Türk Devletleri Teşkilatı ve Dağlık Karabağ Zaferinin Yarattığı Fırsatlar

Yıl 2022, , 109 - 145, 31.08.2022

Ali Gök

https://doi.org/10.17752/guvenlikstrtj.1093710

Cited By: 3

Öz

1992 yılında Ural-Altay dil ailesinden gelen ve birbirleriyle dil birliği olan Türkiye ile birlikte Güney Kafkasya’da Azerbaycan, Orta Asya’da Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan’ın bir araya gelmesiyle kültürel birlikteliği sağlamak, ekonomik ve politik problemleri çözmek amacıyla Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Zirveleri süreci başlatılmıştır. Bu süreç 2009 yılında Türk Konseyi’ne dönüşerek örgütsel bütünleşmenin temeli atılmıştır. Ancak söz konusu devletler arasındaki ilişkilerde beklenti sadece ortak dil ya da tarihsel veya kültürel bütünleşme olmamakla birlikte, ortak siyasi ve ekonomik bir birlikteliktir. Bu noktada tam olarak bir örgütsel bütünleşme ise ancak 2021 yılında Türk Devletleri Teşkilatı ile olabilmiştir. Söz konusu örgütsel bütünleşmeye giden süreci etkileyen en önemli gelişme ise İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’dır. Söz konusu savaşın Azerbaycan lehine sonuçlanması, Türk Devletleri Teşkilatı ile birlikte Türk entegrasyonuna doğru büyük bir adıma da kapı aralamıştır. Bu çalışmanın konusu Türk Devletleri Teşkilatı olmakla birlikte, çalışmanın ana amacı İkinci Dağlık Karabağ Savaşı’nın bu örgütsel bütünleşmeyi nasıl etkilediğidir.

Anahtar Kelimeler

Türk Devletleri Teşkilatı, Türk Konseyi, Türk Devletleri, Türk Entegrasyonu, Dağlık Karabağ Savaşı

Organization of Turkic States and The Opportunities Created by the Nagorno-Karabakh Victory

Öz

Along with Türkiye, there are languages of Azerbaijan in the South Caucasus, Kazakhstan, Uzbekistan and Kyrgyzstan in Central Asia that comes from the same Ural-Altaic language family and these languages are all related to each other. Together with this language union, the process of Cooperation Summits of Turkic-Speaking Countries started in 1992 to ensure cultural unity and solve economic and political problems by coming together. This process transformed into the Turkic Council in 2009, and the foundation of organizational integration was laid. However, the expectation in the relations among these states is not just a common language or historical or cultural integration but a common political and economic decoupling. At this point, full organizational integration has only occurred with the Organization of Turkic States in 2021. The most important development affecting the process leading to the organizational integration in question is the Second Nagorno-Karabakh War. The conclusion of this war in favour of Azerbaijan, together with the Organization of Turkic States, has become a major step towards Turkic integration. Even though the subject of this study is the Organization of Turkic States, the main purpose of the study is to examine how the Second Nagorno-Karabakh War affected this organizational integration.

Anahtar Kelimeler

Organization of Turkic States, Turkic Council, Turkic States, Turkic Integration, Nagorno-Karabakh War

