Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Rusya Federasyonu-İran İlişkileri

Yıl 2016, Cilt: 12 Sayı: 24, 29 - 70, 29.12.2016

Emel Kahraman

Öz

Bu makalenin amacı Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Rusya
Federasyonu (RF) ile İran arasındaki ilişkileri özellikle askerî, güvenlik,
ekonomi ve enerji boyutları temelinde ele almaktır. Makalede öncelikle   iki ülke arasındaki güvenlik ilişkileri
tarihsel olarak ele alınmış ve bu başlık altında askerî ilişkilere kısaca
değinilmiştir. Özelikle 2012 yılından sonra dünya gündemini meşgul eden/etmeye
devam eden Suriye meselesi ile iki ülke ilişkilerinin daha da kuvvetlendiği
vurgulanarak bunun sebepleri ayrıntılı olarak incelenmeye çalışılmıştır.
Ekonomi ve enerji alanında gelişime açık olan ilişkilerdeki temel çatışma noktalarının
       ise Hazar’ın Statüsü konusu ve
Avrupa, Türkiye ve Balkanlar gibi pazarlarda başat enerji tedarikçisi olma
talebi olduğu belirtilmiştir. İran’ın nükleer çalışmalarında büyük katkısı olan
RF’nin İran ile 2015 Temmuz’unda imzalanan ve nükleer sorunu diplomatik
yollarla çözme yolunu açan anlaşma sonrasında hem kazanımları olacağı, hem de
endişe duyduğu noktalar olduğu vurgulanmıştır. Makalede son olarak Şanghay
İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) kapsamında iki ülke ilişkileri ele alınmıştır. Sonuç
olarak, makale RF ve İran’ın bulundukları bölgede çatışan çıkarlara sahip
olmalarına rağmen ortak işbirliği konularında yakınlaşmalarını sürdürecekleri
tezini savunmaktadır

Anahtar Kelimeler

Rusya Federasyonu (RF), İran, İran Nükleer Çalışmaları, Hazar’ın Statüsü, Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ)

Russian Federation–Iran Relations in the Post-Cold War Era

Öz

The purpose of this article
is to analyze the relations between Russian Federation (RF) and Iran in the
Post-Cold War Era in terms of military, security, economic and energy aspects.
Firstly, security relations between the two countries are described
historically and military relations are discussed briefly. By emphasizing that
the relations between two countries were further strengthened due to the Syrian
issue which has occupied and will continue to occupy the world agenda
especially after 2012, the reasons of this issue are studied in detail. It is
stated that the fundamental conflict points are the status of the Caspian Sea
and demand of the dominant energy supplier in markets such as Europe, Turkey,
and Balkans within the scope of the relations which are open for improvement in
the field of economy and energy. It is also emphasized that the RF, which has great
contributions to the Iran’s nuclear work, will have benefits but also have some points of concern after
the agreement solving the Iran nuclear issue diplomatically, signed in July
2015. Finally, the relations between RF and Iran within the scope of the
Shanghai Cooperation Organization
(SCO) are discussed. As a consequent, this article claims that the RF and Iran will continue to
approach each other in mutual cooperation areas, despite having conflicting
interests in the region.

Anahtar Kelimeler

Russian Federation (RF), Iran, Iran Nuclear Issue, Status of the Caspian Sea, Shanghai Cooperation Organization (SCO)

