsal değişme (1. Baskı, s. 277-291) içinde. Kitabevi Yayınları.
• Diaz, A. L. (2017). Why Barcelona locals really hate tourists. https://www.independent.co.uk/travel/news-and-advice/barcelona-locals-hate-tourists-why-reasons-spain-protests-arran-airbnb-locals-attacks-graffiti-a7883021.html adresinden 1 Ocak 2024 tarihinde alınmıştır.
• Ergün, N. (2006). Gentrification kuramlarının İstanbul’da uygulanabilirliği. D. Behar, & T. İslam (Ed.), İstanbul’da “Soylulaştırma”: Eski kentin yeni sakinleri (1. Baskı, s. 15-30) içinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ergün, S. (2022). Galerilerden müzelere mekânlar ve alanlar: İstanbul Dolapdere Semtinde sanatsal soylulaştırma. [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Erkan, N. E., & Altıntaş, S. (2018). Soylulaştırmanın gündelik hayattaki görünümleri: Balat’ın mekânsal ve sosyal dönüşümü. İdealkent, 9(23), 292-335. https://doi.org/10.31198/idealkent.416805
• Esen, O. (2009). Turizm. P. Derviş, B. Tanju, & U. Tanyeli (Ed.), İstanbullaşmak olgular, sorunsallar, metaforlar (1. Baskı, s. 305-311) içinde. Garanti Galeri.
• Genç, K. (2020). İstanbul’da aşırı turizm: sivil toplum kuruluşları görüşleri üzerinden yorumsayıcı ve karşılaştırmalı bir araştırma. [Doktora Tezi, Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Genç, K. (2021). Organik imaj çerçevesinde etkinlik turizmi: Malazgirt Zaferi yıl dönümü kutlamaları. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 69-78. https://doi.org/10.46790/erzisosbil.857263
• Genç, K., & Şengül, S. (2019). Turizmin sosyo-kültürel kimliğe etkilerinin kontrolü. O. Türkay, & İ. Çalık (Ed.), Sürdürülebilir turizm: Gösterge geliştirme ve ölçme yaklaşımı (1. Baskı, s. 214-229) içinde. Detay Yayıncılık.
• Genç, K., Türkay, O., & Ulema, Ş. (2022). Tourism gentrification: Barcelona and Venice. Turismo y Sociedad, 31, 125-140. https://doi.org/10.18601/01207555.n31.06
• Gezer, B. (2019). Yaratıcı sınıf ve soylulaşma ilişkisi: Yeldeğirmeni örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Glass, R. (1964). London: Aspects of Change (1. Baskı). Macgibbon & Kee.
• Gotham, K. F. (2005). Tourism gentrification: The case of New Orleans' Vieux Carre (French Quarter). Urban Studies, 42(7), 1099-1121. https://doi.org/10.1080/00420980500120881
• Gotham, K. F. (2010). Tourism gentrification: The case of New Orleans' Vieux Carre (French Quarter). J. Brown-Saracino (Ed.), The Gentrification Debates A Reader (1. Baskı, s. 145-165) içinde. Routeledge.
• Gözek, S., & Akbay, C. (2012). Girişimci adaylarının girişimcilik eğilimleri ve sorunları. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(2), 45-60.
• Gravari-Barbas, M., & Guinand, S. (2017). Introduction. Addressing tourism-gentrification processes in contemporary metropolises. M. Gravari-Barbas, & S. Guinand (Ed.), Tourism and gentrification in contemporary metropolises: International perspectives (1. Baskı, s. 1-21) içinde. Routledge.
• Gürbüz, A. (2002). Turizmin sosyal çevreye etkisi üzerine bir araştırma. Teknoloji, 1(2), 49-59.
• Güzel, F. Ö. (2013). Sosyo-kültürel açıdan paradoks yaratıcı bir sektör olarak turizm: Dalyan destinasyonunda sosyolojik bir çözümleme. International Journal of Human Sciences, 10(1), 780-794.
• Güzey, Ö. (2009). Sulukule’de kentsel dönüşüm devlet eliyle soylulaştırma. Mimarlık, 346, 73-80.
• Hackworth, J., & Smith, N. (2001). The changing state of gentrification. Tijdschrift voor Economische en Sociale Geografie, 92(4), 464-477. https://doi.org/10.1111/1467-9663.00172
• Hubbard, P. (2008). Regulating the social impacts of studentification: A Loughborough case study. Environment and Planning A: Economy and Space, 40(2), 323-341. https://doi.org/10.1068/a396
• Hudson, S., & Ritchie, J. B. (2006). Film tourism and destination marketing: The case of Captain Corelli's Mandolin. Journal of Vacation Marketing, 12(3), 256-268. https://doi.org/10.1177/1356766706064619
• İlyasoğlu, A., & Soytemel, E. (2006). Balat semtinde yerel değişim ve yenileşme süreci içinde Balatlılar: “Bizim mahalle”ye yeni gelenler ve farklı stratejiler. D. Behar, & T. İslam (Ed.), İstanbul’da “soylulaştırma”: eski kentin yeni sakinleri (1. Baskı, s. 127-142) içinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• İnan, C. G. (2017). Küresel kent mantığı, kimlik ve mekânın kentsel dönüşüm projeleriyle fragmantasyonu: Vaka çalışması olarak Fener-Balat ve Süleymaniye. Kent Akademisi, 10(29), 75-93.