Kaynakça

• ASLANLI, Araz, Yeni Küresel Mücadelede Kafkasya ve Karabağ Sorunu, EkoAvrasya Yayınları, Ankara, 2013.
• BABAYEV, Azer, “Nagorno-Karabakh: The Genesis and Dynamics of the Conflict”, Azer Babayev, Bruno Schoch ve Hans-Joachim Spanger (ed.), The Nagorno-Karabakh Deadlock, Springer VS, 2020, 17-38.
• BRZEZINSKI, Zbigniew, Büyük Satranç Tahtası, (Çev. Yelda Türedi), İnkılâp Kitabevi, İstanbul, 2005.
• BÜYÜKAKINCI, Erhan, “Sovyet Sonrası Orta Asya’da Türkiye’nin Dış Politika Açılımları: Özbekistan ve Türkmenistan ile İlişkiler”, Faruk Sönmezoğlu, (ed.), Türk Dış Politikasının Analizi, DER Yayınları, İstanbul, 2004, 781-804.
• CORNELL, Svante E. and STARR, S. Frederick, Modernization and Regional Cooperation in Central Asia: A New Spring?, American Foreign Policy Council, Washington, 2018.
• EFEGİL, Ertan, “Orta Asya Devletlerinin Dış Politikasını Belirleyen Temel Faktörler: Rejim Güvenliğine Karşı Yayılmacı Jeopolitik Rekabet”, Tayyar Arı (ed.), Orta Asya ve Kafkasya Rekabetten İşbirliğine, MKM Yayıncılık, Bursa, 2010, 41-64.
• İŞYAR, Ömer G., Bölgesel ve Global Güvenlik Çıkarları Bağlamında Sovyet-Rus Dış Politikaları ve Karabağ Sorunu, Alfa Yayınları, İstanbul, 2004.
• KAMBECK, Michael and GHAZARYAN, Sargis, “Timeline 1918–2011”, Michael Kambeck and Sargis Ghazaryan (ed.), Europe’s Next Avoidable War Nagorno-Karabakh, Palgrave Macmillan, New York, 2013, 24-32.
• SCHOCH, Bruno and SPANGER, Hans-Joachim, “Introduction”, Azer Babayev, Bruno Schoch ve Hans-Joachim Spanger (ed.), The Nagorno-Karabakh Deadlock, Springer VS, 2020, 1-14.
• ASKER, Ali ve ÖZPINAR, Zeynep Gizem, “Azerbaycan’ı Zafere Götüren Büyük Taarruz: 44 Günlük Savaşın Anatomisi”, Avrasya İncelemeleri Dergisi, 2021, Sayı 10-1, 83-106.
• ASKER, Ali, “İşgalin Kırılma Noktası veya Yalancı Ateşkesin Sonu: Eylül 2020 Azerbaycan-Ermenistan Savaşını Geniş Tablodan Okumak”, Stratejik Düşünce Enstitüsü, 2020, https://www.sde.org.tr/degerlendirme/isgalin-kirilma-noktasi-veya-yalanci-ateskesin-sonu-eylul-2020-azerbaycan-ermenistan-savasini-genis-tablodan-okumak-analizi-18517 (Erişim Tarihi: 03.03.2022).
• ASLAN, Murat, “Türk Konseyi Fırsatlar ve Algılar”, SETA Perspektif, 2021, Sayı 321.
• AYDIN, Mustafa, “Geopolitics of Central Asia and the Caucasus; Continuity and Change Since the End of the Cold War”, The Turkish Yearbook of International Relations, 2001, Sayı 32, 168-216.
• BATSAIKHAN Uuriintuya and DABROWSKI, Marek, “Central Asia Twenty-five Years After the Breakup of the USSR”, Russian Journal of Economics, 2017, Vol 3, 296-320.
• BİLGİN, Mustafa Sıtkı, “Karabağ Zaferine Giden Süreç ve Jeopolitik Sonuçları”, ULİSA, 2020, Sayı 8, 14-19.
• BOYRAZ, H. Mehmet ve GÜNGÖRMEZ, Oğuz, “Karabağ Zaferinin Anatomisi”, SETA Analiz, 2020, https://www.setav.org/karabag-zaferinin-anatomisi/ (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
• HASANOĞLU, Murteza, MEMMEDOV, Asim vd., “İkinci Karabağ Savaşı Sonrası Azerbaycan-Türkiye İlişkileri”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, 2020, Sayı 3, 522-529.
• HO, Ben, “The Second Nagorno-Karabakh War: Takeaways for Singapore’s Ground-Based Air Defense”, Journal of Indo-Pacific Affairs, 2021, https://www.airuniversity.af.edu/JIPA/Display/Article/2743721/the-second-nagorno-karabakh-war-takeaways-for-singapores-ground-based-air-defen/ (Erişim Tarihi: 23.02.2022).