Kaynakça

• ARI Tayyar, Uluslararası İlişkiler Teorileri, Çatışma, Hegemonya, İşbirliği, MKM Yayıncılık, Bursa, 2008.
• DUGİN Alexander, Rus Jeopolitiği: Avrasyacı Yaklaşım, 2. Baskı, Çev. Vügar Imanov, Küre Yayınları, İstanbul, 2004, s. 73-80.
• Enerji Arz Güvenliği Sempozyumu, Genelkurmay SAREM Başkanlığı Yayınları, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2007.
• HACISALİHOĞLU Yaşar, Yeni Dünya Düzeni Arayışı ve Türkiye, İstanbul, Çantay Kitabevi, 2001.
• KAYA Emrah, “İran İslam Cumhuriyeti – Çin Halk Cumhuriyeti Orta Asya ve Güney Kafkasya Siyaseti (1991-2010)”, Necati İyikan (ed.) , Orta Asya- Güney Kafkasya Siyasi Gelişmeler 1991-2003, Hiperlink Yayınları, İstanbul, 2011.
• MİKAİL Elnur Hasan, Yeni Çarlar ve Rus Dış Politikası, IQ Kültür ve Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2007.
• ORAN Baskın, Türk Dış Politikası Cilt 2, 1981-2001, İletişim Yayınları, İstanbul, 2001.
• ŞEKER Sevim, “Rusya Federasyonu Orta Asya ve Güney Kafkasya Siyaseti (1991-2010)”, Necati İyikan (ed.) , Orta Asya- Güney Kafkasya Siyasi Gelişmeler 1991-2003, Hiperlink Yayınları, İstanbul, 2011.
• YANAR Savaş, Türk-Rus İlişkilerinde Gizli Güç Kafkasya, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2002.
• ALTIN Vural, “Nükleer Enerji”, Bilim ve Teknik Dergisi, Ağustos 2004 Sayısının Eki.
• ANDİCAN Ahad, “Çin Satrancında Orta Asya”, Avrasya Dosyası Dergisi, Cilt 12, Sayı 1, 2006.
• ARIKAN Pınar, “İran-Rusya Mutabakat Anlaşması: Stratejik Ortaklım mı?”, Ortadoğu Analiz, Cilt 6, Sayı 64, Ankara, 2014.
• BAYRAKTAR Gökhan, “Hazar’daki Jeopolitik Mücadelenin Türkiye’nin Enerji Güvenliğine Etkileri”, Stratejik Öngörü, Sayı 11, 2007.
• ÇINAR Burak, “Tarihte Üçüncü Güç ve Orta Asya Enerji Savaşları”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Yıl 4, Sayı 8, Aralık 2008.
• KANTARCI Şenol, “Soğuk Savaş Sonrası Uluslararası Sistem: Yeni Sürecin Adı ‘Koalisyonlar Dönemi mi?’”, Güvenlik Stratejileri Dergisi, Yıl 8, Sayı 16, Aralık 2012.
• KARABULUT Bilal, “Karadeniz’den Orta Doğu’ya Uzanan Bir Dış Politika Geçmişten Günümüze Suriye-Rusya İlişkileri”, Karadeniz Araştırmaları, Sayı: 15, Güz 2007.
• KESKİN Arif, “ABD-İran Gerginliğinde Yeni Bir Dönem: ABD-AB Yakınlaşması”, Stratejik Analiz, Cilt 5, Sayı 60, Nisan 2005.
• KİBAROĞLU Mustafa, “İran Bir Nükleer Güç mü Olmak İstiyor ?”, Avrasya Dosyası Dergisi- İran Özel Sayısı, Cilt 5, Sayı 3, Güz 1999.
• OĞAN Sinan, “Hazar’da Tehlikeli Oyunlar”, Avrasya Dosyası, Sayı 147, Ankara, 2001.
• ÖZDAŞLI Esma, “Çin ve Rusya Federasyonu’nun Perspektifinden Şanghay İşbirliği Örgütü”, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 4, Sayı 6, Bahar 2012.
• ÖZPEK Burak Bilgehan, “Şanghay İşbirliği Örgütü ve Rusya”, Global Strateji Dergisi, Yıl 2, Sayı 6, Yaz 2006.
• ÖZTÜRK Mustafa, “SSCB’den RF’ye Moskova’nın Şam Politikası” V. Uludağ Uluslararası İlişkiler Konferansı, Bildiriler, 11-12 Aralık 2013, Uludağ Üniversitesi Mete Cengiz Kültür Merkezi, Bursa, Türkiye.