• İrmiş, A., & Özdemir, L. (2011). Girişimcilik ve yenilik ilişkisi. Yönetim Bilimleri Dergisi, 9(1), 135-162.
• İslam, T. (2003). İstanbul’da soylulaştırma: Galata Örneği. [Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• İslam, T. (2005). Outside the core: Gentrification in Istanbul. R. Atkinson, & G. Bridge (Ed.), Gentrification in a global perspective (1. Baskı, s. 121-136) içinde. Routledge.
• İslam, T. (2006). Merkezin dışında: İstanbul’da soylulaştırma. D. Behar, & T. İslam (Ed.), İstanbul’da “soylulaştırma”: Eski kentin yeni sakinleri (1. Baskı, s. 43-58). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• İslam, T. (2009). Devlet eksenli soylulaşma ve yerel halk: Neslişah ve Hatice Sultan Mahalleleri (Sulukule) örneği. [Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Judd, D. R. (1999). Constructing the tourist bubble. D. R. Judd, & S. S. Fainstein (Ed.), The tourist city (1. Baskı, s. 35-54) içinde. Yale University Press.
• Juneja, P. (2020). Overview of the sharing economy and the emerging world of work. https://managementstudyguide.com/sharing-economy-and-emerging-world-of-work.htm adresinden 1 Ocak 2024 tarihinde alınmıştır.
• Kaya, E. (2017). Kentleşme ve kentlileşme (1. Baskı). İşaret Yayınları.
• Kesar, O., Dezeljin, R., & Bienenfeld, M. (2015). Tourism gentrification in the city Of Zagreb: Time for a debate. Interdisciplinary Management Research, 11, 657-668.
• Keyder, Ç. (2005). Globalization and social exclusion in Istanbul. International Journal of Urban and Regional Research, 29(1), 124-134.
• Keyder, Ç. (2013). Yeni orta sınıf. Bilim Akademisi, 34-179/148. https://bilimakademisi.org/yeni-orta-sinif-caglar-keyder/
• Knox, P. L., & McCarthy, L. (2012). Urbanization: An introduction to urban geography (3. Baskı). Pearson.
• Liang, Z., & Bao, J. (2015). Tourism gentrification in Shenzhen, China: Causes and socio-spatial consequences. Tourism Geographies, 17(3), 461-481. https://doi.org/10.1080/14616688.2014.1000954
• Lopes, A. C., Rodrigues, E. B., & Vera-Cruz, R. (2019). Tourism gentrification. IOP Conference Series: Materials Science and Engineering, 471(9), 1-6. https://doi.org/10.1088/1757-899X/471/9/092025
• Marcuse, P. (1985). Gentrification, abandonment, and displacement: Connections, causes, and policy responses in New York City. Urban law annual. Journal of Urban and Contemporary Law, 28, 195-240.
• Mills, A. (2008). The place of locality for identity in the nation: Minority narratives of cosmopolitan Istanbul. International Journal of Middle East Studies, 40(3), 383-401. https://doi.org/10.1017/S0020743808080987
• Narlı, N. (2006). Tecride uğrayan bir bölgede yaşayan ailelerin soylulaştırma projesine yaklaşımı: Balat-Fener vaka çalışması. D. Behar, & T. İslam (Ed.), İstanbul’da “soylulaştırma”: Eski kentin yeni sakinleri (1. Baskı, s. 113-125) içinde. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Orhan, R. (2017, Nisan). Küreselleşme sürecinde soylulaştırmanın mekâna yansıması: İstanbul Sulukule örneği. 2nd International Scientific Researches Congress on Humanities and Social Sciences (IBAD-2017), İstanbul, Türkiye.
• Özdemir, M. (1992). Turizmin Türkiye’nin sosyo-ekonomik yapısına etkileri (1. Baskı). Kök-Sav Yayınları.
• Reynolds, P. D., Hay, M., Bygrave, W. D., Camp, S. M., & Autio, E. (2000). Global entrepreneurship monitor 2000 executive report. Babson College, Kauffman Center for Entrepreneurial Leadership and London Business School.