• IBRAHIMOV, Rovshan and OZTARSU, Mehmet Fatih, “Causes of the Second Karabakh War: Analysis of the Positions and the Strength and Weakness of Armenia and Azerbaijan”, Journal of Balkan and Near Eastern Studies, 2022.
• ISMAYIL, Elnur and YILMAZ, Suhnaz, “Strategic Alignments and Balancing of Threats: Military and Political Alliances in the South Caucasus (1991–2021)”, Central Asian Survey, 2020.
• İSTİKBAL, Deniz, “Türk Dünyasının Ekonomik Potansiyeli”, SETA ANALİZ, https://www.setav.org/turk-dunyasinin-ekonomik-potansiyeli/ (Erişim Tarihi: 25.02.2022).
• KARIMI, Mahdi, “Rivalry of Global Powers in Central Asia after the Cold War, Geopolitics Quarterl, 2015, Vol 10-4, 122-148.
• KAYA, Emrah, “Türk Dünyası’nın Yenilenen Yüzü: Türk Devletleri Teşkilatı”, ANKASAM, 2021, https://www.ankasam.org/turk-dunyasinin-yenilenen-yuzu-turk-devletleri-teskilati/ (Erişim Tarihi: 03.03.2022),
• KAYGUSUZ, Yeşim, “Kuruluşunun 10.Yılında Türk Konseyi’nin Türkiye ile Diğer Üye Ülkeler Arasındaki Ticarete Etkileri”, Tesam Akademi Dergisi, 2020, Sayı 8-1, 199-236.
• KRAPOHL, Sebastian and DIENES, Alexandra Vasileva, “The Region That Isn’t: China, Russia and the Failure of Regional Integration in Central Asia”, Asia Europe Journal, 2020, Vol 18, 347-366.
• MANİOĞLU, Oğuzhan, “Türk Devletleri Teşkilatı”, Uluslararası Politika Akademisi, 2021, http://politikaakademisi.org/2021/11/18/turk-devletleri-teskilati/ (Erişim Tarihi: 22.02.2022).
• ÖZTOPAL, Mustafa Kemal, “Azerbaycan ile İlişkileri Bağlamında Türkistan Devletlerinin Dağlık Karabağ Konusundaki Tutum ve Tepkileri”, Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 2021, Sayı 7-1, 216-232.
• PİRİNÇÇİ, Ferhat, “Karabağ Zaferi Sonrası Kafkasya’da Yeni Dönem”, Kriter, 2021, Sayı 53, https://kriterdergi.com/dis-politika/karabag-zaferi-sonrasi-kafkasyada-yeni-donem (Erişim Tarihi: 03.03.2022).
• TANRISEVER, Oktay F., “Türkiye’nin Türk Cumhuriyetleri ile İlişkilerinde Enerji Boyutu”, Kriter, 2021, https://kriterdergi.com/dosya-turk-dunyasi/turkiyenin-turk-cumhuriyetleri-ile-iliskilerinde-enerji-boyutu (Erişim Tarihi: 23.02.2022).
• TOPSAKAL, İlyas ve ZENGİN, A. Kürşad, “Türk Devletleri Teşkilatı: Siyasi, Ekonomik ve Kültürel Çıktılar”, Kriter, 2021, https://kriterdergi.com/dis-politika/turk-devletleri-teskilati-siyasi-ekonomik-ve-kulturel-ciktilar (Erişim Tarihi: 23.02.2022).
• TULUN, Teoman E., “Kazakistan Cumhuriyeti: Türk Devletleri Teşkilatı’nın Öncü Ülkesi”, OSF Preprints, 2022, https://osf.io/fwg4z (Erişim Tarihi: 21.02.2022).
• SARIKAYA, Yalçın, “Türk Dünyasında Örgütlenme ve Bütünleşme Süreci”, Kriter, 2021, Sayı 62, https://kriterdergi.com/dosya-turk-dunyasi/turk-dunyasinda-orgutlenme-ve-butunlesme-sureci (Erişim Tarihi: 21.02.2022).
• SARIKAYA, Yalçın, “Türkî Cumhuriyetler’den Türk Devletleri Teşkilatı’na 30 Yılın Muhasebesi”, TASAV, 2021, https://www.tasav.org/index.php/turki-cumhuriyetler-den-turk-devletleri-teskilati-na-30-yilin-muhasebesi.html (Erişim Tarihi: 21.02.2022).
• YALÇINKAYA, Haldun, “Turkey’s Overlooked Role in the Second Nagorno-Karabakh War”, The German Marshall Fund of the United States, 21.01.2021, https://www.gmfus.org/news/turkeys-overlooked-role-second-nagorno-karabakh-war (Erişim Tarihi: 08.03.2022). Konferans Bildirileri