• SİNKAYA Bayram, “Yeni Ortadoğu Jeopolitiğinde İran-Rusya Ekseni”, Ortadoğu Analiz, Ocak-Şubat 2016, Cilt 8, Sayı 72.
• TERZİOĞLU Süleyman Sırrı, “Hazar’ın Statüsü Hakkında Kıyıdaş Devletlerin Hukuksal Görüşleri”, Orta Asya ve Kafkasya Araştırmaları (OAKA), Cilt 3, Sayı 5, 2008.
• UYGUR Hakkı,”İran ve Arap Baharı”, SETA Analiz Dergisi, Sayı 52, Mart 2012.
• VELİEV Cavid “Moskova’nın Zorunlu Müttefiki: İran”, Cumhuriyet Strateji, Yıl 1, Sayı 36, 7 Mart 2005.
• YAVUZ Celalettin,”Sorunlu Komşu İran: Çıkarlarımız Örtüşüyor mu, Çakışıyor mu?”, 2023 Dergisi, Şubat 2006.
• GÖK Gonca Oğuz, “İran’ın Bölgesel Politikası ve Türk-İran İlişkileri, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü”, Gebze, 2000, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• KAHRAMAN Emel, “2000’li yıllarda Türk-İran İlişkilerini Etkileyen Faktörler”, Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya, 2013, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• ATEŞAĞAOĞLU Ümit, “İran Ülke Raporu”, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi Raporu, Mayıs 2012.
• BELOBROV Y.Y., VOLODİN A.G., DEMİDENKO S.V., KOZYREV N.I., LANKİN Y.V., NOVİKOV V.Y., SAZHİN V.I., YURTAEV V.I., “Modern Russian-Iranian Relations: Challenges and Opportunities (Working Paper)”, Russian International Affairs Council (RIAC), Moscow 2014.
• “BP Statistical Review of World Energy Report”, http://www.bp.com/ content/dam/bp/pdf/Energy-economics/statistical-review-2014/BP-statistical-review-of-world-energy-2014-full-report.pdf (Erişim Tarihi: 29 Mart 2015).
• İran Ülke Bülteni, Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) Raporu, Şubat 2015.
• KOZHANOV Nikolay, “Understanding the Revitalization of Russian-Iranian Relations”, Carnegie Moscow Center, Moscow, Russia, May 2015.
• KAMALOV İlyas, “Rusya’nın Orta Doğu Politikası”, ORSAM Rapor No: 125, The Black Sea International Report, No: 23, Temmuz 2012.
• SIPRI Yearbook 2014, Armaments, Disarmament and International Security Report, http://www.sipri.org/yearbook/2014/05 (Erişim Tarihi: 26 Mart 2015).
• CAFERSOY Nazım, “Rusya-İran İlişkilerinde Stratejik Boyut”, http://tr.caspianweekly.org/ana-kategoriler/64-turkce-makale/3526-rusya-iran-iliskilerinde-stratejik-boyut.html (Erişim tarihi: 27 Mart 2015)
• Charter of the Shanghai Cooperation Organization, http://www.sectsco .org/EN123/show.asp?id=69 (Erişim Tarihi: 6 Haziran 2015).
• Direction of Trade Statistics (DOTS), http://elibrary-data.imf.org/Data Report.aspx?c=1449337&d=33061&e=170921 (Erişim Tarihi: 8 Nisan 2015).
• DURMUŞ Mehmet, “Nükleer Enerji Bunalımı ve İran’ın Uluslararası Sisteme Yeniden Entegrasyonu”, http:77www.network54.com7forum 7389647message (Erişim Tarihi: 10 Ağustos 2008).
• EKİNCİ Arzu Celalifer, “Şanghay İş Birliği Örgütü ve İran” http://www.usak.org.tr/makale.asp?id=441 (Erişim Tarihi: 6 Haziran 2015).