• Robertson, D., Oliver, C., & Nost, E. (2022). Short-term rentals as digitally-mediated tourism gentrification: Impacts on housing in New Orleans. Tourism Geographies, 24(6-7), 954-977. https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1765011
• Saçlı, A. (2019). Soylulaştırma ve kent güvenliği. ASSAM Uluslararası Hakemli Dergi, 6(Özel Sayı) 240-255.
• Sandıkçı, Ö., & İlkuçan, A. (2007). Soylulaştırma olgusunun tüketim ve pazarlama açılarından analizi: İstanbul Cihangir Örneği. TUBİTAK Projesi, Proje No: 106K246.
• Schäfer, P., & Braun, N. (2016). Misuse through short-term rentals on the Berlin housing market. International Journal of Housing Markets and Analysis, 9(2), 287–311. https://doi.org/10.1108/IJHMA-05-2015-0023
• Smith, N. (2002). New globalism, new urbanism; gentrification as global urban strategy. Antipode, 34(3), 427–450. https://doi.org/10.1111/1467-8330.00249
• Smith, N., & Williams, P. (2015). Kentin mutenalaştırılması (1. Baskı). (M. Uzun, Çev.) Yordam Kitap (Orijinal eserin basım tarihi 1986, 1. Baskı).
• Soytemel, E. (2015). Belonging” in the gentrified Golden Horn/Halic neighbourhoods of Istanbul. Urban Geography, 36(1), 64-89. https://doi.org/10.1080/02723638.2014.956419
• Şahintepe, A., & Diler, O. (2022). Turizm kaynaklı soylulaştırma türü olarak “turizm soylulaşması” üzerine kavramsal bir inceleme. Journal of Gastronomy, Hospitality and Travel, 5(4), 1518-1529. https://doi.org/10.33083/joghat.2022.217
• Şen, B. (2005). Soylulaştırma: Kentsel mekânda bir ayrışma biçimi. H. Kurtuluş (Ed.), İstanbul’da kentsel ayrışma (1. Baskı, s. 127-159) içinde. Bağlam Yayıncılık.
• Şen, B. (2006). Kentsel Gerilemeyi Aşmada Bir Çelişkili Bir Süreç Olarak Soylulaştırma: Galata Örneği. [Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi].
• Şen, B. (2011). Kentsel mekânda üçlü ittifak: Sanayisizleşme, soylulaştırma, yeni orta sınıf. İstanbul Üniversitesi SBF Dergisi, 44(Mart), 1-21.
• Tuncer, T., & İslam, T. (2017). Yeni bir soylulaştırma formu olarak öğrencileştirme (studentification): Bosna-Hersek Mahallesi’nde (Konya) değişen mahalle içi dinamikler. Planlama, 27(3), 303-313. https://doi.org/10.14744/planlama.2017.77698
• Uçar Altınışık, H. (2015). Türkiye’de kentsel kimliğin dönüşümü ve soylulaştırma: Ankara Hamamönü Örneği. [Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Um, J. & Yoon, S. (2021). Evaluating the relationship between perceived value regarding tourism gentrification experience, attitude, and responsible tourism intention. Journal of Tourism and Cultural Change, 19(3), 345-361. https://doi.org/10.1080/14766825.2019.1707217
• Uysal, Ü. E. (2006). Soylulaștırma kuramlarının İstanbul’da uygulanabilirliği: Cihangir örneği. Planlama Dergisi, 2, 77-92.
• Uzgören, G. & Türkün, A. (2018). Airbnb’nin soylulaşma sürecine etkisi: Kadıköy Rasimpaşa Mahallesi örneği. Planlama, 28(2), 154-170. https://doi.org/10.14744/planlama.2018.29491
• Uzun, C. N. (2001). Gentrification in Istanbul: A diognistic study (1. Baskı). Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap.
• Ünal Reşitoğlu, H. (2022). Çetrefilli bir ilişki: Kentsel dönüşüm ve suç. İdealkent, 13(38), 2703-2732. https://doi.org/10.31198/idealkent.1182574
• Yağar, F. & Dökme, S. (2018). Niteliksel araştırmaların planlanması: Araştırma soruları, örneklem seçimi, geçerlik ve güvenirlik. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 1-9.
• Yavuz, H. & Unur, K. (2021). Alanya’da yerel halkın turizmin sosyo-kültürel etkilerini algılamalarına yönelik karşılaştırmalı bir araştırma. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 18(3), 633-655. https://doi.org/10.24010/soid.961891
• Zeybekoğlu Sadri, S. & Akı, A. (2008). Fener ve Balat semtleri rehabilitasyon programı’nın kent hakkı bağlamında değerlendirilmesi. Sigma, 1, 49-65.
• Zhao, Y., Kou, M., Lu, S. & Li, D. (2009). The characteristics and causes of urban tourism gentrification: a case of study in Nanjing [In Chinese]. Economic Geography, 29(8), 1391-1396.