• ARSLAN, Mukaddes, “TÜRKPA ve Türk Dünyasına Yönelik Adımları (2008-2019)”, Erdem Ünlen ve Aytuğ Tokur (ed.), 9. Uluslararası Atatürk Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2021, 1425-1452.
• ŞAHİN, Çiğdem, “Uluslararası Örgüt İşlevleri Açısından Türk Konseyi (Türk Keneşi)”, Vecdi Can, Köksal Şahin ve M. Kürşad Uçar, (ed.), 13. Türk Dünyası Kongresi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul, 2015, 1165-1174.
• KLEVER, Emma, “The Nagorno-Karabakh Conflict Between Armenia and Azerbaijan: An Overview of the Current Situation”, European Movement, 2013, s. 5, https://europeanmovement.eu/wp-content/uploads/2015/05/2013.09-Current-situation-Nagorno-Karabakh.pdf (Erişim Tarihi: 28.02.2022).
• MENON, Rajan, “Central Asia’s Foreign Policy and Security Challenges: Implications for the United States”, The National Bureau of Asian Research, 1995, s.7, https://www.files.ethz.ch/isn/144608/vol6no4.pdf (Erişim Tarihi: 24.02.2022).
• RAPTİS, Kalli, “Nagorno Karabakh and the Eurasian Transport Corridor”, Hellenic Foundation for European and Foreign Policy, 1998, s.1. https://ethz.ch/content/specialinterest/gess/cis/center-for-securities-studies/en/services/digital-library/publications/publication.html/23252 (Erişim Tarihi: 27.02.2022).
• SHAIKH, Shaan and RUMBAUGH, Wes, “The Air and Missile War in Nagorno-Karabakh: Lessons for the Future of Strike and Defense”, Center for Strategic International Studies, 2020, https://www.csis.org/analysis/air-and-missile-war-nagorno-karabakh-lessons-future-strike-and-defense (Erişim Tarihi: 02.03.2022).
• SMITH, Dianne L., “Central Asia: A New Great Game?”, US Army War College Press, 1996, https://www.files.ethz.ch/isn/109548/Central_Asia_New_Great.pdf (Erişim Tarihi: 24.02.2022).
• WAAL, Thomas de, “The Nagorny Karabakh Conflict in its Fourth Decade”, CEPS Working Document, 2021, Vol 2, s. 1.
• “Aliyev: Zengezur, Tüm Türk Dünyasını Birleştirecek”, TRT Haber, 31.03.2021, https://www.trthaber.com/haber/dunya/aliyev-zengezur-tum-turk-dunyasini-birlestirecek-569191.html (Erişim Tarihi: 03.03.2022).
• Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Kazakistan, Özbekistan ve Kırgızistan Cumhurbaşkanlarına Teşekkür Etti”, Türk Devletleri Teşkilatı, 08.10.2020, https://www.turkkon.org/tr/haberler/azerbaycan-cumhurbaskani-ilham-aliyev-kazakistan-ozbekistan-ve-kirgizistan-cumhurbaskanlarina-tesekkur-etti_2079 (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
• “Azerbaycan’ın Karabağ Zaferi: İşte Anlaşmanın Maddeleri”, TRT Haber, 11.11.2020, https://www.trthaber.com/haber/dunya/azerbaycanin-karabag-zaferi-iste-anlasmanin-maddeleri-529782.html (Erişim Tarihi: 24.02.2022).
• “Cumhurbaşkanı İlham Aliyev: Türk Konseyi, Azerbaycan’ın haklı davasını en güçlü şekilde desteklemiş olan uluslararası teşkilattır”, Türk Devletleri Teşkilatı, 19.01.2021, https://www.turkkon.org/tr/haberler/cumhurbaskani-ilham-aliyev-turk-konseyi-azerbaycanin-hakli-davasini-en-guclu-sekilde-desteklemis-olan-uluslararasi-teskilattir_2154 (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
• “Global Conflict Tracker”, Council on Foreign Relations, 2022, https://www.cfr.org/global-conflict-tracker/conflict/nagorno-karabakh-conflict (Erişim Tarihi: 27.02.2022).