• GORDON Michael R., SANGER David E., “Deal Reached on Iran Nuclear Program; Limits on Fuel Would Lessen With Time”, http://www.nytimes.com/2015/07/15/world/middleeast/iran-nuclear-deal-is-reached-after-long-negotiations.html (Erişim tarihi: 29 Temmuz 2015).
• “Hazar Bölgesinin Dünya Jeopolitiğindeki Yeri”, http://politika akademisi.org/hazarin-hukuki-statusu-sorunu-cozume-kavusturulabilir-mi/ (Erişim Tarihi: 26 Nisan 2015).
• “Hindistan ve Pakistan ŞİÖ’ye Neden Katıldı”, http://www.dunya bulteni.net/yazar/munevver-alam/20286/hindistan-ve-pakistan-sioye-neden-katildi (Erişim tarihi: 29 Temmuz 2015).
• http://www.state.gov/documents/organization/65462.pdf, 29 Nisan 2006 (Erişim tarihi: 03 Mart 2008).
• http://www.bbc.com/turkce/haberler/2016/04/160405_s300_rusya_iran (Erişim tarihi: 23 Mayıs 2016)
• “İran Nükleer Santralini Açıyor”, http://www.trthaber.com/haber/dunya/ iran-nukleer-santralini-aciyor-8808.html (Erişim Tarihi: 6 Mayıs 2015).
• JALALİ Ali A., “The Strategic Partnership of Russia and Iran”, Parameters, Winter 2001-02, http://carlisle-www.army.mil/usawc/ Parameters/01winter/jalali.htm ( Erişim tarihi: 10.11.2009).
• KAMALOV İlyas, “Orta Doğu Silah Pazarı’nda Rusya’nın Payı”, http://ilyas kemaloglu.com/guncel-detay.aspx?d=72 (Erişim Tarihi: 24 Mart 2015).
• KHAJEHPOUR Bijan, “Iran Opens New Chapter İn Relations With Russia”, http://www.al-monitor.com/pulse/tr/originals/2014/02/iran-russia -relations-new-chapter.html##ixzz3TzjtNct4 (Erişim tarihi: 10 Mart 2015).
• KESKİN Arif, “İran-Rusya İlişkileri Nereye?”, http://www.gunaskam. com/tr/index.php?option=com_content&task=view&id=201 (Erişim Tarihi: 27 Mart 2015).
• MOROZOV Evgeny. “NATO’s Evil Twin”, TCS Daily, http://www.ideasinactiontv.com/tcs_daily/2006/06/natosevil-twin.html (Erişim tarihi: 01 Haziran 2015).
• “Rusya Federasyonu-İran Askeri-Teknik İlişkileri”, http://www.tasam. org/tr-TR/Icerik/213/rusya_federasyonu-iran_askeri-teknik_iliskileri (Erişim Tarihi: 26 Mart 2015).
• “Rusya’dan İran’ı Rahatlatacak Açıklama”, http://arsiv.ajans5.com/ detay/2014/01/10/rusya-dan-iran-i-rahatlatacak-anlasma.html (Erişim tarihi: 8 Nisan 2015).
• “Rusya Federasyonu: İran’a Ambargo Etkisiz Olur”, Milliyet Gazetesi, http://www.milliyet.com.tr/2006/03/09/son/sondun29.asp, 9 Mart 2006 (Son erişim tarihi: 05.04.2009)
• Rusya’dan ŞİÖ’de İran’a Destek, http://www.aydinlikgazete.com/ ekonomi/rusyadan-siode-irana-destek-h71433.html (Erişim Tarihi: 6 Haziran 2015).
• SİNKAYA Bayram, “İran–Batı Nükleer Anlaşmazlığının Çözümü: Kapsamlı Ortak Eylem Planı”, http://www.orsam.org.tr/tr/yazi goster.aspx?ID=5459 (Erişim tarihi: 29 Temmuz 2015).
• Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ), http://www.mfa.gov.tr/sanghay-isbirligi-orgutu.tr.mfa (Erişim tarihi: 29 Temmuz 2015).
• TURAN Davut, “Iran Dış Politikasının Nükleer Çıkmazı”, Türkiye Stratejik Araştırmalar Merkezi, 18 Eylül 2005, http://www.tasam.org/ modules.php?name=Sections&op=viewarticle&artid=87 (Erişim tarihi: 11 Kasım 2009).