• “Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev’den Azerbaycan’a Destek”, TRT AVAZ, 09.10.2020, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/kazakistan-cumhurbaskani-tokayevden-azerbaycana-destek/5f7f593801a30a2b3479c26e (Erişim Tarihi: 02.03.2022).
• REHİMOV, Ruslan, “Zengezur Koridoru Türkiye ile Azerbaycan Arasında Yeni Bağlantı Sağlayacak”, Anadolu Ajansı, 31.05.2021, https://www.aa.com.tr/tr/dunya/zengezur-koridoru-turkiye-ile-azerbaycan-arasinda-yeni-baglanti-saglayacak/2259193 (Erişim Tarihi: 03.03.2022).
• “Statement of Secretary General of the Turkic Council on Nagorno-Karabakh Settlement”, Türk Devletleri Teşkilatı, 10.11.2020, https://www.turkkon.org/en/haberler/statement-of-secretary-general-of-the-turkic-council-on-nagorno-karabakh-settlement_2107 (Erişim Tarihi: 01.03.2022).
• “The Nagorno-Karabakh Conflict: A Visual Explainer”, International Crisis Group, 15.02.2022, https://www.crisisgroup.org/content/nagorno-karabakh-conflict-visual-explainer (Erişim Tarihi: 27.02.2022).
• TOMAR, Cengiz, “Tarihi dönüm noktası: Türk Dünyası 2040 Vizyon Belgesi”, Anadolu Ajansı, 2021, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/tarihi-donum-noktasi-turk-dunyasi-2040-vizyon-belgesi/2425103 (Erişim Tarihi: 25.02.2022).
• “Türk Devletleri Teşkilatı Hakkında”, Türk Devletleri Teşkilatı, https://www.turkkon.org/tr/turk-konseyi-hakkinda (Erişim Tarihi: 22.02.2022).
• “Türk Devletleri Teşkilatı Organizasyon Şeması”, Türk Devletleri Teşkilatı, https://www.turkkon.org/tr/organizasyon-semasi (Erişim Tarihi: 22.02.2022).
• “Türk Devletleri Teşkilatı Sekizinci Zirve Bildirisi”, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı, 2021, https://tccb.gov.tr/assets/dosya/2021-11-12-turkkonseyi-bildiri.pdf (Erişim Tarihi: 23.02.2022).
• “Türk Dünyası 2040 Vizyonu”, Türk Devletleri Teşkilatı, https://www.turkkon.org/assets/pdf/haberler/turk-dunyasi-2040-vizyonu-2396-98.pdf (Erişim Tarihi: 25.02.2022).
• “Türk Konseyi (Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi)”, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı, https://www.mfa.gov.tr/turk-konseyi.tr.mfa (Erişim Tarihi: 21.02.2022).
• “Türk Konseyinden Azerbaycan’ın Toprak Bütünlüğüne Destek”, Kırım Haber Ajansı, 28.09.2020, https://qha.com.tr/haberler/guvenlik/turk-konseyinden-ermenistan-a-isgale-son-ver-cagrisi/252113/ (Erişim Tarihi: 27.02.2022).
• “Türk Konseyi Genel Sekreterinin Beyanatı”, Türk Devletleri Teşkilatı, 28.09.2020, https://www.turkkon.org/tr/haberler/turk-konseyi-genel-sekreterinin-beyanati_2075 (Erişim Tarihi: 27.02.2022).
• “Uzbekistan Expresses Concern over Developments on Azerbaijan-Armenia Border”, Russian News Agency, 15.07.2020, https://tass.com/world/1178943 (Erişim Tarihi: 02.03.2022).
• VELIYEV, Cavid, “Şuşa Beyannamesi ve Türkiye-Azerbaycan İlişkilerinde Yeni Ufuklar”, Anadolu Ajansı, 16.06.2021, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/susa-beyannamesi-ve-turkiye-azerbaycan-iliskilerinde-yeni-ufuklar/2275640 (Erişim Tarihi: 03.03.2022).
• “1993 UN Security Council Resolutions on Nagorno-Karabakh”, U.S. Department of States, https://2001-2009.state.gov/p/eur/rls/or/13508.htm (Erişim Tarihi: 11.03.2022).